Къысматны «къапасы»
Бу уьйде турагъан къатынгишилени уллусуна гьали-гьалилерде 60 йыл тамамланды. Ону къызы Мадина буса бу йыл 40 йыллыкъ юбилейин белгиледи. Лап да гиччиси Рукъият гьакъылбалыкъ чагъына янгы етишген. Уьч къатынгиши айланагъан ожакъда ожакъны исивю сёнмейдир деп ойлашагъанлар болмагъа да ярай. Тек, терсине, къачан гирип барсанг да, бир тамаша сувукълукъну сезмеге бола эдинг. Себеби недир? Англамагъа къыйын.
Мен билеген кюйде бу ожакъда эргишини аягъы айланмагъаны кёп заман бола. Мадинагъа эки йыл бите-битмейген чагъында анасы эрин, дагъы гёзюме гёрюнме деп, уьйден чыгъара. Шо замандан берли Мадина атасын дагъы гёрмеген. Ону эсинде сакъламагъа сураты сама да къалмагъан. Анасы Майлыкъуш да ичкичи эрини гьакъында къызына бир керен де эсгермежекге оьз-оьзюне сёз берген.
Ол, къысматы къыйын ясалгъанына да къарамайлы, экев саялы ишлеп, къызын аякъгъа тургъузгъан, къолундан гелеген онгайлыкъланы яратмагъа къарагъан. Къурдашлары Майлыкъушгъа: «Яшавну янгыдан башламагъа герек, яннавурунгда эргиши болмаса, четим бола», – деп насигьатлар эте. Ол буса олагъа тынгламагъа да сюймей. «Мени уьюме эргишини какичи гирмесин. Ялкъгъанман, инжигенмен!» – деп, гесип къоя. Шолай заманларда огъар языгъынг чыкъса тюгюл, дагъы айтма зат да билмей къала эдинг. Неге тюгюл, ол агьлюсю булан яшагъан аз заманны ичинде гёрмеген къыйын къалмады. Бир керен чи эри, уьйге эсирип гелип, нарыста чагъындагъы Мадинаны сыпдырмадан орамгъа атмагъа да къарагъан болгъан. Яхшы чы, заманында хоншулары гёрюп, къызъяшны атасыны къолундан чыгъарып алмагъа болгъаны. Шо ишден сонг ону полициягъа да билдирген. Авлетине шолай вагьшилик этмеге болгъан атадан не къаравулламагъа бола?!
Майлыкъушну да муна шо заман эргишилерден гёнгю чыкъгъан. Ону къатты хасиятын гёрген адам да агьлю къуруп яшамагъа сюймес эди. Къызы Мадина да шолай шартларда тарбияланып гелген. Анасы айтгъан – бар, айтмагъан – ёкъ. Анасы тюз этеми яда янгылышамы, бу сорав агьлюде бир заман да арагъа чыкъмагъан. Оьзю Майлыкъушгъа сорасанг чы, ол гьар заман оьзю этеген ишлер тюз деп айтажакъ. Ону шолай хасиятын билегенлеге ол сёз айтма да къоймай: «Яшав бир заманда да яхшы хыяллагъа уьйретмежек. Дагъы да бетеринден Аллагь сакъласын!» – деп, битдирип къоя эди.
Яшлыкъны
хатасы
Школаны битген сонг, Мадина институтгъа тюшдю. Баягъы, яш йылланы биринчи аламаты не болсун? Сююв! Ол сюеген уланындан къайры биревню де гёрмеге сюймей эди. Шо саялы ол эркинликге чыкъгъанман деп ойлаша эди. Анасы шо хабарны эшитгенде, акъырды, къычырды. Тек явгъан янгурну артындан ямучу алып чапмай дегенлей, ол геч болгъан эди.
Мадина яшгъа токътагъан деген хабар анасы Майлыкъушгъа аркъасына ургъан бичакъ йимик тийди. Таймасхан Мадинаны анасыны къатты хасияты бар экенни билмей тюгюл эди. Шо саялы ол: «Мадина булан бирче агьлю къуруп яшамагъа изну алмагъа яраймы?» – деп сорамагъа бармагъа хыйлы заман тартынып турду. Тек бир гюн, оьзюн-оьзю енгип, Майлыкъушлагъа гирип гелди. Къайсы ана авлетине яхшылыкъ ёрамай? Майлыкъушну юреги бираз йымышады.
Умуми алып айтгъанда, олар мадарлы яшамагъа башлады. Гиев къайда болса да, иш табып, уьйге болагъан кёмегин эте эди. Тек дарслардан сонг табылгъан иш агьлюге онча гелим гелтирмей. Майлыкъушну бойнунда гьали уьчев болду. Студентлер билим алмагъа тарыкъ деген намус да ону бойнунда. Нечик алай да, агьлюню гьали къавгъасы къыргъа кёп чыкъмай. Нечик чыкъсын дагъы, уьйде алтын топ бар буса? Гиччинев Рукъиятдан сююнмейген адам ёкъ. Ол да оьзюн сюйдюрюп билеген яш.
Гьали чи парахат яшайбыз дегенде, ала-саладан агьлюге къайгъы къопду. Бир гюн ахшам Таймасхан уьйге къайтмады. Сав гече Мадина кирпик къакъмай чыкъды. Эртенинде полицияны къуллукъчулары аччы хабар гелтирди. Уьйге етише турагъанда, Таймасхангъа машин ургъан. Авур ярадан ол больницагъа сама да етишмей жан берген.
Агьлюню оту бирдагъы керен сёндю. Мадина адамлар булан сёйлемей эди. Ол хапарсыздан тас этген аявлусу дагъы ёкъ деген ойну башына сыйышдырып болмай. Къызы Рукъиятны иржайывундагъы атасына ошайгъан келпети огъар бираз рагьатлыкъ бере. Не этмеге герек, сав адамны эби табыла, оьлген языкъ, дей бизин уллулар.
Юмурукъну ичинде
Арадан йыллар оьтдю. Яш оьсдю, уллана буса къарт болду. Мадина, къолай акъча береген ишге тюшюп загьмат тёгегени хыйлы йыллар бола. Къысматы буюруп, ол оьзю булан ишлейген адам булан таныш бола. Къызы Рукъиятгъа Темирхан оьз къызына йимик янаша. Бу яшавда къатынгишиге янгыз алгъа багъып абат алмагъа тынч болмай. Шо саялы ол Темирхан булан агьлю къуруп яшамагъа сюегенин анасына айта. Ана буса къызыны алдында темирни керти йимик токътай.
Темирхан Мадинагъа: «Ананг булан мен сёйлеп къарайым», – деп айтса да, ол анасыны алдына чыкъмагъа болмады – биринчи гезик йимик янгыз къалардан къоркъду. Таймасхан булан яшагъан заманны ичинде, анасы бары да уьй намусланы къолуна алгъан саялы, Мадина агьлю не экенни билмеди, гьис этмеди. Ол бир заманда да анасыны алдына чыгъып, оьзюню оюн айтып болгъан къыз тюгюл. Таймасхан оьлгенде буса, ол дагъы да бош болду. Къызы Рукъиятны сакълагъан, оьсдюрген ананы алдына чыкъмагъа боламы дагъы?
Шо масъалагъа бакъгъан якъда Майлыкъушну биринчи сёзлери буса булай: «Бизге яшамагъа яманмы, башгъа? Негер тарыкъ ожакъда эргиши болмагъа? Биз оьзюбюз кютюп болмайгъан иш бармы? Эргишилер бу уьйге къайгъы гелтирсе тюгюл, дагъы этегени ёкъ». Мадина анасыны ойлары булан рази болмагъа да сюе, башгъача да ойлаша. Тек бу агьлюде салынгъан низамгъа гёре, анасына къарыв къайтарып болмай.
Рукъият буса бек шашыкъ къыз болуп оьсе. Эки де къатынгиши ону учун жанын берсе де къайырмай. Ону билимлеге пагьмусу болса да, гьаран-гьаран «уьчлер» алып охуй. Тек яш чагъындан башлап гюзгюню алдындан таймай. Гьар гюн къыргъа чыгъа буса, янгы-янгы опуракъ гийип, тагъынып чыгъа. Дарслардан къачып, ол гьар тюрлю шатлы ахшамлагъа, дискотекалагъа бармагъа да эрте башлады. Улланасы шонча да шолай къатты къатын экени къайда гетип къалды? Авлетини авлети учун ол не этмеге де рази. Ол Рукъиятны сокъур сююв булан сюе.
Рукъият оьр класлагъа чыкъгъанда, ахшам геч къайтмагъа башлады. Ондан гелеген сигарет ийисге къырыйына барып да болмай эдинг. Мадина ва Майлыкъуш Рукъиятны къысматы саялы талчыкъмагъа башладылар. Огъар урушмагъа, къыргъа чыкъмасын деп тогъас салмагъа къарадылар. Тек оьзлеге къайтарылгъан жавап оланы экисин де эсер-месер этди: «Сиз башлап оьзюгюзге къарагъыз! Мен сиз йиберген оьмюрге языгъым чыгъа. Биревге де тарыкъ тюгюл эдигиз. Мен магъа не этме тарыкъны оьзюм билемен», – деп, яман сёйлеп, эшикни уруп ябып, къыргъа чыгъып гетди. Ол шо гече уьйге гелмеди. Манг болуп къалгъан аналар гечени кирпик къакъмай чыгъарды.
Шо гече Майлыкъушну яшаву гёз алдына гелди: къызы ичкичи эрини къолундан оьлмеге аз къалгъаны, эри уьйде гётереген къавгъа… Шолай яшавну ичинде сюювге ер къайдан табылсын? Шо саялы ол янгыз оьзюню гючюне таянып яшагъан адам. Шолай халкъ безген адам булан яшаса, нечик гьаллагъа тюшмеге болагъаны айтмаса да англашыла. Шо саялы ол оьмюр-оьмюрге янгыз къалмагъа токъташа. Бары да яшавун къызына ва ону авлетине багъышлай.
Мадинаны башын буса башгъа ойлар къуршагъан. Таймасхан булан агьлю къуруп яшагъан заман гёз юмуп гёз ачгъанча ёкъ болуп къалгъан йимик. Олар агьлю къуруп яшамагъа да болмады. Неге тюгюл, уьйню бары да намусларын анасы юмуругъуну ичинде сакълай эди. Акъча табагъан да Майлыкъуш, Рукъиятны тарбиялайгъан да ол. Мадина да, Таймасхан да о заман студентлер эди. Тек агьлюсю оьлген сонг, Мадина анасына тынглагъанына бир де гьёкюнмей. Майлыкъуш къызына: «Охувларынгны битдирмесенг ярамай», – деп буварыв этген эди. Шо саялы ол анасыны алдында оьзюн борчлу гьисап эте.
Ким гюнагьлы?
Эртен танг къата туруп, бетиндеги боявлары да тайгъан, чагъыр ийис гелеген, моюгъан къаркъарасы булан Рукъият эшикни ачып гирип гелди. Ол гирив-гиривюнде эки де ананы гёрюп: «Неге гьали де юхламайсыз? Мен гьали гьакъылбалыкъ болагъан чагъыма етишгенмен. Оьзюм сюйгенни этмеге ихтиярым бар. Бары да затны тюз этебиз деп турагъан сизин негиз бар? Сиз нечик яшайсыз? Бизин уьйде бир керен сама да гиччинев байрам болмагъан. Мен насипли болмагъа сюемен. Агьлюм болгъанны сюемен. Сиз магъа яшавда не бергенсиз, негер уьйретгенсиз? Башлап билим алмакъ, сонг яшав да гёрерсен деп сиз тюгюлмю эдигиз магъа гьар заман айтагъан? Мен къысматым нечик болар деп ягъада олтуруп къарап турмагъа сюймеймен. Мен оьзюм сюйген кюйде болажакъ яшавум да. Сизин йимик уьйде олтуруп турсам, мени бир насибим де болмажакъ. Мен насипли болмагъа тарыкъман!» – деди. Рукъият шу сёзлени де айтып, оьзюню уьюне гирип гетди.
Эки де къатынгиши бир-бирине къарагъан гьалда къатып къалдылар, Мадинаны буса гёзлери сувланды. Тек олар не айтагъанын да билмей эдилер. Гёз ачгъанда гёргенине не айтып болажакъ эди олар. Сюювню гьакъында оланы айтмагъа сёзлери бармы? Оланы экисини де къысматы бир йимик насипсиз ясалгъан. Шогъар ким гюнагьлы? Белгисиз. Рукъиятны насипни ёлуна тюзлемеге оланы оьз сынаву ёкъ. Олар шо гьакъда бир зат да билмей.
Барият Якъупова.
