Айлана якъгъа бакъгъан билимлерин камиллешдирмек ва гёнгюн ачмакъ муратлар булан дюньяны гезев кёбюсю адамланы яшавунда гёрмекли ер тутмагъа башлай. Артдагъы 10-15 йылланы вакътисинде ял алывлар жагьил адамланы арасында бек гьис этиле. Загьмат йылны боюнда жыйылгъан арыв-талывну олар аслу гьалда республиканы, уьлкебизни ичиндеги табиатны гёзел ерлеринде оьтгермекни арив гёрелер.

 Шолай муратлар булан ёл чыгъагъанланы санаву йыл сайын арта. Ял алывгъа олар уьягьлюлерин, къурдашларын къуршайлар. Оланы къуллукъларын кютмек, муратларын яшавгъа чыгъармакъ учун, айры адамлар тюгюл, савлай шагьарлар, пачалыкълар маълумат къураллардан таба гьаракатчы чалышыв юрютелер.

Шолай чалышыв халкъ хозяйствону гьар-бир тармагъында йимик, бу ишде де яхшы гелим гелтире. Ял алмагъа ёл чыгъагъанланы оьз ­ягъына тартмакъ учун тартышывлар, гьаракатлар да юрюле. Шо гьаракатда шагьарларда, республикаларда, пачалыкъланы ичинде тувулунгъан онгайсыз гьаллар ял алмагъа гелегенлеге пуршавлукъ этмеге бола. 1999-нчу йыл дагъыстанлылар учун шолай болду. Шо йыл Дагъыстанда болгъан дав агьвалатлар ял алмагъа гелегенлени кёп­лерини ёлларын бир нече йыллагъа къыркъды демеге болабыз. Арадан 10-15 йыллар оьтюп, 2013-нчю йылны ахырында Дагъыстанны Гьукуматы шогъар байлавлу къарар къабул этди. Билим алмакъ ва гёнгюн ачмакъ мурат булан къыдырмагъа гелегенлени санавун артдырмакъ муратда Дагъыстанда айрыча министерлик къурулду. Янгы министерликни касбучулары, къуллукъчулары халкъара, регионара жыйынларда, оьзге чараларда актив ортакъчылыкъ эте туруп, гьалны алышдырмагъа бажардылар. Тарыкълы ишде республика газетлени, телевидениени къуллукъчулары – журналистлер гьаракатчылыкъ гёрсетди.

Дагъыстанны кёбюсю шагьарларында, районларында йимик, Къаягент бойда ерлешген Избербаш шагьарда да уьстде эсгерилген масъалалар актив кюйде чечиле. Ял алыв ишлени тюз ва уьстюнлю чечиливю шагьарны алдынгъы ва гьалиги ёлбашчылары булан байлавлу. Оланы гючю, гьаракатчылыгъы булан 90-нчы йылланы ахырында шагьарда «Избербашны Россияны 100 гиччи ва арив шагьарларыны арасына гийирмек» деген гьаракат юрюлдю. Шо умутлар яшавгъа да чыгъарылды: орамлагъа асфальт салынды, уллу ва бийик уьйлени айланасында тазалыкъ болдурулду, ял алыв ерлер къурулду. Узакъ къалмай шагьар да савлай уьлкеге белгили болду.

Уллу гьаракат, тер тёгюп иш гёрюв яхшы натижалагъа гелтирди. Избербаш арив болду, мунда ял алмагъа гелегенлени санаву да хыйлы артды. Денгиз бойдагъы пляж янгыртылды: ял алагъанлар учун чарлакълар къурулду, сув тартылды, къайыр тазаланды. Шо ишлер булан бирге ял алмагъа гелегенлер учун шагьарда яшавлукъ уьйлер, сатыв-алыв ерлени биналары къурулду. «Приморское», «Рыбный» деген посёлоклар, шагьар пляжны айланасы ял алмагъа гелегенлени цент­рына айланды, ял алыв комплекслер генг кюйде белгили болду.

– Артдагъы йылланы ичинде биз шагьардагъы ял алыв ерлени барысын да гьисапгъа алмагъа къаст этип чалышабыз, – дей шагьарны башчысыны заместители Нариман Рабаданов. – Шо масъала чечилсе, биз ял алмагъа гелеген къонакъланы тез ерлешдирмеге де бажаражакъбыз. Сонг да, бизге респуб­лика министерликлени вакиллери де арт вакътилерде кёп кагъыз ва оьзге документлер йибереген болгъан. Тармакъ оьсе, ишлер арта. Шагьаргъа гьар йыл, азындан, 20–30 минг адам ял алмагъа геле. Мен ойлайгъан кюйде, шагьар администрацияда да ял алмагъа гелегенлер булан иш гёреген бёлюк ачмагъа заман болгъан.

Бир эртен гьава шартланы даим алышынагъанына да къарамайлы, избербашлылагъа тюгюл, кёбюсю дагъыс­танлылагъа да белгили «Исси кёлге» багъып тербендим. Мунда болма­гъаным бир нече йыллар да боладыр. Геливюм булан «Исси кёлню» айланасында хыйлы ишлер этилгенин гёрдюм. Кёлню айланасы темир барулар булан бегетилген. Сувну бою бетон плиталар булан беклешдирилген. Кёлге тюшеген канзилер этилген. Сувукъ болса да, эртенокъ кёлню эргишилеге тийген бёлюгюнде киринеген адамлар гёрюндю. Таныш болабыз. Киринегенлени барысы да – избербашлылар. «Мен мунда гьар гюн гелемен, – дей оланы бириси, Абдурагьман. – Исси сув гьар заманда да пайдалы. Шогъар мен шекленмеймен». Сувну иссилиги 40 градусгъа етише. Ону булан сувгъа гирген къурдашлары да Абдурагьманны сёзлерин якъладылар. Киринегенлени айтывуна гёре, кёлню айланасында хыйлы ишлер этилген: гече къалмагъа, ял алмагъа къонакъюй къурулгъан, кафе, тюкен бар.

Гиччи-миччи кемчиликлер де ёкъ тюгюл. Мисал учун, кёлню бою булан къурулгъан темир бару ерден 40-50 сантиметрге гётерилген. Шо арада даим ел ойнай. Яй айларда, онгайлы болса да, гюз, язбаш, къыш айларда киринегенлени айланасында сувукъ ел ойнап тура. Сонг да, спорт манежлерде йимик, кёлню уьстюн бегетсе, дагъы да яхшы болур эди деп эсиме геле. Кемчиликлеге де къарамайлы, савлугъун беклешдирмеге «Исси кёлге» гелгенлени бетлериндеги разилик бизин де сююндюрдю.

Ял алмагъа гелегенлер янгыз савлугъун беклешдирип къоймай, айлана якъдагъы табиатны, айлана якъны тарихин де билмеге сюелер. Шолай ерлер Избербашда да бар. Бириси – белгили орус шаир Пушкинни суратлайгъан «Пушкин тав». Шо тав Къаягент районда болса да, шагьарны Буйнакскийни аты берилген орамындан арив гёрюне. Нариман Рабадановну айтывуна гёре, ювукъ арада тавгъа къарамагъа онгайлыкъ этеген хас ер къурулажакъ.

Ял алмагъа гелегенлени санаву йыл сайын арта. Гьали оланы кёплери Избербаш шагьарда ер тапмай, Къаягент районгъа багъып тербенелер. Инчхе посёлок да ял алмагъа гелегенлени центрына айлангъан. Гёзелликни ери гьисапланагъан Аччы-Папас кёлге ял алмагъа гелегенлени санаву да йыл сайын арта. Далапчы М.Ибрагьимовну гьаракаты булан мунда да ял алма сюегенлер учун тийишли шартлар болдурулгъан. Гелген къонакълар Кас­пий денгиз бой булан пайдаланып къалмай, табиат берген уллу байлыкъ – Аччы-Папас кёлде ял алалар. Балыкъ тутмагъа сюегенлер сюйген иши булан машгъулланмагъа да болалар.

Гележекде Избербаш шагьар ва Къаягент район администрацияланы ял алыв тармакъда чалышагъан касбучулары дагъы да бек гьаракат этип чалышажагъына бир де шекленмейбиз.