Ватанны оьр савгъатларын алгъанлар
Уллу Ватан давда кёп къумукъ ортакъчылыкъ этген. Олар немислер булан тартышгъанлар, игит кюйде ябушгъан ва кёбюсю дав майданларда къалгъан. Оланы игитлиги пачалыкъны янындан да къыйматлангъан. Газет шолай уланларыбызны гьакъында язып да тура. Уллу Ватан давда ортакъчылыкъ этгенлер ва савгъатлангъанлар электрон кюйге айландырылып, Интернетни торуна салынгъан. Шондан пайдаланып, оланы игитлиги гьакъда билме ва савгъатлав кагъызлары булан таныш болма бажарыла.
Магьмут КЪАЙЫРБЕКОВ Хасавюрт районну Чагъаротар юртунда сабанчыны агьлюсюнде тувгъан. Оьзюне 7 йыл болагъанда ол школагъа бара ва 4 класны битдире. Яхсайда 8 класны тамамлап, Хасавюртдагъы педагогика училищеге тюше. Битгенде юртдагъы мактапда ишлей. Бир нече керенлер фронтгъа йиберсин деп арза берсе де, муну давгъа 18 йыл битгенде, 1942-нчи йылда йибере.
Магьмут Къайырбеков 9 айлыкъ танк гьайдавчуланы курсларын битген-де, 4-нчю танк корпусну 35-нчи машинлешдирилген бригадасына бакъдыра.
Младший сержант Къайырбеков танк экипажы булан немислени къува туруп, Польшаны дазусуна чыгъа ва айрыча игитлик гёрсете. Савгъатлав кагъызында язылгъан кюйде, бу экипаж немислени 4 тобун, 4 дав машинин яллата ва 40-гъа ювукъ душманны оьлтюре. М.Къайырбеков Макътавлукъну III даражалы орденине гёрсетиле.
Экипаж дав эте туруп, Германияны дазусуна етише. Бухольц деген шагьарны алагъанда М.Къайырбеков дав этеген экипаж душман беклешген ерге биринчи гире ва немислени 2 тобун, 3 пулемётун, 1 миномётун ва 3 ДОТ-ну яллата, 10-гъа ювукъ адамын оьлтюре. Шоланы 7-вюн Магьмут оьзю оьлтюрген. Бу гезик бизин якълыбызны игитлигин Къызыл Юлдуз орден булан къыйматлай.
Сонг совет асгерлер Берлинни боюнда дав эте. Шолай, немислени инг де баш шагьары деп гьисапланагъан Берлинни Розенталь деген боюнда немислени беклигине къаршы бола. Экипаж шоссагьат давгъа гирише ва 1 тобун, 3 миномётун, 3 ДОТ-ун, 3 «фауст» патрон атагъан адамны дагъыта, 13 немисни де оьлтюре. Танкына топ тийип яллагъанда, шону сёндюрмекни гьайын эте. Бу игитлиги учун экипаждагъылар савгъатлана, М.Къайырбеков буса Макътавлукъну II даражалы орденине гёрсетиле. Ол уьйге 1946-нчы йыл къайта ва 28 йыл школаны директору болуп ишлей.
1973-1985-нчи йылларда юрт Советни председатели болуп тура. Оьзюню дав савгъатларына загьматы учун алгъанлары да къошула.
Бажарывлу танкист Магьмут Къайырбеков 2000-нчи йылда гечинген ва юртдагъы къабурларда гёмюлген. Юртдагъы бир орамгъа ону аты да къоюлгъан.
Абдурагьман ТЕМИРХАНОВ 1919-нчу йылда Къызылюрт районну Чонтавул юртунда тувгъан. Яшдан берли яшавун асгер булан байлама сюегенге, 1938-нчи йылда ол командирлер гьазирлейген училищеде охуй. Давну алдында лейтенант А.Темирханов 31-нчи сапёр бригаданы взводуну командири этилип белгилене.
5-нчи армияны 499-нчу айры сапёр батальонуна гиреген бу бёлюк аслу гьалда миналаны тайдырывда яда душман чапгъын этеген ерлеге шоланы салыв булан машгъул бола. Ону взводуна кёп гезиклерде танклар булан давгъа къуршалма, эгер де миналар бар буса, танклагъа ёллар этме тюше болгъан. Оьзюню ишин намуслу ва къоркъув билмей кютегенге, старший лейтенант, ротаны командири Абдурагьман Темирханов «Къоччакълыгъы учун» деген медаль булан савгъатлана.
1943-нчю йыл Гжатск ва Вязьма шагьарланы боюнда 297-нчи инженер батальонну ротасыны командири А.Темирханов 5-нчи армияны штабын онгарывда ва айланадагъы ерлерден 8 къоркъунчлу фугасланы тайдыргъаны учун Къызыл Юлдуз орденге гёрсетиле.
Бажарывлу ва сынав топлагъан ротаны инг де къоркъунчлу ерлеге сала. Гьар этген иши де тийишли къыйматлана: 1944-нчю йылны башында А.Темирханов Къызыл Байракъ, арадан 3 ай гетип, Ватан давну II даражалы орденлери булан савгъатлана.
Дагъыстанда Богдан Хмельницкийни ва Кутузовну орденлери булан савгъатлангъанлар аз. Шо савгъатланы айрыча къоччакълыкъ гёрсетген батальонну командирлерине бере. Абдурагьманны къоччакълыгъы шолай даражада болгъан болма ярай, неге тюгюл 1944-нчю йылда ол Кутузовну ва Богдан Хмельницкийни III даражалы орденлери булан савгъатлана.
1945-нчи йыл 6-нчы февральда капитан А.Темирханов миналар салынгъан авлакъда техника учун 7 ёл ача ва 6 сагьатдан сувну уьстюнден асгер техника оьтмек учун 47 метрлик кёпюр де къура.
Биз эсгерген уланны дагъы да игит ишлери кёп болгъан. Давдан сонггъу йылларда Абдурагьман Амирханович асгерде къуллугъун давам эте ва майор чинде отставкагъа чыгъа. Шулай уланларыбыз булан биз оьктем болма герекбиз.
Расул КИЛЯСХАНОВ Буйнакск районну Халимбекавулунда тувгъан. Ерли школаны битдиргенде, ата-анасына кёмеклешип, ерли колхозда ишлеме башлагъан.
Къызыл Армияны сыдраларында къуллукъ этип, уьйге къайта. Шофёр курсланы битдире ва колхозда машин гьайдап ишлей.
Уллу Ватан дав башлана, асгер къуллукъда яхшы сынав алгъан Расул Килясханов гёнгюллю кюйде фронтгъа гете, тек ону Йыракъ Гюнтувушгъа, Японияны къоркъунчлугъундан сакълама дазугъа йибере. Шо пачалыкъ давгъа къошулмажагъы белгили болгъанда, ол къуллукъ этеген асгер бёлюкню Гюнбатыш фронтгъа къоша.
1942-нчи йылда Расулну кавалерия эскадронгъа пулемётчик этип йибере. Ол давдан алда шофёр болуп ишлегенни билгенде, танкланы ярашдырыв юрютеген бёлюкге чыгъара.
Арадан 1 йыл гетип, Расул танкны атышывчусу болуп дав эте. Бир давда буланы танкына топ тие. Яралангъан Расул 2 ай госпитальда ята.
1943-нчю йылны июль айында ону 453-нчю атышывчу полкгъа снайпер этип чыгъара. Снайпер болмакъ учун сынав ва яхшы чыдамлыкъ тарыкъ. Шо хасиятлары барны ол шоссагьат гёрсете ва биринчи давунда сынавлу немис снайперни оьлтюре. Шондан сонг ол нечесе керенлер де немис солдатланы ва офицерлени ёкъ этген. Ону игитлиги «Къоччакълыгъы учун» деген медаль булан 2 керен, Ватан давну I ва II даражалы орденлери булан къыйматлана.
1945-нчи йылны башында немислер совет асгерлеге мекенли къаршылыкъ билдирме токъташа. Венгриядагъы Балатон оьзенни боюнда олар мекенли къамалып олтура ва СС-ни 4-нчю танк дивизиясы чапгъын этеген 3-нчю Украина фронтну дагъытма аз къала. Венгриядагъы нап батагъалардан къуру къалма сюймейген Гитлер, шо бойгъа яхшы гючлер йибере. Инг де макъталгъан 6-нчы танк армиясы да совет асгерни чапгъынына къаршылыкъ этме болмай.
Шо давларда да Расул Килясханов оьзюн бажарывлу снайпер гьисапда гёрсете ва немислени кёп солдатын ва офицерин оьлтюре. Ону Макътавлукъну III даражалы орденине гёрсете.
Дивизиядан ону 1945-нчи йылда Парадда ортакъчылыкъ этме сайлагъан.
Борис ТАХТАРОВНУ тухуму – Хумторкъалиден. Атасы Адилгерей яш йылларында кёп къыйынлыкълагъа тарыгъан, тек оьзюн тас этмеген. 1930-1950-нчи йылларда Дагъыстанны сайлав комиссиясыны ва Оьр Советни Президиумуну Председатели болуп чалышгъан. СССР-ни Оьр Советини Президиумуну члени, СССР-ни ва РСФСР-ни депутатына да сайлангъан.
Борис Адилгереевич 1910-нчу йылда тувгъан. Ол яш йылларындан тутуп лётчик болма токъташа. Училищени битдире ва 1933-нчю йылда асгер къуллугъун Балтыкъ флотну 3-нчю эскадрилиясында башлай.
1936-нчы йылда Испанияда ватандаш дав башлана. Шонда ортакъчылыкъ этме гёнгюллю кюйде гетген 772 лётчикни арасында Борис Тахтаров да бола. 1937-нчи йылны ахырындан 1938-нчи йылны апрель айы болгъанча давларда ортакъчылыкъ эте. Тапшурув булан 40 керен уча, 10 керен урушларда ортакъчылыкъ эте ва 1 самолётну яллата.
Испаниядагъы давлары учун ол Дав Къызыл Байракъ орден булан савгъатлана ва капитан чин бериле. Сёз ёругъуна гёре айтсакъ, Борис Тахтаров – Дагъыстандан шо давда лётчик болуп ортакъчылыкъ этген ва савгъатлангъан биргине-бир адам гьисаплана.
Давну алдындагъы йылларда ол Асгер-Денгиз академияны битдире ва ол ёлбашчылыкъ этеген эскадрильясы дав йылларда Мурманск ва Архангельск шагьарлагъа гелеген авур юклю гемелени гьавадан таба сакълап туралар.
Ол «За боевые заслуги», «За оборону Советского Заполярья» ва «За победу над Германией» деген медаллар булан савгъатлангъан.
Давдан сонггъу йылларда Москвада штабда ишлеген. 1960-1970-нчи йылларда 1-нчи ранглы капитан Б.Тахтаров Новая земля деген ерде ерлешген ядер сынавлар оьтгереген ердеги авиабёлюкню командири болуп тургъан. Ондагъы ишлери учун ол экинчилей де Дав Къызыл Байракъ ва Къызыл Юлдуз орденлер булан савгъатлангъан.
Асгерден тайгъанда ол жамият ишлерде ишлеген ва 1997-нчи йылда гечинген, Москвадагъы Ваганьков къабурларда гёмюлген.
