Неге десегиз, айлана якъдагъы юрт хозяйство агьамияты булангъы топуракъланы асувлу кюйде къоллама имканлыкълар аз. Уьстевюне, алда сугъарылагъан авлакъланы тюшюмлюгюн къолайлашдырмакъ муратда ишленген сув юрюйген татавуллар, тазаланмай, лай басып, пайдасыз болгъан. Натижада райондагъы сугъарылагъан авлакъланы тюшюмлюгю 50-60 процентлеге тёбенлешген…
– Бугюн топуракъгъа къуллукъ етишмей, – деди дагъыстанлы сабанчыланы биринчи форумунда республикабызны Башчысы Рамазан Абдулатипов. – Муна шо саялы да бизин республикабызда къоллавчуланы аслу талапларын яшавгъа чыгъарывда четимликлер тувулуна. Демек, республикабызны агропромышленный тармагъын оьсдюрюв чаналай. Шону гьисапгъа алып, бизге гьалиги заманда топуракъ ва муниципал реформаланы талапларын кютювде бар имканлыкълардан бажарывлу кюйде пайдаланмагъа тюше. Озокъда, бизин республикабызда сабанчыны абурун гётермек учун оланы бугюнгю талапларына янашывну тюбюкъарадан алышдырма тарыкъ болажакъ.Шону бизден «Агропромышленный тармакъны асувлугъу учунгъу» милли проект де талап эте.
Алда токътагъан агьамиятлы масъалаланы гьакъында айта туруп, Дагъыстанны Башчысы бизин республикабызда минглер булангъы гектарларда сюрюлеген топуракълар пайдаландырылмай ташлангъаны ва шогъар да къарамайлы, топуракъны уьстюнден эришивлюклеге ёл берилегени гьакъда ичибушуп эсгермей болмады. Шону алдын алмакъ учун Россияны ва Дагъыстанны топуракъ законларына, РФ-ни Топуракъ кодексине бир тюрлю алмашынывлар этме тюшегени гьакъда эсгерди.
Озокъда, Дагъыстандагъы топуракъланы нечик асувлу къоллама, пайдаландырма тюшегени гьакъда дагъыстанлылар ерли сынавну, имканлыкъланы да къоллап ишлемеге борчлу болажагъы гьакъ. Неге тюгюл, бизин республикабызны гьар тюрлю бойларында топуракъгъа байлавлу разисизликлер болмайгъан адилли ёлланы ахтарма ва танглама тарыкъ.
Дагъыстанлы сабанчыланы биринчи форумуну алдында Магьачкъалада къумукъ халкъны тамазаларыны советини, «Сыкълашыв» деген регион жамият къурумуну ва шолай да алимлени лайыкълы вакиллерини сиптечилиги булан оьтгерилген жыйында да о гьакъда ачыкъдан эсгерилди. Неге тюгюл, Дагъыстанда ерли муниципалитетлени, районланы топуракъларыны оьлчевлерин-дазуларын мекенлешдирмек учун юрюлеген ишлер чаналай. Натижада, баягъы, гёчювюл гьайванчылыкъныки деп саналагъан топуракъларда белгисиз 200-ге ювукъ уллу ва гиччи юрт хозяйство предприятиелени коллективлери кимлени пайдаларын якълайгъаны да къарангы.
Сонг да, гёчювюл гьайванчылыкъныки деп саналагъан авлакъланы ерли муниципал къурулувларына тапшуруп, тав ва тюзлюк районланы адамлары деп биревге де ян тартмайлы, оланы алдына бир йимик талапланы салма ва онгайлыкъланы болдурма тарыкъ. Ёгъесе, бизин республикабыздагъы юрт хозяйство агьамияты булангъы топуракъланы толу ва асувлу кюйде къолланажагъына инанма къыйын.
Дагъыстанны Гьукуматыны Председателини заместители Шарип Шарипов да эсгереген кюйде, республикабыздан тышда яшайгъан, къазанч этеген дагъыстанлыланы оьз Ватанына къайтармакъ учун ишлемеге де, яшамагъа да, ял алмагъа да бир йимик енгилликлени, онгайлыкъланы болдурмагъа тюше.
Озокъда, бу гьалиги ХХ1 асруда уллу майданлардагъы топуракъланы къол загьмат, эшек-ат, оьгюз булан ишлетмеге бажарылмайгъаны да гьакъ. О саялы да мен бир-бир ёлбашчыланы ва касбучуланы топуракъны тер булан, къыйын тёгюп, къолларын къабартып ишлетмеге герек деген пикрусу булан бирдокъда рази болмайман. Айтмагъа сюегеним, дагъыстанлы сабанчылар топуракъгъа гьалал ва толу кюйде къуллукъ этсин учун, янгы юрт хозяйство техника, машинлер тарыкъ. Шолай имканлыкълар буса бизде аз. Юрт хозяйство машинлени, техниканы багьалары гьатдан оздурула, сабанчыны къыйыны кепекге чыгъарыла…
Айтагъаныкъ, бу масъала пачалыкъ оьлчевюнде чечилмеге герек. Неге десегиз, лизингни имканлыкълары осал къоллана, сабанчылагъа тийишли деп айырылагъан пачалыкъ кредитлери, субсидиялар, компенсациялар асувсуз къолланагъаны гьакъда разисизликлер тувулуна.
Форумда ортакъчылыкъ этген ва чыгъып сёйлеген Ставрополь крайны губернаторуну борчларын заманлыкъгъа кютеген Владимир Владимировну пикруларын якъламай да болмайман. Гертиден де, шончакъы эркин топуракълары булангъы Россия оьзюню халкъын — къоллавчуларын сурсат маллар булан толу кюйде таъмин этмеге болмайгъаны талчыкъдыра. Этни, акъкъатыкъланы 50 проценти, овощланы, емишлени 80 проценти тышдан ташылагъаны юрекни рази къалдырмай.
Озокъда, бугюн Украинадагъы гьаллагъа байлавлу болуп бизин пачалыгъыбызгъа къаршы Европаны Союзуна гиреген пачалыкълары, Американы Бирлешген Штатлары, Канада экономика якъдан къыйыкъсытма къарайгъанда, Россияны ашамлыкъ базарларыны аманлыгъы гьакъда дагъыстанлылагъа да ойлашмагъа ва чара гёрмеге тарыкъ бола. Неге тюгюл, Россияны регионларыны ичинде аграр республика саналагъан Дагъыстанда шону учун оьзге ерлерден эсе табии шартлар бир къадар багъыйлы экени гьакъ.
Шону гьисапгъа алып, юртлу ватандашланы, сабанчыланы ругьландырмакъ учун тийишли онгайлыкъланы болдурма тюше. Нечик?
Биринчилей, юрт хозяйство агьамияты булангъы топуракъланы ерли муниципалитетлеге бермеге герек. Къой, топуракъны ишлетме сюегенлер булан ерли администрациялар иш гёрсюн. Кооперативлер, ижарачылар ва топуракъны ишлетме сюегенлер булан адилли ижара дыгъарлар да этилсин.
Экинчилей, топуракъланы ишлетмеге, олагъа толу кюйде къуллукъ этмеге болсун учун, дагъы болмагъанда, ерлерде МТС-лени къурмаса, илму-техника етишген алдынлы сынавдан, къайдалардан пайдаланма бажарылмай.
Уьчюнчюлей, бизин республикабызда болдурулагъан юрт хозяйство продукцияны оьлчевлерин артдырмакъ учун оьсдюрюлген емишлени, овощланы ишлетмек учун цехлер, заводлар къурмакъ парз.
Дёртюнчюлей ва лап да аслусу, сабанчыны къыйынын тийишли даражада къыйматлап бажарма тарыкъбыз. Муна шо заман ол оьзюню сыйлы борчун толу кюйде яшавгъа чыгъаражагъына ва къоллавчуланы разилигине лайыкълы болажагъына шеклик къалмажакъ.
– Бугюн топуракъгъа къуллукъ етишмей, – деди дагъыстанлы сабанчыланы биринчи форумунда республикабызны Башчысы Рамазан Абдулатипов. – Муна шо саялы да бизин республикабызда къоллавчуланы аслу талапларын яшавгъа чыгъарывда четимликлер тувулуна. Демек, республикабызны агропромышленный тармагъын оьсдюрюв чаналай. Шону гьисапгъа алып, бизге гьалиги заманда топуракъ ва муниципал реформаланы талапларын кютювде бар имканлыкълардан бажарывлу кюйде пайдаланмагъа тюше. Озокъда, бизин республикабызда сабанчыны абурун гётермек учун оланы бугюнгю талапларына янашывну тюбюкъарадан алышдырма тарыкъ болажакъ.Шону бизден «Агропромышленный тармакъны асувлугъу учунгъу» милли проект де талап эте.
Алда токътагъан агьамиятлы масъалаланы гьакъында айта туруп, Дагъыстанны Башчысы бизин республикабызда минглер булангъы гектарларда сюрюлеген топуракълар пайдаландырылмай ташлангъаны ва шогъар да къарамайлы, топуракъны уьстюнден эришивлюклеге ёл берилегени гьакъда ичибушуп эсгермей болмады. Шону алдын алмакъ учун Россияны ва Дагъыстанны топуракъ законларына, РФ-ни Топуракъ кодексине бир тюрлю алмашынывлар этме тюшегени гьакъда эсгерди.
Озокъда, Дагъыстандагъы топуракъланы нечик асувлу къоллама, пайдаландырма тюшегени гьакъда дагъыстанлылар ерли сынавну, имканлыкъланы да къоллап ишлемеге борчлу болажагъы гьакъ. Неге тюгюл, бизин республикабызны гьар тюрлю бойларында топуракъгъа байлавлу разисизликлер болмайгъан адилли ёлланы ахтарма ва танглама тарыкъ.
Дагъыстанлы сабанчыланы биринчи форумуну алдында Магьачкъалада къумукъ халкъны тамазаларыны советини, «Сыкълашыв» деген регион жамият къурумуну ва шолай да алимлени лайыкълы вакиллерини сиптечилиги булан оьтгерилген жыйында да о гьакъда ачыкъдан эсгерилди. Неге тюгюл, Дагъыстанда ерли муниципалитетлени, районланы топуракъларыны оьлчевлерин-дазуларын мекенлешдирмек учун юрюлеген ишлер чаналай. Натижада, баягъы, гёчювюл гьайванчылыкъныки деп саналагъан топуракъларда белгисиз 200-ге ювукъ уллу ва гиччи юрт хозяйство предприятиелени коллективлери кимлени пайдаларын якълайгъаны да къарангы.
Сонг да, гёчювюл гьайванчылыкъныки деп саналагъан авлакъланы ерли муниципал къурулувларына тапшуруп, тав ва тюзлюк районланы адамлары деп биревге де ян тартмайлы, оланы алдына бир йимик талапланы салма ва онгайлыкъланы болдурма тарыкъ. Ёгъесе, бизин республикабыздагъы юрт хозяйство агьамияты булангъы топуракъланы толу ва асувлу кюйде къолланажагъына инанма къыйын.
Дагъыстанны Гьукуматыны Председателини заместители Шарип Шарипов да эсгереген кюйде, республикабыздан тышда яшайгъан, къазанч этеген дагъыстанлыланы оьз Ватанына къайтармакъ учун ишлемеге де, яшамагъа да, ял алмагъа да бир йимик енгилликлени, онгайлыкъланы болдурмагъа тюше.
Озокъда, бу гьалиги ХХ1 асруда уллу майданлардагъы топуракъланы къол загьмат, эшек-ат, оьгюз булан ишлетмеге бажарылмайгъаны да гьакъ. О саялы да мен бир-бир ёлбашчыланы ва касбучуланы топуракъны тер булан, къыйын тёгюп, къолларын къабартып ишлетмеге герек деген пикрусу булан бирдокъда рази болмайман. Айтмагъа сюегеним, дагъыстанлы сабанчылар топуракъгъа гьалал ва толу кюйде къуллукъ этсин учун, янгы юрт хозяйство техника, машинлер тарыкъ. Шолай имканлыкълар буса бизде аз. Юрт хозяйство машинлени, техниканы багьалары гьатдан оздурула, сабанчыны къыйыны кепекге чыгъарыла…
Айтагъаныкъ, бу масъала пачалыкъ оьлчевюнде чечилмеге герек. Неге десегиз, лизингни имканлыкълары осал къоллана, сабанчылагъа тийишли деп айырылагъан пачалыкъ кредитлери, субсидиялар, компенсациялар асувсуз къолланагъаны гьакъда разисизликлер тувулуна.
Форумда ортакъчылыкъ этген ва чыгъып сёйлеген Ставрополь крайны губернаторуну борчларын заманлыкъгъа кютеген Владимир Владимировну пикруларын якъламай да болмайман. Гертиден де, шончакъы эркин топуракълары булангъы Россия оьзюню халкъын — къоллавчуларын сурсат маллар булан толу кюйде таъмин этмеге болмайгъаны талчыкъдыра. Этни, акъкъатыкъланы 50 проценти, овощланы, емишлени 80 проценти тышдан ташылагъаны юрекни рази къалдырмай.
Озокъда, бугюн Украинадагъы гьаллагъа байлавлу болуп бизин пачалыгъыбызгъа къаршы Европаны Союзуна гиреген пачалыкълары, Американы Бирлешген Штатлары, Канада экономика якъдан къыйыкъсытма къарайгъанда, Россияны ашамлыкъ базарларыны аманлыгъы гьакъда дагъыстанлылагъа да ойлашмагъа ва чара гёрмеге тарыкъ бола. Неге тюгюл, Россияны регионларыны ичинде аграр республика саналагъан Дагъыстанда шону учун оьзге ерлерден эсе табии шартлар бир къадар багъыйлы экени гьакъ.
Шону гьисапгъа алып, юртлу ватандашланы, сабанчыланы ругьландырмакъ учун тийишли онгайлыкъланы болдурма тюше. Нечик?
Биринчилей, юрт хозяйство агьамияты булангъы топуракъланы ерли муниципалитетлеге бермеге герек. Къой, топуракъны ишлетме сюегенлер булан ерли администрациялар иш гёрсюн. Кооперативлер, ижарачылар ва топуракъны ишлетме сюегенлер булан адилли ижара дыгъарлар да этилсин.
Экинчилей, топуракъланы ишлетмеге, олагъа толу кюйде къуллукъ этмеге болсун учун, дагъы болмагъанда, ерлерде МТС-лени къурмаса, илму-техника етишген алдынлы сынавдан, къайдалардан пайдаланма бажарылмай.
Уьчюнчюлей, бизин республикабызда болдурулагъан юрт хозяйство продукцияны оьлчевлерин артдырмакъ учун оьсдюрюлген емишлени, овощланы ишлетмек учун цехлер, заводлар къурмакъ парз.
Дёртюнчюлей ва лап да аслусу, сабанчыны къыйынын тийишли даражада къыйматлап бажарма тарыкъбыз. Муна шо заман ол оьзюню сыйлы борчун толу кюйде яшавгъа чыгъаражагъына ва къоллавчуланы разилигине лайыкълы болажагъына шеклик къалмажакъ.
Къ. Къараев.
