Бугюнлерде Къумукъ театр къайсы асарланы уьстюнде ишлей, республика оьлчевде иш гёреген театрыбыз не йимик спектакллени къаравчулагъа таклиф этмеге бола, гележекде къайсы пьесалагъа тергев этилежек? Бу масъалаланы ахтарып, Дагъыстан Республиканы маданият министерлиги де тергев этмей. Олай болгъанда, репертуарны амалгъа гелтиривде къаравчуланы тергевюн тартардай спектакллени гьазир этме театрны ёлбашчылары, режиссёрлары борчлу бола.
Бугюнлерде Къумукъ театрны репертуарында къаравчулагъа гёрсетилеген 20-дан къолай спектакллер бар. Оланы арасында тезден берли къаравчуну сюювюн, разилигин къазангъан спектакллер йимик, артда салынгъан янгы спектакллер де ёкъ тюгюл. А-П. Салаватовну «Айгъази» деген пьесасына гёре спектакль янгыртылып 2000-нчи йылда салынды, М. Къурбановну «Молла Насрутдин» деген пьесасы да бугюнлерде де сагьнада гёрсетиле. А. Гьамитовну «Эркеч Али», З. Хиясовну «Огь къатынлар, къатынлар», С. Агьматны «Гелинлени башгётеривю», Гь. Рустамовну «Юрек сюйсе» деген спектакллери де 2000-нчи йылларда салынгъан.
Артдагъы йылланы алып къарасакъ, 2010-нчу йылдан бери якъгъа, Къумукъ театрны сагьнасында Ш. Чкадуаны «Къурчакъ», И. Казиевни «Заза», А. Амирлини «Бай къатын», В. Атаевни «Къысмат», А. Касонну «Айтылмай къалгъан асил сёз», Г. Зейнашевни «Къапур дадай, уьйлен давай», А. Атаевни «Ташбике», Ж. Токумаевни «Чунайны тою» ва башгъалары бар. Бу мен оьрде эсгерген спектакллени авторларына тергев этип къарасакъ, къумукъ драматургланы бир-экисин тюгюл гёрмейбиз. Ондан къайры да, спектакллени жанрларыны кёбюсю – музыкалы комедия.
Бугюнлерде театр къаравчугъа гёрсетмек учун сайланагъан асарланы негер асасланып сайлай? Шо гьакъда Къумукъ театрны чебер ёлбашчысы, Россияны халкъ артисти Айгум Айгумов, баш режиссёру, Россия Федерацияны инчесаниятыны ат къазангъан къуллукъчусу Ислам Казиев ва театрны адабият бёлюгюню заведующийи, шаир Багьавутдин Гьажиев булан лакъырым болду.
– Бизин къумукъ тилде язагъан авторларыбыз аз, Атав Атаев, Абзайдин Гьамитов болса тюгюл, пьеса язагъан драматургларыбыз ёкъ да ёкъ деме де ярай, – деди Айгум Айгумов. – Озокъда, театргъа пьеса язгъанбыз деп гелегенлер бар, тек олар язгъанлары осал. Шолай да, авар яда башгъа тилден орус тилге гёчюрюп гелегенлери де бар. Олар да бизин театр учун къыйышывлу тюгюл. Яхшы, мекенли кюйде язып, бугюнгю яшавну талапларына къыйышагъан пьеса алып гелеген адам ёкъ. Шо саялы да репертуарны масъаласы къыйын. Гьали Багьавутдин Гьажиев язгъан пьесагъа гёре Ислам Казиев спектаклни уьстюнде ишлеп тура. Бу айны ахырында артистлер ишлеме башлажакъ. Пьесаны гьалиге токъташдырылгъан аты – «Сюйсегиз йылагъыз, сюйсегиз кюлегиз». Бизин театрда гьар тюрлю авторланы пьесаларына гёре спектакллер салына. Орус классиклени, гюнбатыш классиклени авторлары, хоншу миллетлени вакиллерини, бизин авторларыбызны, башгъа миллетлени пьесалары бар. Къумукъ театрны сагьнасында гёрсетилеген спектакллер барысы да темасына гёре бугюнге къыйыша. А. Мусаевни пьесасына гёре салынгъан «Расплата» деген спектакль де наркоманияны гьакъында. Яшланы гиччи заманындан башлап, ата-анасы башалман къоюп, тийишли тергев, тарбия, агьамият бермесе, о яшлар оьзлени терс ёлун таба, наркоманиягъа тарый.
Муна шо гьакъда «Расплата» деген спектакль. Репертуарны масъаласы къыйын буса да, иннемей турмайбыз, адабият бёлюкню заведующийи де, режиссёрлар да, артистлер де излеп, барыбыз да къуршалабыз, айырып алмагъа къаст этебиз. Сайламагъа аз тюгюл, сайламагъа пьеса ёкъ деп айтма ярай. Бир-бирде алдан берли ойналып гелген спектакллени баш ролларындагъы артистлени алышдырмагъа тюшгенде, къыйышывлу артистлер табылмай къала. «Айгъазини» салмакъ учун пагьмулу жагьиллер тарыкъ. Янгы артистлер гелгенде муна Айгъази яда Гюлкъыз гелди дейген гезиклерибиз бола. Къыйышывлу артистлер гелгинче «Айгъази» сагьнада ойналмай тургъан вакътилер болду. Шолай, «Молла Насрутдин» де. Гьали Насрутдинни ва Жумайсатны ролларын Басир Магьамматов ва Тотуханум Осаева ойнай. Мунда эсгерип къоймагъа сюемен, бу йылгъы театр сезонун Барият Муратованы 100 йыллыгъына багъышлап ачдыкъ ва Барият оьзю ойнагъан «Молла Насрутдинни» гёрсетдик. Кёп адамлар да жыйылып, ону эсделигине гюл байламлар салынды. Октябр айны 24-нде республика оьлчевде Барият Муратова тувгъанлы юз йыллыкъ юбилейине байлавлу уллу эсделик ахшам оьтгерилежек. Биз де шогъар онгарылып турабыз.
Гьар йыл репертуарны сайлайгъанда, янгы спектакллерден къайры, оьрде де эсгергеним йимик, алдан берли ойналып гелген, тек тематикасына гёре бугюнге де къыйышывлу спектакллени янгыдан гёрсетме башлайбыз, – деп узата ол. – Ислам Казиев янгы гиришип турагъан Багьавутдин Гьажиевни спектаклин йылны ахыры болгъунча сагьнада гёрсетме хыялыбыз бар. Сонг янгы йылны биринчи кварталына сама да «Солтанмут»деген спектаклни къаравчулагъа гёрсетме де гёз алгъа тутгъанбыз. Кёпден берли бу спектаклни къаравчулар да къаравуллагъан.
–Къумукъ театргъа къаравчулар нечик багьа бере, бу гьакъда не айтма боласыз?
– Театргъа, спектакллеге къарама къаравчу геле, гёрген спектакллеге янгыдан къарама гелеген къаравчуларыбыз да бар. Премьераланы да къутгъармайлар, зал толуп бола. Юртлу къаравчуларыбыз да кёп. Ювукъдагъы районланы халкъы оьзлер мунда театрны залында къарамагъа сюе. Алда биз юртлагъа оьзюбюз бара эдик буса, гьали юртлулар оьзлер геле. Кёп юртларда маданият къалалар да къалмагъан. Кёбюсю районлардан оьзлер сёйлеп, алданокъ билип, къачан, къайсы спектакль бар деп, жыйылып машинлер булан геле.
–Театрны репертуарыны гьакъында айтгъанда, менден алда сёйлегенлени пикруларын такрарлап турмайлы, булай айтмагъа сюемен, – деди Ислам Казиев де. – Озокъда, пьесалар аз, янгы драматурглар ёкъ. Тек театрны сагьнасында кёп йылланы узагъында ойналып турагъан, маънасыны даражасы тёбенлешмейгенлери де бар. Бир-бир адамлар даим комедияны ойнап турамысыз дей. Комедияны да ойнамагъа герек. Неге тюгюл адамланы бугюнгю яшавунда сююнчлер, юзюн иржайтагъан мюгьлетлер, агьвалатлар аз, адамланы яшаву къыйын. Шо саялы театрда сама да бираз гёнгю ачылып, яшав къыйынлыкъларын унутсун деген масъала да бар. Драма жанрны да биз ойнап гелгенбиз, энниден сонг да ойнажакъбыз. Театрда къаравчулар сагьнада болуп турагъан агьвалатлардан дарс алма герек. Оьзюне натижа чыгъарма герек.
–Театрны баш режиссёру гьисапда бугюн сиз къайсы темагъа спектакль гьазирлежек эдигиз, репертуаргъа не йимик алышынывлар этер эдигиз?
–Янгы пьесаланы арасында биз коррупциягъа къаршы, бугюнлерде гьакимлени адамлагъа, ишине янашывуну гьакъында спектакль салынажакъ. Бугюн адамланы яшавунда кёп четим масъалалар бар. Наркомания, жагьиллер яман ёллагъа тюшгенликни гьакъында. Тюзлюк аз, кёбюсю аманлыкъны къорув къурумлар, судлар ёрукълу ишлемей. Шулай темаланы масъалаларын гётереген спектакллер де болмагъа тарыкъ.
Багьавутдин Гьажиев – театрны адабият бёлюгюню заведующийи:
– Озокъда, театрны репертуарына тергев берип къарагъанда, негер сайлагъан экен шу спектаклни, не маънасы бар экен деген соравлар да тувулунмай къалмай, – деп къошула сёзге Б.Гьажиев де. – Тек алып буссагьат къоллама бизин къолубузда къумукъ язывчулар, драматурглар язгъан пьесалар ёкъ. Барларын да, худсовет охуп къарап, шунда маъна ёкъ деген къараргъа гелип токътайбыз. Пьеса язылгъан булан, осал асардан спектакль этме бажарылмай. Язгъанбыз пьеса, театр салмай деп юрюйгенлер де бар. Тек режиссёр пьесаны автору учун да ишлеме герекли тюгюл. Буса да тема янындан бизге къыйышывлу сюжетли пьесаланы, режиссёргъа да айтып, оьзюбюз уьстюнде ишлеп, спектакль гьазир этеген кюйлерибиз де бола. Бирлерини эсине геле репертуар тынч этиледир деп. Бир-бирде къайдан алайыкъ, гьар йыл репертуаргъа не йимик спектакллени къуршама герек деп ойлаша къалабыз.
Гьар йыл 4 спектакль салмагъа бола. Тек гьар тюрлю себеплеге гёре 4 спектаклни салмагъа бажарылмай да къала. Ярты-юрту ойнамайгъан кюйде, артистлени тилини уьстюнде де ишлеме герек. Жагьиллер ана тилин яхшы билмей. Бирлери адабият тилде сёйлемей. Шо саялы спектакль сагьнагъа чыкъгъынча кёп заман гетип къала. Жагьиллеге сынавлу, эсли артистлерибиз де кёмек эте.
Осман Ибрагьимов салгъан «Бэла» деген спектаклни де ювукъ арада премьерасы болажакъ. Сонг дагъы да айтсам, маданият министерликни янындан талаплар салынмай. Къумукъ театр болгъан сонг, мунда бир классика асардан къайрысы къумукъ драматургланы пьесалары болмагъа герек эди. Алда, совет заманда, булай ишлеге тергев бериле эди, талаплар салына эди. Гьали буса театрланы яратывчулукъ иши оьзбашына къоюлгъан. Дагъы болмагъанда, сен бугюн гётереген репертуаргъа байлавлу масъалагъа сама тергев этмей. Премьералагъа чакъыргъанда да гелмей.
Къумукъ театрны яратывчу ёлбашчылары берген англатывлагъа гёре яда репертуардагъы спектакллеге тергев этип къарасакъ, бугюн Къумукъ театрны репертуарыны гьалы, ойналагъан спектакллер, алдан берли ойналып гелгенлерин де къошгъан заманда, кёп тарчыкълы тюгюл. Тек – о гьалиге. Гележекде де бизин драматургларыбыз язгъан пьесалар болмаса, театрда не ойналажакъ. Артдагъы йылларда салынгъан спектакллени арасында, озокъда, бираз осаллары да бардыр. Артистлени оюнун яда режиссёрну ишин айтмайлы, спектаклни чеберлигин, маънасын алып къарагъанда, мисал учун, бу йыл салынгъан «Чунайны тою» деген спектаклни мен осал гёрдюм. Балики, булай болмакълыгъы да, театрны ёлбашчылары оьзлер де эсгерген кюйде, бизин авторлар язгъан пьесалар ёкълукъдандыр…
Патимат БЕКЕЕВА.
СУРАТДА: “Молла Насрутдин” деген спектаклден гёрюнюш .