15–20 йыллар алъякъда муаллимлер билими осал охувчу яшлар булан дарслардан сонг къалып, къошум дарсланы гьавайын юрюте эди буса, бугюнлерде шо яхшы мердеш савдюгерге айлангъаны да белгили. Гьар сагьаты гьакъ булан оьтгерилеген къошум дарсны оьтгерген муаллим, охувчуну билимине гёре къыйматламай, ол тёлеген акъчагъа гёре багьалайгъанын гёрюп турабыз.
Муна оьрде эсгерилген айтыв охувчуну билими башындан, школадан акъсама башлайгъанын аян эте. Школада сатып алынгъан къыйматлар булан тамамлагъан сонг буса, къайтара акъчаны кёмеклиги булан оьр охув ожакълагъа тюшюп, ондан да сатып алынгъан ялгъан касбучуну дипломуна ес бола. Билим беривню сан яны, шолай йылдан-йылгъа тёбен тюшме башлагъанлы, охув ожакъланы абуру да аз бола бара.
Сорав алывну натижалары
Оьр охув ожакъланы гьакъында айтгъанда, бизин республиканы кёбюсю билим берив ожакъларында немкъорайлыкъ оьсе барагъаны аз йимик, гьар тюрлю касбучуланы гьазирлейген вузланы филиалларыны, 15–20 йылланы ичинде, бирини артындан бири ярышгъа чыкъгъандай, санаву артма башлады. Билим беривню сан янын артдырма, студентлер охума муштарлы болсун учун, болгъан чакъы къатты низам, тийишли шартлар яратагъанны орнуна, оьр охув ожакъны аты булан 5 йылны узагъында гьар йылгъа гьакъ тёлегенлеге дипломлар уьлешме башлады.
Шолай, оьр охув ожакъланы гьакъында октябр айны ахырында ЕГЭ-ни айланасында оьтгерилген конференцияда ДР-ни Президенти Р. Абдулатипов бизин республикада вузланы, бир тайпа филиалланы гьакъында айта туруп, булай деген эди: «Дагъыстанда янгыз диплом берив булан машгъул болуп тургъан оьр охув ожакълардан 62-си аянгъа чыгъарылгъан, бизин республикада 7 филиалдан къайрысын япмакъ учун чаралар гёрюлюп тура».
Гертилей де, шо замандан бугюнлеге ерли Дагъыстанда чалышагъан бир нече оьр охув ожакъланы филиаллары ябылма да ябылды. Ондан къайры да, Россия Федерацияны билим беривге ва илмугъа къарайгъан министерлиги август – сентябр айларда оьтгерген сорав алывну натижаларына гёре алдына салынгъан талаплагъа жавап бермейген вузлар аян этилген. Бу йыл оьтгерилген сорав алывда савлай Россияда 1054 оьр охув ожакъ ортакъчылыкъ этген. Оланы арасында яртысына ювугъу – пачалыкъны янында тюгюл. Шолай 480 охув ожакъ бар. Оьр охув ожакъланы даражасын багьалайгъанда ва анализ этегенде, билим берив, илму-ахтарыв, халкъара, финанс-экономика чалышыву, вузну инфраструктурасы, аслу билим берив программалагъа гёре охуйгъан тыш пачалыкълардан гелген студентлени санаву гёз алгъа тутулунгъан.
Ондан къайры да, бу йыл оьтгерилген сорав алывда башындан башлап билим берив ожакъланы хаслыгъы ва охуп битгенлени иш булан таъмин этилгенлиги де гьисапгъа алынгъан. Шолай да, пачалыкъны янында тюгюл оьр охув ожакълар бу йыл биринчилей сорав алывда ортакъчылыкъ этген.
Эсгерилген сорав алывда ортакъчылыкъ этген Дагъыстандагъы оьр охув ожакъланы гьакъында айтгъанда, оьтген 2012-нчи йылда биринчилей оьтгерилген гезик пачалыкъ вузланы алтысындан янгыз бириси – Дагъыстан пачалыкъ университет – алдына салынгъан муратлагъа жавап берегени аян этилген.
Бу йыл оьтгерилген сорав алывда буса ону биринчи канзисинде РФ-ни билим беривге ва илмугъа къарайгъан министерлиги оьзюню сайтында ерлешдирген маълуматларда Дагъыстанда иш гёреген бир нече оьр охув ожакъ алдына салынгъан муратлагъа жавап бермей деп билдирилген.
Алдына салынгъан муратлагъа жавап бермей деп билдирилген оьр охув ожакъланы арасында Дагъыстан пачалыкъ педагогика университет де бар. Шолай оьр охув ожакъланы арасында «Международная гуманитарно-техническая академия»(институт), «Дагестанский медицинский стоматологический институт», «Дагестанский теологический институт имени Саида Афанди», «Институт мировой экономики», «Дагестанский филиал Российского государственного педагогического университета им. А. Герцена», Избербаш шагьардагъы «Филиал Дагестанского государственного педагогического университета», Хасавюртдагъы «Филиал Российского государственного социального университета», Магьачкъаладагъы «Филиал НОУ ВПО «Московский институт предпринимательства и права» ва шолай башгъалары бар.
Санавлар булан эсгергенде, бу йылгъы сорав алывда Дагъыстандан 14 оьр охув ожакъ ва 35 филиал ортакъчылыкъ этген. Мунда ортакъчылыкъ этген 6 пачалыкъ охув ожакъдан янгыз бири алдына салынгъан муратлагъа жавап бермей деп билдирилген, пачалыкъны янында тюгюл вузланы яртысы – дёртюсю алдына салынгъан муратлагъа жавап бере, къалгъан дёртю бермей деп билдирилген. Оьр охув ожакъланы пачалыкъ филиалларыны арасында 22-си алдына салынгъан муратлагъа жавап бере, 5-и бермей, пачалыкъны янында тюгюл филиаллардан 5-и алдына салынгъан муратлагъа жавап бере, 2-си бермей деп токъташдырылгъан.
Себеплер ачыкъ болду
Озокъда, оьр охув ожакъланы сан яныны тёбенлиги янгыз Дагъыстанда тюгюл, мониторингни натижаларына гёре, савлай Россияда вузланы 18,4 проценти, филиалланы 20,4 проценти алдына салынгъан муратлагъа жавап бермей деп гьисап этилген. Шолай, Дагъыстан оьр охув ожакъланы бир-бир дипломларына гёре Россияны уллу шагьарларында ишге алмайгъанлыгъыны себеби ачыкъ болду.
Россияда мердешленген билим берив къайдаланы янгыртма гереклиги, билим беривню сан янын яхшылашдырывда янгы къайдаланы къоллама гереклиги айтыла турса да, янгы къайдалагъа гёчюп битмейли, мердешленген къайдалар да унутулуп, билим беривню сан яны йыл сайын тёбенлеше бара.
Билимлер Европадагъы даражада болмагъа герек
Октябр айны ахырында ЕГЭ-ни айланасында оьтгерилген конференцияда ДР-ни Президенти Р. Абдулатиповну сёйлевю айрокъда бугюнлерде таъсирли чалына.
«Россия – илмуну, адабиятны, поэзияны пачалыгъы. Россиягъа билим беривде янгы даража герек. Биз республикабызны янгы оьсюв программаларыны, модернлешдиривню гьакъында кёп айтабыз, тек оьр билимли, бажарывлу, гьалиги заманны талапларына гёре гьазирлиги булангъы кадрлар болмаса, биз бир зат да этип болмасбыз», – деди ол.
Билим берив тармакъда кёп алышынывлар болуп тура. ЕГЭ-ни айланасында да кёп эришивлюклер бола. Эгер де биз савлай дюньядагъы билим берив къайданы яны бусакъ, ону багьалайгъан кюйлени де къоллама герекбиз. Бизин яшларыбызны билимини Европадагъы даражасы болмагъа герек. Европаны, савлай дюньяны къайсы пачалыгъында да ишлеп болардай бизин яшланы да билими оьр даражада болмагъа герек.
Р.Абдулатипов айтгъан кюйде: «Дагъыстанда йимик ЕГЭ-ни оьтгеривде бузукъ ер, дагъы бир ерде де ёкъдур. ЕГЭ-ни оьтгеривде коррупция артыкъ кёп. Лап бузукъ даражада – Дагъыстан. Бу гьал бизин учун – биябурлукъ. Биз 100 минг манат алапа бергенни сюебиз, капитализмни шартларында бары да халкъ кёп акъчасы болгъанны сюе. Мен бирдагъы керен айтаман, эгер биз бугюн чыгъарагъан йимик касбучуланы чыгъарып турсакъ, бир заманда да уьстюнлю республика болмажакъбыз. Бугюн Дагъыстанда билим беривню системасыны айланасындагъы жинаятчылыкъны ёкъ этмесе ярамай. Мунда низам болмагъа герек».
ЕГЭ-ни масъаласыны гьакъында Президент къайтып-къайтып сёйлей эди ва ЕГЭ-ни бермек учун оьрдеги класланы охувчу яшлары шагьарлардан юртлагъа барагъанын, шо ишни токътатма герекни гьакъында да къатты кюйде буварды.
Шо себеплерден гетген охув йылны натижаларына гёре бир нече школаланы директорлары, билим беривню район бёлюклерини ёлбашчылары ишден тайдырылгъанын, гележекде ДР-ни билим берив ва илму министерлигинде башгъа чаралар гёрюлежегин билдирди.
Алдына салынгъан муратгъа къыйышмайгъан оьр охув ожакъланы къысматы белгисиз йимик, онда «охугъан» яшёрюмлени билимини сан яны да белгисиз къала.
