Дагъыстанны социал-экономика якъдан оьсдюрювню стратегиясын гьисапгъа алып, ДР-ни Башчысыны Халкъ Жыйынына Чакъырыв кагъызында республикабызны агропромышленный тармагъыны асувлугъун гётеривге айрыча агьамият берилип эсгерилегени негьакъ тюгюл. Тек оьзюню ишге гючю чатагъан ватандашларыны авадан пайы юрт ерлерде яшайгъан республикабызда шолай имканлыкълар толу кюйде къолланмай. Демек, топуракълар толу кюйде ишлетилмей, адамлар къазанчындан къыйыкъсытыла.
Тюзюн айтмагъа тарыкъ, бугюн мен оьзю булан лакъырлашагъан Къаягент райондагъы «Къаягент» деген пачалыкъ унитар предприятиени (ГУП) директору Магьамматшакир Алибеков шо якъдан алгъанда юртлу ватандашланы ишге къуршавну ва шону натижасында къазанчларын артдырывну масъалаларына айрыча тергев берип янашагъаны ачыкъ болду.
– Белгиленген борчланы, пачалыкъ тапшурувланы уьстюнлю кюйде яшавгъа чыгъармакъ учун ишге гёнгюллю кюйде янашмагъа тюше, – деп башлады бизин булангъы лакъырлашывун Магьамматшакир Алибеков. – Муна о заман къайратлы гьаракатны натижалары да сени, сен башчылыкъ этеген коллективни рази къалдыражакъ. Озокъда, топуракъланы асувлу кюйде къолламакъ учун гьали де бизге кёп зат етишмей. Йыл йылгъа ошамай. Къургъакъ болса, тюшюмлер тас этивлеге тарый, янгы орнатылгъан бавларда яш борлалар, гюзлюк ашлыкълар, овощ оьсюмлюклер зайыплана. Биз де шондан хантав къалмайлы, бар имканлыкъланы толу кюйде къоллама къаст этебиз.
– Магьамматшакир Нажмутдинович, лакъырлашывубузну оьтген йылгъы гьаракатыгъызны натижалары нечик болду деген сорав булан башласакъ нечик болур?
– Тюзю, гетген йылны натижалары булан макътанмагъа чакъы уьстюнлюклер де къолда этилинмеди. Буса да, бар имканлыкъланы къолдан чыгъармайлы, ерли экономиканы аслусу болгъан юзюмчюлюк тармакъны гьар гектарындан 60 центнерге ювукъ юзюм салкъын гесилди. Умуми кюйде алгъанда, 2400 тонгъа ювукъ татли емиш къайтарылды. Бизин предприятиеде алдан берли юзюм оьсдюрюв булан янаша ашлыкъланы чачывгъа да айрыча агьамият бериле. Оьтген йыл ашлыкъланы гьар гектарындан 33 центнер бюртюк басылгъаны гьакъда айтсам, муна о яман натижа тюгюл. Янгыртывланы, тюрленивлени шартларында артдагъы 20 йылны ичинде ашлыкълардан шолай тюшюм алынмагъан.
– Къайтарылагъан тюшюмлени натижалары неге шолай башгъа-башгъа бола?
– Оьтген йыл гюзлюклер, оьз чагъында явунлар болуп, тас этивлеге тарымай оьсдюрюлдю. Юзюмлюклерде буса 2012-нчи йылны къышында болгъан сувукъланы заралы саялы, мол тюшюмлерден умут уьзюлдю.
– «Къаягент» ГУП районда лап да уллу юрт хозяйство предприятие гьисапда танывлу. Сиз эсгерилген коллективге башчылыкъ этегенли нечакъы заман бола? Сизин бугюн не йимик четим масъалалар ойлашдыра? Не зат етишмей?
– Жаваплы ёлбашчы къуллукъда мен 2011-нчи йылны август айындан тутуп бугюнге ерли ишлеп тураман. Гертиден де, шулай уллу коллективге ёлбашчылыкъ этме тынч тюгюл. Айтагъаным, чечмеге герекли масъалалар да кёп бола. Бугюн бизин алдыбызда токътагъан лап да къыйынлы масъала – о авлакъланы, юзюмлюклени сугъармагъа сув къыт экени. Сув болмаса, емиш де осал болагъаны белгили. Юрт хозяйство оьсюмлюклер къургъакъ йылларда къыйынлыкълагъа тарып, заралланагъаны ойлашдыра. Тюзюн айтгъанда, шо масъаланы чечмеге пачалыкъ ва федеральный бюджетлерден кёмек болмаса, сугъарыв ишлер ювукъ заманны ичинде ёрукъгъа тюшер деп айтма болмайман.
– Сизин коллективде чалышагъанланы санаву бугюн кёпмю?
– Республикабызны бир-бир ГУП-ларында эки-уьч адам гьисапгъа алынгъаны гьакъда айта туруп эсгерсек, бизин хозяйствода ишлейгенлени умуми санаву 282-ге етишген. Озокъда, шо аз тюгюл.
– Сиз уьстде сугъарывну гьакъында четим деп эсгерип гетдигиз. Белгили болгъаны йимик, юрт хозяйство техника болмаса, уллу майданларда топуракъланы ишлетмеге, оьсюмлюклени къуллукъларын кютмеге де четим бола. Сизин предприятиеде техниканы, машинлешдиривню имканлыкълары некъадар къоллана?
– Бизин авлакъларда ва юзюмлюклерде ишге къуршалагъан 30-гъа ювукъ гьар тюрлю юрт хозяйство машинлер, тракторлар бар. Дагъы да ачыкълашдырып айтгъанда, биз техника булан хоншудагъы оьзге хозяйстволагъа ва айры-айры адамлагъа-сабанчылагъа да авлакъ ишлени къыставуллу вакътилеринде къол ялгъайбыз.
– Демек, машинлешдиривню гючю булан агротехника чаралар оьз заманында оьтгериле?..
– Шону учун къаст этиле. Ишни сан яны акъсамасын учун да чаралар гёрюле. Сюрюв, дарман урув ишлер булан янаша къол булан кютюлеген бутав, байлав, къайтарыв ишлени де оьз болжалларында юрютмесенг, озокъда, тас этивлер де кёп бола. О саялы къыставуллу ишлени вакътисинде борчларын сан яны булан юрютеген ишчилер ва механизаторлар материал ва ругь якъдан иштагьландырыла.
– Гелеген йылны тюшюмю учун гюзлюклер нече гектар майдангъа чачылды?
– Гюзлюклер бизин предприятиени авлакъларында 2014-нчю йылны тюшюмю учун 750 гектар майдангъа чачылды.
– Сиз нечик ойлашасыз, шо кёпмю яда азмы?
– Алдагъы бир нече йыл шо да чачылмай эди. Гюзлюклер чачылагъан майданлагъа дагъы да 150 гектар къошулгъан. Бара-бара шону учун пайдаландырылагъан майданларыбызны 1000 гектаргъа етишдирмеге умут этиле.
– Бугюнлерде сизин предприятиени авлакъларында не йимик ишлер кютюле?
– Чакъны онгайлы шартларындан пайдаланып, къышны алдында 50 гектар авлакъгъа юзюм борлалар орнатдыкъ. Шо иш узакъ къалмай март айдан тутуп, дагъы да узатылажакъ.
– Борлаланы оьзюгюз гьазирлеймисиз?
– Бизин оьзюбюзню питомнигибизде оьсдюрюле. Тюзюн айтсакъ, гетген йыл гюзде биз Дондагъы Ростов областгъа барып, Акъсай шагьардагъы питомникден де сувукъгъа чыдамлы юзюм борлалар алып гелдик ва орнатдыкъ. Демек, бизге юзюмлюклерибизни сувукълардан заралланагъанын гьисапгъа алмай къойма ярамай.
– Магьамматшакир Нажмутдинович, артдагъы йыллар авлакъларда оьсюмлюклер кюйлевючлерден толу таъмин этилмейгени саялы, тюшюмлени бир къадары къолдан чыгъарыла. Сизин хозяйствода азыкъландырыв ишлер нечик салынгъан?
– Юзюмлюклени ва ашлыкълар оьсдюрюлеген майданланы азыкъландырыв – бугюнню лап да агьамиятлы масъаласы. Шону гьисапгъа алып, тийишли чаралар гёрмесек бажарылмай. «Луч» деген акционер жамият булан байлангъан дыгъарны шартлары бизге авлакъланы ва оьсюмлюклени кюйлевючлер булан таъмин этмеге имканлыкъ бере. Бу йыл январ айны ичинде шондан дагъы да 70 тон минерал кюйлевючлер гелтирмеге хыял этиле.
– Оьтген йылны натижалары гьакъда уьстде бир къадар эсгерилди. Бу йыл сизин предприятиени коллективини алдында дагъы да не йимик масъалалар токътагъан?
– Юзюмлюклерден алынагъан тюшюмню къадарын ва сан янын къолайлашдырмакъ учун къаст этилежек. Ашлыкълар учун чачылгъан гюзлюклер тас этивлеге тарымай оьсдюрюлсюн учун бары да къуллукълары кютюле демеге ярай. Язбашда юзюмлюклер орнатыв булан янаша дагъы да 10 гектар майдангъа баъли ва кокан тереклер орнатмагъа умут бар. Юзюмлюклердеги бутав, сюрюв, дарман себив ишлер де тергевсюз къалмай.
– Магьамматшакир Нажмутдинович, «Къаягент» ГУП деген сиз башчылыкъ этеген юрт хозяйство предприятиеде ишге къуршалгъанланы загьматы некъадар къыйматлана?
– Адамны тёкген къыйынына, этген ишине гёре къыйматлама герек. Шону гьисапгъа алып, бухгалтерия ва экономика бёлюклерде тийишли гьисап юрютюв ишлер оьтгериле. Лап да жаваплы авлакъ ишлени кютеген механизаторларыбыз Магьамматнаби Алибеков, Болат Шагьабанов, Гьамзат Латипов йимик оьзгелери де ломай алапалар ала. Механизаторланы, ишчилени загьматы ишде ортакъчылыкъ этивюне ва этген ишини сан янына гёре къыйматлана. Умуми кюйде алгъанда, адамлагъа айлыкъ алапалары да кёп гечикдирилмей бериле.
– Юрт хозяйство агьамияты булангъы топуракъланы къолланагъан кюю сизин рази къалдырамы? Шону асувлугъун артдырмакъ учун не этмеге герек деп эсигизге геле?
– О – бугюнню аслу масъаласы. Шо саялы да топуракъны къысматын, ерли жамиятланы пикрусун гьисапгъа алып, олар булан гьакълашып-гьаллашып чечмеге герек бола. Неге тюгюл, топуракъ – оланы баш байлыгъы ва бары да умуту ону булан байлавлу. Еси ёкъну бёрю ашар деген айтывдан хантав къалмайлы, ерлердеги топуракълар ерли халкъны ихтиярларында болмагъа тарыкъ. Шо масъаланы биз ерли профсоюз къурум булан байлавлукъда чечебиз. Гьали болгъунча ижарагъа адамлагъа ишлетмеге топуракъ пайлар берилген эди. Гележекде де, алгъа уьстдеги къурумлардан салынагъан талапланы да гьисапгъа алып, закон ёлу булан топуракъланы нечик къоллама тарыкъны масъаласын халкъ булан бирликде чечмеге токъташгъанбыз.
– Бирдагъы бир ахырынчы соравум бар. Магьамматшакир Нажмутдинович, бугюн ёлбашчы гьисапда сизин не зат ойлашдыра?
– Загьматчыланы талапларын гьисапгъа алып, олагъа гьар-бир якъдан онгайлыкълар болдурма сюемен. Неге тюгюл, ерли экономиканы оьсювю шондан гьасил бола.
– Англашылды. Биз берген соравлагъа жаваплар къайтаргъаныгъыз учун да сизге баракалла. Ишлеригиз, муратларыгъыз дагъы да тюзелип гетсин, онгайлыкълар кёп болуп, экономика алгъа юрюсюн!
– Савбол. Сизге де яшавда, оьз ишигизде уьстюнлюклер, савлукъ булан аманлыкъ ва парахатлыкъ ёрайман.
Лакъырлашывну язып гьазирлеген
«Тюзлюкню шавласы» деген
Къаягент район газетни къуллукъчусу М. Темирбеков.
СУРАТДА: Магьамматшакир Алибеков.
Автор чыгъаргъан сурат.
