Магьачкъаладагъы Совет район администрацияны башчысы Магьамматамин Гьажиев де оьз ишин башлагъаны, демек, жаваплы къуллукъда чалышагъанлы онча кёп заман болмай. Шогъар да къарамайлы, биз «Ёлдашны» охувчуларын бугюн ону яшав ёлу, муратлары ва ишлери булан ювукъдан таныш этмеге токъташдыкъ.
– Магьамматамин Нуритдинович, элни авзу элекдир деп негьакъ айтылмагъан. Гьалиги заманда гьакимлик къуллукълагъа, депутатлар этилип эл намусуна байланып пачалыкъны пайдасын якълайгъан адамлар сайланмай, спортчулар, олигархлар, гьатта талавурчулар сайлана деген пикругъа нечик янашасыз?
– Озокъда, янгыртывланы девюрюнде, билип де-билмей де дегенлей, айтды-къуйтдулагъа бизин айланабызда чакъда-чакъда ёл бериле. Мен англайман о соравну сен де магъа негьакъ бермейгенингни. Гертиден де, спорт булан мен де эс тапгъанлы досман. Неге тюгюл, спортну тарбиялав ва чыныкъдырыв гючюн оьзюм гиччи чагъымдан тутуп сезгенмен. Шо гюн-бугюн ону булан дос болгъаныма гьёкюнмей яшап ва ишлеп де тураман.
Таклифин къабул этдим
– Артдагъы 25 йылны ичинде, гертиден де, биз сени тутушуп ва уруп ябушувну гюнтувуш къайдаларыны тренери, спортну шо журасындан республика федерациясыны президенти ва РФ-ни федерациясыны вице-президенти гьисапда таный эдик. Гьали булай жаваплы къуллукъгъа нечик ва не мурат булан чыкъдынг?
– Уьч ай алда мени чакъырып, ДР-ни Башчысы Рамазан Абдулатипов ва «Магьачкъала шагьар» деген муниципал къурулувуну башчысыны борчларын заманлыкъгъа кютеген Магьаммат Сулейманов тахшагьарыбызны Совет районуну башчысыны къуллугъун таклиф этдилер. Мен жаваплыкъдан бир заманда да къачмагъанман. Айтагъаным, шону гьиси магъа яхшы белгили. Оланы таклифин де, гьал районда къыйынлы экенине де къарамайлы, къабул этдим. Мурадым бир оьз гьаракатым булан оланы ва районда яшайгъан ватандашланы инамлыгъын-разилигин къазанмакъдыр.
– Спортда оьтген оьмюрюнгню социал-экономика, административ-хозяйство масъалалар булан байлама къыйын болмажакъмы?
– Мен производствода ортакъчылыкъ этеген загьматчы адамланы къысматына туврадан-тувра къатнагъанман. Тахшагьарыбыздагъы Совет Союзну Игити Магьаммат Гьажиевни атындагъы заводда ишчиден производство участканы мастерине ерли гётерилгенмен. Шо заманда бу коллективде мен комсомол къурумгъа да башчылыкъ этгенмен. Къурумда буса о заман комсомолну 1 мингден де кёп члени бар эди…
Янгыртывланы девюрюнде, оьтген асруну 90-нчы йылларында, савлай уьлкеде йимик бизин республикабызда да, гьисапгъа алынмайлы, тюпден таба иш гёреген яшёрюмлени спорт ва оьзге къурумлары аз тюгюл эди. Шо заман магъа яшыртгъын ачылгъан къурумланы аян этип, оланы чалышывун пачалыкъ ёругъуна салмагъа тапшурув берилди. Олай къурумланы арасында ябушувну гюнтувуш къайдаларын уьйренмеге сюегенлери айрокъда кёп эди. Спортну шо журасыны тренери гьисапда чалыша туруп, 10 йылдан сонг мен яшыртгъын ачылгъан бары да спорт ва башгъа къурумланы ачыкъгъа чыгъарып, пачалыкъ талаплагъа кюрчюленип, ёрукъгъа да салдым демеге боламан. Шондан сонг мен ДР-ни спорт ва физкультура министерлигинде де ишлемеге башладым. Муна 2014-нчю йылны апрель айыны 14-нден тутуп, Совет районну гьаким башчысыны къуллугъунда чалышып тураман.
Яшырмагъа негер тарыкъ, мен оьзюм оьтемишлимен, 2000-нчи йылланы башында Къаягент районну башчысын тангламакъ учун оьтгерилеген сайлавлагъа да кандидатурам салынгъан эди. Бир тюрлю себеплеге гёре оьтмеди. Гьали буса магъа бугюнгю къуллугъумда административ-хозяйство ишлерде бажарывлугъумну ташдырмакъ къала.
– Муниципал ва пачалыкъ къуллукъда хас билимлер тарыкъ болмаймы, о гьакъда не ойлашасан?
– Мунда магъа о гьакъда ойлашма зат ёкъ. Айтмагъа сюегеним, шолай кадрланы гьзирлейген оьр охув ожакъда билим алып чыкъдым. Тюзю, о заман мени диплом ишим «Къаягент район» деген муниципал къурулувуна багъышланып язылгъан эди.
– Совет районну ерли гьакимлигини башчысыны алдында бугюн не йимик аслу борчлар токътагъан?
– Мен оьз ишимни янгы къуллукъда масъалаланы тюбюне гирип аян этмеге токъташдым. Коллективни членлери ва шолай да шагьардагъы яшавлукъ-коммунал къуллукъланы кютюв булан машгъул болагъан къуллукъланы башчылары, касбучулары булан ювукъдан таныш болдум. Неге тюгюл, шагьарда йимик Совет районда да ватандашланы-къоллавчуланы яшавлукъ талапларыны кютюлювю осал даражада. Мен англайман, шагьардагъы шолай къуллукълар гьали барысы да есликге алынгъан. О саялы да гьар тюрлю къуллукъланы бизге олар булан гьаллашып-гьакълашып юрютмеге тарыкъ болажакъ. Базар аралыкъланы талаплары шолай. Тазалыкъны болдурув, орамларда юрюлеген сатыв-алыв ишлени алдын алыв, законсуз кюйде къурулагъан къурулушланы токътатыв аслу масъалалар санала десек, гьакъыкъатгъа къыйышмай къалмас. Шолай агьамиятлы масъалаланы гьисапгъа алып, орамланы тазалап, низамны болдурмакъ муратда гьар гюн тергевлер оьтгериле. Неге тюгюл, орамларда юрюлеген сатыв-алыв, законсуз къурулушлар, машин токътайгъан ерлер адамланы ва транспортну юрюшюн четимлешдире, онгайлыкъларын буза.
– Алда токътагъан лап да агьамиятлы масъалаланы чечмек учун гюч, техника, харж етишеми?
– Лап да къыйын масъала – харжны етишмейгенлиги. О саялы да, Магьаммат Валибагьандович тахшагьарыбыздагъы районланы башчыларын чакъырып, яшыртгъын къурулушланы ва шолай да далапчылыкъны толу кюйде ачыкъгъа чыгъарма тапшурув берди. Неге тюгюл, шону алдын алмай туруп, шагьар хазна гелимлеринден магьрюм къалажагъы гьакъ. Техника аз, етишмей. Шагьарны коммунал сетлерини болжаллары битген…
– Язлыгъынг нечик буса, къышлавунг да шолай болур деп негьакъ айтылмагъан. Олай болгъанда, районну коммунал хозяйствосун къышгъа онгарывну масъаласы нечик чечилежек? Районда нече адам яшай?
– Бирдагъы да эсгермеге сюемен, биз гьали базар аралыкълар оьмюр сюреген девюрде яшайбыз. Совет районну администрациясы къоллавчуланы ва къуллукъланы арасындагъы байлавлукъланы юрютеген къурум йимик санала. Шону гьисапгъа алып, бар-ёкъ харжлар булан лап да къыставуллу ярашдырыв ишлер оьтгериле. Шагьарыбызда миллионгъа ювукъ адам бар буса, уьчден бир пайы Совет районда яшайгъанлар болма герек. Тек шону толу кюйде ачыкъгъа чыгъарма четим. Неге тюгюл, юртлардан шагьарлагъа гёчюп гелегенлени токъталмайгъаны шагьардагъы яшавлукъ масъалаланы ёрукълашдырывгъа четим эте. Яшырмагъа негер тарыкъ, бир уьйде бир-эки адам гьисапгъа алынып яшай буса, гьисапгъа алынмай яшайгъанлары дагъы да кёп. Шо буса къыставуллукъну артдыра. Булкъаланы оьтгерив булан да пакарсызлыкъны ва низамсызлыкъны алдын алмагъа къыйын бола.
Таргъутавдагъы юртланы къысматы да ойлашдыра
– Магьамматамин Нуритдинович, Таргъутавну ва шонда яшайгъан къумукъ юртланы ватандашларыны гьалы сизин ойлашдырамы?
– Яшырмагъа негер тарыкъ, Таргъутавдагъы уьч де къумукъ юртну къысматы, гертиден де, къыйынлы гьалда. Оьз заманында яшавлукъ талаплагъа тергев осаллашгъаны саялы, мундагъы гьал бугюн иттилешгени англашыла. Юртланы халкъы буса йыл сайын кёп бола. Уьйлер къурмагъа, топуракъчылыкъ булан машгъул болмагъа ерлер ёкълугъу ерли халкъны гьаките. Орманчылыкъ хозяйстволардан таба ижарагъа берилген ерлер сатылып, законсуз кюйде агъач арадагъы тереклер къырылып, табии байлыкълары зарал гелтиреген къурулушлар этиле. Уьч де юртну буса уьй къурма ерлери ёкъ. 10 мингден де кёп яшёрюм гезигине умут этип токътагъан. Шо саялы да халкъ къаршылыкъ билдирип, Къараман бойгъа чыкъгъаны да англашыла.
– Дурус. Уьч де юртну халкъы шонда токътагъанлы бу уьчюнчю йыл башланды. Токътавсуз комиссиялар къурула, шо гьакъда айтыла, языла, гёрсетиле. Тек масъала еринде къалып тура. Не этмеге герек?
– Бирдагъы да такрарлайман. Жаваплыкъны гьиси магъа яхшы белгили. Оланы бир масъаласындан да мен баш къачырма хыялым ёкъ. Алдагъы жумада мени къырыйыма уьч де юртну жамиятларыны атындан Вагьит Вагьитов, Залимхан Валиев, Магьамматамин Магьамматов ва оьзге ёлдашлар гелип гьаллашып-гьакълашып гетдилер. Мен гьали-гьалилерде шагьар администрацияны янында къурулгъан Къараман-Таргъу бойдагъы масъаланы ахтарыв булан машгъул болагъан ишчи комиссиясыны члени де дюрмен. Шону башчысы мэрни заместители Ашахан Абдурагьманов да бугюн алгъа салынгъан борчну агьамиятлыгъын толу кюйде англай демеге ярай.
– Олар не дей? Къараман бойда къаршылыкъ билдирип токътагъанланы талаплары сизге белгилими?
– Магъа бары да зат белгили болгъан. Озокъда, бугюн Къараман бойда, Магьачкъаладан айырып, эсгерилген юртланы кюрчюсюнде айрыча Таргъу район къурмакъ деген талапны салма гьали де эртедир деп ойлайман. Тек талап тюз салына. Гележекде Магьачкъаланы дазуларыны ичинде дёртюнчю Таргъу районну къурмакъны масъаласындан къачма тюшмей. Шону булан янаша Янгы Паравулну, Агъачавулну да тахшагьаргъа къошмагъа умут этиле. О гьакъда мен атлары уьстде эсгерилген ёлдашлар булан да бетге-бет гьакълашдым. Гьали бизге бирликде уьч де юртну лап да алгъасавлу социал-экономика масъалаларын ёрукълашдырыв булан машгъул болмагъа тарыкъ. Шону учун, биринчилей, топуракъ болмаса, уьч де юртну халкъын ишге къуршамаса, гьал нечик болажагъын англама къыйын тюгюл. Ишчи комиссия бугюнлерде ишлей ва юртланы жамият къурумларыны инанылгъан вакиллерине гьисап да бере. Оланы талаплары тергевсюз къалмай.
– Гьасили, тюзлюк бойда сиз таза къумукъ Таргъу район болажагъына шекленесиз?
– Магьачкъаланы темиркъазыкъ боюндагъы Семендер посёлокну топуракълары кимлер учун берилгени гьакъда биз барыбыз да билебиз. Гьакъыкъатда буса бугюн шонда ким де яшай.
– Дагъыстанда къумукълар неге къыйыкъсытыла, мисал учун айтгъанда, янгы Новолак районгъа онгайлыкълар болдурмакъ учун кёп миллиардлар булан акъча маялар харжланып тура. Давну агъулу йылларында яшав-турушу бузулгъан таргъулулагъа не этмеге герек эди?
– Комиссияны членлери бугюн шо масъаланы уьстюнде де ишлемеге борчлу экени англашыла. Халкъны янгылышлагъа бойсынып яшамагъа сюймейгенлиги Къараман бойда ачыкъ болуп гёрюнюп тура.
– Магьамматамин Нуритдинович, янгыз уьч де юртда тувулунмагъан. Шолай къыйынлы гьал Къаягент, Хумторкъали, Къарабудагъгент, Бабаюрт, Буйнакск районларда да ёкъ тюгюл. Айрокъда топуракъ етишмей. Гёчювюл гьайванчылыкъгъа берилген топуракъларда буса башалман кюйде 199 юрт къурулгъан. Дагъыстанны Башчысы да шолагъа статус бермеге герек деп тийишли къурумлагъа таклиф этген. Неге?
– Мен сен айтагъанны англайман. Бирдагъы да такрарлайман, тек ДР-ни Башчысы шо юртлагъа статус берип, тавлардан тюзлюк бойдагъы топуракълагъа гёчюп гелегенлени токътатма герек деп айтса да, тюзю, шону алдын алма къыйын болажакъ. Бизде законлар, къарарлар кёп, тек олар кимлени пайдаларын якълайгъаны белгили. Озокъда, топуракъланы герти есилерин токъташдырып, олагъа тапшурмакъ учун «Топуракъны айрыча есликге беривню гьакъындагъы» закон болма тарыкъ. Гьалиге шолай закон ёкъ. Шо законну къабул этме герек деп алгъасатагъанлар да кимлер экени англашыла. Шо саялы да бугюн бизге РФ-ни топуракъ ва муниципал законларына, Топуракъ кодексине кюрчюленип, конституция ихтиярларыбызны шариатны ва милли адатларыбызны гьисапгъа алып иш гёрмек парздыр.
– Магьамматамин Нуритдинович, бизге де, къыставуллу ишлеригизни артгъа салып, бизин булан лакъырлашма заман тапгъаныгъыз саялы сизге савлукъ булан аманлыкъ ва жаваплы ишигизде уьстюнлюклер ёрамакъ къала.
– Савбол.
