ПОЛИТИКА ВА ЖАМИЯТ ЧАЛЫШЫВЧУ  РОЗА ЭЛДАРОВАНЫ 100 ЙЫЛЛЫГЪЫНА

 

… Роза Абдулбасировна Элдарова  бырынгъы къумукъ юртлардан  бири Къапчыгъайдан. Ол Къумукъну оьзден къызы, бийке къызы!..

Таргъулу Арсланали  – мени атам, оьтесиз оьктем кюйде,  сююне туруп, ону гьакъында хыйлы, оьтесиз маъналы хабарлай эди. Къумукъну шо кюйде къылыкълы, шо кюйде асил  хасиятлы къызы да, айбат къызы да болма герекни бизин, бирини артындан бири ­оьсюп гелеген етти къызын, борчлу эте туруп, борч салагъандай, жаныбызгъа, къаныбызгъа сингдирегендей ону келпетин юреклерибизге зарбулай эди. Шо гюн – бугюн нечесе сувлар тёбен акъгъан, мени англавумда, мени гьис, ич дюньямда Роза бийке – оьзюн эшитип, гёрюп,  таныш болгъанлы да – мен саялы Талайлы, Тапшурмалы, Сыралы, Сырлы Адам…

 

… Къангалы къапусун гьайбар къалангны

Ач, гелгенмен сагъа йыр алып,

Сыйындырса да гьайран аламынг

Талайынг тапшурма, сырынг сыралы…

 

… «Оьзгелени де кюю къолай тюгюл!» – посагъадан абатланып,  уьйге гиргенинг булан, узун там гюзгюде – къызыл ингилик булан язылгъан шу сёзлер къаршылай. Кюлеймен, ойлашаман… Оьзгелер, оьзгелер, оьзгелер –

 

Роза бийкени къысмат гьарзиси…

 

«Атабызны къабурун дав  битгени булан излеме, ахтарма урунмадыкъ. Бютюн пачалыкъ шо давда миллионлар булан тизив-тизив уланларын тас этип, яс тутуп, кир гийип тура­гъанда – айры, онгача  пашманлыкъгъа,  онгача къыйналывгъа, агь-заргъа мени де ихтиярым ёкъ деп гьисап этдим!» (Лакъырлашывдан).

….Сюювюнден, сююнчюнден, оьзденлигинден сужда къылагъан атасы Абдулбасир, дав башланып биринчи гюнлеринден гёнгюллю кюйде давгъа гетген. «1944-нчю йыл Николаев шагьарны вагьши елевчюлерден азат этегенде жан берген!»  –  деп гелген къайгьылы кагъыз Розаны абдыратгъан. Къара къайгъыгъа чёгюп турагъан анасын ойлап –  уьч къызардашны  бир амалы болуп, ата-анасыны биргине-бир уланы – Элдаровланы  тухумун узатма тувгъан Нариман узакъ заман авруп, гечинген заман, эри де оьлген хабарны эшитсе,  анасы гётерип болмас  деп,  бу къызъяш яшырып, яппа да янгыз яшыртгъын  гёзьяш тёгюп тургъан….

–  Яшавумну инг де авур, чарасыз къы­йынлы гюнлеринде, юрегим атамны излей. Эсделиклер чайкъалып, гьакитип йибергенде – атамны Жаны сесленип магъа кёмекге алгъасайгъандай… 1950-нчи йылланы ахырында, бозлап йылай-йылай атама язгъан сатырларым бар, шу кагъыз гесек нечик сакъланып къалгъанны да, Аллагь билсин. «Сен магъа янгыз ата тюгюл эдинг — сен мени инг аявлу, инг ювукъ жан къурдашым, сырдашым, ювугъум эдинг. Ким биле, шу налат болгъур дав болмагъан буса, мени яшавум башгъа кюйде, сыралы да, насипли де болур эди. Яшавумдагъы мени янгылышларымны алдын алар эдинг… Сени булан мен аякъгъа тургъанман. Сени асил хыялларынга, умутларынга аминмен, сен тутгъан, сен гёрсетген ёлдан — сендей юрюме къасткъыламан…» (Лакъырлашывдан…).

 

…Эсим алма мени, Тенгирим.

 Унутдурма оьтген гюнюм, сагьатым,

 Оьмюрю энишли-оьрлю къысматым —

Эсделиклерим къысгъартма тартып…

…Эсим алма мени, Тенгирим.

Ягьлы, талпынлы, гёнгюлюм — тири

Эсге тюшюп гетген сююнчлю сесден…

…Эсим алма мени, Тенгирим.

 

Эси бар. Оьз къысматыны девюрлерин эсгере турмаса да, оьз яшавун гюренлетип алгъан, сююнчлю де, къайгъылы-дертли де гюнлеринде, агьвалатларында янаша тургьан, табулгъан, оьзюн де къувандыргъан, сукъландыргъан, оьктем этген адамларын Роза бийке унутмай — оланы гьакъында оьзтёрече, бирев де язмагъан кюйде, оьзюне хас англавлары, къаравлары булан мизанлардан тарта-тарта яза. Оьзюню тенглилери болсун, гьакимият ёлбашчылары болсун, адабият, маданият, сиясат – гьар кесни айрыча суратлагъан ону оьз сёзлери, оьз гьислери бар…

…Эси бар. Роза бийкемни аралап олтурабыз, тилейбиз.

Тынглама сюебиз:– я шиърулар, я эсделик­лер, я насигьатлар, яда – гьакълашывлар, сыр чечебиз… Сююв, инамлыкъ, гьакълыкъ, намартлыкъ, хыянатчылыкъ, табиат, чакъ — къайсын бирин айтайым. Шиърулар. Роза бийкени ичбай дюньясындан гёнгюреп чыгъып гелеген сатырланы бир айрыча сигьрусу бар.

Биз манг болуп, ажайыпгъа урунуп, шо сатырлар ташгъынына батылып къалабыз. Юз йыллар алдагъы да, бугюнгю де шаирлени инг пагьмулу, инг гёзел, маъналы шиъру асарларын бизге ол гёнгюнден охуй. Биз билеген, биз охугъан шиърулар Роза бийке охуйгъанда биз бир де эшитмегендей, танымагъандай башгъача чалына…

«Яшавумдагъы хыйлы-хыйлы агьвалатлагъа чыдама, яшавумну тегенекли-тобургъулу да, аркъа-торкъа да, чалдырыш да, четим де ёлларындан оьзменлигимни оьр сакълап юрюме, гьасси-гьалек болмай сабур-саламат тутма оьзюмню, белгили де, белгисиз де шаирлени асарлары кёмек этген, гьакъылбайланы, халкъ айтывланы юз йыллар топлангъан сынавун сакълагъан». (Лакъырлашывдан…).

… Агьлю, авлетлер, дос-къардашлыкъ, къурдашлыкъ аралыкълар — бу айрыча, оьзю айтагъанлай, онгача лакъыр. Ва амма, ичинден, терен тартып къыйналагъанлыкъ, шо сююв, шо инчеден-ичинден, ичибушагъанлыкъ, ою-дерти, инг сыйлы негетлери, оьзюне хас кюйде янашагъанлыкъ гьакъ юрекден берилип!

 

…Намус — борч юклене

Ягьгъа байлана,

Гюн сайын жавапсыз

— соравларым кёп.

Тирмен ташлардай тарта, айлана,

Гёргенче сезген — ёравларым кёп…

 

Нечесе-нечесе ёравларын, терен тамурланы авлап гелеген къан чалкъынып, Жан сезип, яшавда ёл табып гёрген…

…Бу барлыкъ — бири бирине байланып, бири бирине маталып, бири биринден дагьни алып, бири бирине уьлгю болуп гелеген Аллагьутааланы бир гьайран аламаты, Аллагьутааланы  бир гьайран хасиятлы, къылыкълы, къагьруман, айбат да, гёзел де, гьакъыллы да, оьзден де – гьеч кимге ошамагъан Адамы болуп яралгьан – Роза Эльдарова!

Ону оьрлюклери — оьзю хармашып, тармашып, оьзбашына ва оьзгёнгюллю къургъан, тизген Гьайбар къаласы, бийик таву…

…Дагъыстан уьлкени башын тутмакъ учун, Дагъыстанны нечесе миллетли халкъларына ёлбашчы болмакъ учун –  Къапчыгъайлы къызъяшгъа нечик оьсмеге, нечик охумагъа, нечик тарбияланмагъа, нечик оьзюн тутуп бажармагъа, къайсын бирин о НЕЧИКлени –айтайым. ИНСАННЫ оьр де, оьзек де атын сакълама, якълама асырап, аяп БАЖАРМА– БИЛМЕ герек эди. Кремлде — 30 йыллар бою, ШО ИНСАНЛЫКЪ борчну кютме яппа да янгыз къатынгишиге тынч эдими дагъы…

.. .Ингдеси, ону ИНСАН АРИВЛЮГЮ… Роза Эльдарованы гьакъында кимлер язмагъан–  алгъыш, макътав, сююнчлю сукъланыв. Дюнь­яда не арив сёзлер бар буса, гьакъ юрекден айтылгъан ва айтыла.

…Балики, Роза бийкем, арадан заманлар гете туруп, ким биле, балики, ювукъ арада  сени къысматынг, сени яшавунг, сени «сююлмеген — сюювлеринг, бийилмеген бийивлеринг» гьакъында, бир сагъа ошагъан, сендеги гертиликни, тазалыкъны, асыллыкъны, оьзденликни, гьайранлыкъны суратлап, асар язма магъа Аллагьутаала кёмек этер!

Гьали буса — Сен КИМ ЭКЕНИНГНИ! — айтма сёзлер излей къалгьанман. Эсде бар, юрекде бар — Сени бары лакъырларынг, сени ойларынг… Чечип болмай тураман сырынгны, тюшюнюп битмей тураман тапшурмалы талайынгны тарихине…

 

…Бар энни сюювюм мени де

 Окъ оьтмес гюмюш гюбемдей.

Бар энни сюювюм мени де –

Тизим бюгер алгъыш тёбемдей!

 

Шейит-Ханум АЛИШЕВА,

Дагъыстанны халкъ шаири,

ДР-ни Пачалыкъ савгъатыны лауреаты.