Оьзю де айтгъанлай, тавда тав эмен болуп, тюзде тал болуп, савунда адамлагъа табыла къалгъан адамны гёз алгъа тутуп: «Сен магъа аркъа йимик, мен де сагъа аркъаман, аркъамдан аркъанг тайса, аварман деп къоркъаман», – деген алтын сатырланы язгъан Анварыбызны абзары, оьзендей агъып, гюплешип-кёплешип къайгъырышма гелгенлерден толду…

Булай ерде, башыбызны бир сыйпаса, бир къапасын къагъагъан, бизге татлисин де гёрсетеген, аччысын да чайнатагъан, умутубузну тав башда, ажжалыбызны инбашда сакълайгъан яшав гьакъдагъы, биз огъар этеген къайтарыш гьакъдагъы ойну чалт агъымына чомулмай болмайсан:

 

Яшасын деп дюньялыкъдан биз къанмай,

Яшав бизден ниъматларын къызгъанмай:

Кёкню берген – гёгюрчюнлер чюйсюн деп,

Ерни берген – гьар сюемин сюйсюн деп,

Сююв берген – сююнчлерин санама,

Не де берген яшав бизин сынама…

Борчлу къалма амал бармы огъар да,

Кёп савгъаты учун огъар ахырда –

Артыкъ этип къайтарышны яныбыз,

Биз беребиз биргине-бир жаныбыз!..

 

Анварны сюеги салынгъан автобус еринден тербенгендокъ, мени башымда: «Бешик булан къабурну арасында онча кёп мезгил болмагъан экен!»  –  деген ой янды. Ичин къабур шыплыкъ къуршагъан автобусда Анварны башлыгъында олтургъан агъасыны да, уланы Багьавдинни де гёзьяш ашап къызаргъан гёзлери жанлы яраланы меселинде экенин гёремен, юз ерге гетеген юрегим, авуртгъан-къопгъан къаным-жаным Анвар булан сёзсюз лакъыр эте… Ол ахыр тынышын бёлген, ол оьлген, ол бугюн бизин алдыбызда сал болуп ятгъан демеге тилим айланмай, шогъар гьакъылым булан инансам да, юрегим инанма сюймей!

Чебер сёзлени чертип алып тюгюл эсе шиърулагъа салмайгъан, анадан шаир болуп тувгъандай, ана тилин уллу иш яхшы билеген бизин Анварыбыз яратгъан къыркъ да китапны шо бир мюгьлетни ичинде, тюлюмде тюгюл, тюшюмде йимик гёз алгъа тутаман: «Янгырыв», «Энемжая», «Юлдуз ёллар», «Адам», «Терезе ярыкълар», «Жийрен бавчу», «Юрекни янывлары»… Олардагъы англы-агъымлы сатырлар къыркъ къыллы къомуздай янгыра.

Яшав ёлну ва ёлавчуну гьакъында дагъы артыкъ ачыкъ ва гючлю язма къыйын! Анварны оьмюрю йыллар булан тюгюл, йырлар булан оьлченди, йырлар ону хыйлы ёллагъа, хыйлы сапарлагъа атландырды. Тек,  не амал, сагьнада тюгюл эсе, оьлюп тирилген ёкъ. Анвар бу гезик абурлу-сыйлы кюйде ахыр ёлну агъына тюшдю. Алда – Кёстек,  артда – Магьачкъала…

 

Акъ къанатын

Къагъа туруп

Къувлар къалар – биз гетербиз.

Аргъып алгъа

Агъа туруп

Сувлар къалар – биз гетербиз.

Бизсиз ялкъар

Къырлар къалар,

Бойлар къалар – биз гетербиз.

Бизсиз болар

Харслар къалар,

Тойлар къалар – биз гетербиз.

 

Артыбызда

Биз юрюген

Ёллар къалар – биз гетербиз.

Артыбыздан

Узатылып

Къоллар къалар – биз гетербиз.

 

Яшасакъ да

Бир де гетмей

Къалар йимик – биз гетербиз.

Биз гетген сонг

Бизин эсге

Алар йимик – биз нетербиз?

 

Анвар яшавну шо ягъыны гьакъында жаны савда, гёзю тириде бир ойлашмагъан, минг ойлашгъан. Ол бизге айтып битмесдей абургъа лайыкълы атын да, алтын тавдан да артыкъ хатын да къоюп гете. Ёлну онг янындагъы тавлар да, эки де ягъында бир туташ сыдыра болуп оьсеген тереклер де, тазиятда токътагъандай, кюстюн-пашман гёрюнелер! Тереклер дегенде, сююмлю шаирибиз «Мени йырым» деген шиърусундагъы шу сатырлар лап деп эсиме тюшдю:

 

Къул болуп мен йыргъа къуллукъ этемен,

Гётерсин о элни-юртну абурун,

Гётермесе элни-юртну абурун,

Гётерилген балта гессин тамурун!

 

Тюзюн айтсакъ, Анварны яшав уллу савгъатлар, уллу атлар булан эркелетмеди, ону алгъанындан эсе, бергени кёп болду. Амма къысмат ону лап да сыйлы савгъатгъа – йырлы юрекге ес этгенине сююнебиз ва оьктем болабыз…

Муна биз Анварны ата юрту Кёстекге, ону кёстек досларына ювукъ болдукъ. Артыбыздан йыр устабызны, йыр устазыбызны поэзиясына, ону алмаздан да таза адамлыгъына юреги авагъанлардан толгъан машинлени кериваны да иерген. Анварны  поэзия тереги  тахшагьарда якъ-ягъына ялкъын-ялкъын бутакъ ташлап, чылгъыйына чыкълы юлдуз къонардай бийик болуп оьссе де, терен гетген тамурлары булан жан багьалы шо терек Кёстекни топурагъын гьис эте болгъанны, Кёстек Анварны узакъгъа яшардай  йырлар яздыртагъан илгьамчысы болуп тургъанны мен гьали яхшы англадым:

 

Яшарсан сен яшдан яшгъа къала туруп,

Ювукъ-дослу, юлдуз гёзлю къала къуруп.

Тек, билмеймен, яшармысан, юртум, яшар,

Яшав сюйген йырчынг эсге ала туруп?

 

Аявлу Анвар, сен билмесенг де, сен гёрмесенг де, «Тувгъан еринг, оьсген еринг, шув-шувгъа тал гесген еринг, йырлагъанда йыр гьызарынг, йыгъылгъанда тургъузарынг, ана  тилинг, аркъанг-белинг, Кёстек юртунг, Кёстек элинг» сагъа этип  къойгъан абурну-сыйны биз билдик, биз гёрдюк!.. Кёстекни жамияты сен ятгъан сынажаны бир сабан бой арекдеги къабурлагъа инбашдан-инбашгъа ала туруп элтди. Оланы арасында сени сююв йырларынгны салып досуна салам кагъыз язагъан жагьиллер де, сени шиъру китапларынгны аш дорбасына салып авлакъгъа элтеген сабанчылар да, сени булан савболлашмагъа айлана юртлардан гелгенлер де бар эди. Сен оьзюню абурун гётерип яшагъандай, элинг-юртунг да сени абурунгну гётерди, шо сен айтагъан минг досунг сынажангны артындан къабурлагъа багъып артсыз-алсыз агъым болуп созулгъан эди. Шонда «Досланы санаву» деген шиърунгну сен савунгда таза къурчубузну къандырып охуйгъан кююнг, сени шо къурч тавушунг бирден эсиме тюшдю:

 

Санайым демеге, санавгъа кёпсюз,

Сызылгъан тангдагъы юлдузлу кёксюз,

Уялар чакъысыз сиз ярлардагъы,

Урлукълар  чакъысыз сиз нарлардагъы,

Учгъунлар чакъысыз гюндеги, дослар!

Умутлар чакъысыз мендеги, дослар,

Сиз мингсиз, дослар, минг, мен буса бирмен,

Мен сизсиз чачмасман, мен сизсиз сюрмен!

 

Бу дюньяда ахыры бир берилежек ахыр соравдан къутулажакъ бирев де ёкъ. Шо соравдан Анвар да къутулмады. Кёстекли акъсакъалны авзундан: «Анвар нечик  адам эди?»  –  деген  сорав чыкъмагъы булан къабурлар толгъан халкъ гьакъ юрекден, бир тавушдан: «Яхшы адам эди, яхшы адам эди, яхшы адам эди!»  –  деп уьч керен айтгъан сонг, шо сёзлени, гьатта айлана якъдагъы тереклер де, уьйлер де, тюзлер булан тавлар да такрарлагъандай болду.

Аллагь берген пагьмусу булангъы Анварны Аллагьгъа ва ана топуракъгъа аманат этип, биз Магьачкъалагъа къайтмагъа айланагъан аралыкъда кёстекли тамазаланы ва эрнинде эр мыйыгъы янгы гёгерип гелеген жагьиллени гёз тюплеринде гёзьяш бюртюклени эследим ва шоланы йыр юрекли Анварыбызгъа бакъгъан якъдагъы уллу сюювюню ачыкъ аламатына ёрадым. Пагьму да, рагьму да ону эки къанаты эди. Ол чарлангъан къаламын янгыз йырлар язмакъ учун къоллап къоймайлы, адамланы бир-бирине элтеген ёлгъа битеген отну «чалмакъ» учун да кёп керенлер къоллады. Анварны къабуруна энниден сонг бизин бир тюгюл, юз къайта элтежек сокъмакъны да от басма къоймажагъыбызгъа инанаман.

Жумагюн къабургъа бармакъны яхшы айта.  Топуракъ сагъа къув болсун, Анвар! Къабурунга Гюн къарады, Ай бакъды.

Шо гюн Кёстекден къайтгъан сонг, неге буса да мен, Анварны языв столун гёрмеге сююп, кабинетине аягъымны аяп баса туруп гирдим.  Шо столда акъ кагъызгъа юз ойлап бир тийдиреген ону къаламын да, ярты къалгъан йырын да гьазир эс этдим:

 

Ажжал ондан гючлю болуп, уьст болуп,

Шаир энни гетди яшав бавундан,

Сынажадай пашман къарай столу,

Ялкъа билмей языв этген савунда!

 

Къарай стол, ясалгъандай зарлыкъдан,

Муна шулай тилейгендей бар халкъдан:

«Жан айырмас къурдаш эди ол магъа,

Къурдаш эди оьлгенде де макъталар…

Ярамаймы эди гесип салмагъа,

Болар эдим огъар къабур такъталар!»

 

Шо мюгьлетде не юрекге, не сёзлеге сыйышмасдай авур къайгъымны гюн шавладай ярыкъ шулай бир ой бир къадар енгил этип къойгъандай болдум: Анвар насипли шаир экенни бирдагъы бир аслу себеби, балики, ону бу сигьрулу къаламын тутма, ону бу ярты къалгъан йырын узатма шаир уланы Багьавдин барлыкъдадыр.

 

 

 

Агьмат ЖАЧАЕВ.