Бизин республикада гьар юртда дегенлей яшлар бавлар бар. Тарбиялавчулар да  гиччипавланы яшлар бавунда яшлыгъы, турушу  шат, къужурлу ва насипли оьтгерилсин учун къаст эте.

 

Озокъда, къайсы къурумну иши де кёбюсю гьалда  ону ёлбашчысындан, башын тутгъан адамдан гьасил бола. Къарабудагъгент районну Уллубийавул  юртунда 1972-нчи йылда яшланы къабул этмеге башлагъан яшлар баву гьали де иш гёре. Бугюнлерде шонда эсгерилген «Мелевше»  деген яшлар бавуну ёлбашчысы болуп  Гюлназира Магьамматалиевна Магьамматова чалыша.

Ол Магьачкъала шагьарда тувгъан буса да, яшлыгъын­ ата юрту Уллубийавулда улланасы булан оьтгерген. Школаны тамамлагъан сонг Дагъыстан пачалыкъ педагогика институтну тыш тиллерин уьйретеген факультетин битдирген. Оьр билим алгъан сонг ата юртундагъы школада ингилис тиллени муаллими болуп 16 йыл чалышгъан.

2010-нчи йылдан берли, Уллубийавулдагъы 12 номерли «Мелевше» деген яшлар бавунда касбу ёлун давам этген. Ол школада чалышагъан вакътисинде билимлерин камиллешди­ривню, дагъы да оьр билимлер алмакъны гьайын этген. Аспирантураны битдирип, 2011-нчи йылда У.Д. Алиевни атындагъы Къарачай-Черкесск пачалыкъ университетни диссер-тация  советинде илму ахтарывун якълап, педагогика илмуланы кандидаты деген алим атгъа ес болгъан. Шо йыл   ол «Дагъыстан Республиканы билим беривюню отличниги» деген белги булан савгъатлана. 2015-нчи йылда «Дагъыстан Республиканы билим беривюню  ат къазангъан къуллукъчусу» деген атгъа да лайыкълы бола. 2018-нчи йылда буса Россия Федерацияны билим берив  ва илму министерлигини атындан  билим берив тармакъда, яшланы ва яшёрюмлени тарбиялавда етишген уьстюнлюклери учун Гьюр-метлев грамота булан савгъатлангъан.

Гюлназира Магьаммато­ва ёлбашчылыкъ этеген яшлар баву — Дагъыстан Рес­пуб­ликадагъы  уьлгюлю яшлар бавларыны бириси.

Бизин мухбирибиз ону булан этген лакъырлашывну охув­чуланы тергевюне беребиз:

– Сиз школада кёп йыллар ишлегенсиз. Шону къоюп, яшлар бавуна чыкъмагъа четим болмадымы?

– Школада кёп сююп ишлегенмен. Сююп ишлемей болгъан бусам, шонча йыл Магьачкъаладан юрюп ишлемеге рази болмас эдим. 2010-нчу йылда Къарабудагъгент районну шо замангъы башчысы Къапур  Исаев яшлар бавуна заведующий болуп чыкъмакъны таклиф этди. Мен де рази болдум. Янгы ерде  оьзюмню  бажарывлугъумну сынамагъа, сынавумну, билимлеримни къолламагъа сюйдюм.

– Сизде де, кёбюсю яшлар бавларында йимик, къатынгишилени коллективи. Янгы ерде, айрокъда ёлбашчы гьисапда ишлемеге башлагъанда четимлик­лер ёлукъдуму?

– Мен мунда ишге гелгенде уллу чагъына етишген тарбиялавчулар, къуллукъчулар кёп эди. Оланы кёбюсю чагъына гёре пенсиягъа чыгъып ишден айрылды. Ишге янгы алынгъан адамлар булан кёп яхшы гьаллашдыкъ, бир-биревню анг­лап, кёмек этип ишлемеге башладыкъ.  Тезден берли ишлейген бир нече адам да бар. Олагъа да нечакъы да разимен. Оланы янгы гелген  тарбиялавчулар булан сынав  алышдырывда, яшлар, ата-аналар булан  аралыкъланы болдурувда  кёп къошуму, кёмеги тие. Янгы программалагъа гёре чалыша.

– Сизин яшлар бавугъузда нече яш тарбиялана. Яшлар нечик къабул этиле?

– Бугюнлерде «Мелевше» яшлар бавунда  250  яш тарбиялана.  Мен янгы гелген вакътиде 5 бёлюк бар эди. Тарбияланагъан яшланы са­наву буса 120-гъа етише  эди. Йыл сайын дегенлей яшлар бавуна  бармагъа чагъы гелген яшланы санаву арта.  Гезикде узакъ токътамасын учун, бирдагъы 2 къошум  бёлюк ачдыкъ. Озокъда, олар юртну жамиятыны кёмеги булан этилди. Усталар да тутуп, оьзлер де кёмек этип, гезикге токътагъан­  яшланы санаву   ачылгъан янгы бёлюклени  яхшылыгъындан  кемиди.

Озокъда, бизде электрон ге­зик булан яшлар къабул эти­ле. Ата-аналар сюйсе оьзлер «Госуслуги»  сайтдан, яда МФЦ-ден таба гезикге язылалар.

– Гезикге токътагъан яшланы санаву кёпмю?

– Юртда яшайгъан агьлюлени санавуна гёре  кёп де тюгюл– 20-30 яш бола. Оьрде де эсгергеним йимик, янгы бёлюклер ачып, болгъан чакъы яшланы къабул этмеге къаст этдик. Гележекде яшлар бавуну абзарында янгы бина къурмагъа гёз алгъа тутулгъан. Янгы бина къуруп, онда чыгъарып, къошум бёлюклер ачмагъа умутубуз бар. Буссагьатгъы вакътиде эсгерилген бина­ны кюрчюлери салынып битген. Аллагь буюрса, янгы бина къурулгъан сонг, дагъы да  къошум бёлюклер  этип, гезикде токътагъан яшлагъа ерлер болажакъ.

– Яшлар  бавуна янгы тарбиялавчуланы, къуллукъчуланы ишге алагъанда, не йимик янларына тергев бериле?

– Мен оьзюм низамны сюе­ген ва мунда ишлейгенлерден де шону талап этеген ёлбашчыман. Озокъда, касбу бажарывлугъуна тергев этиле. Тарбиялавчуланы   ишине  тергев этмеге болжал бериле. Яшлар бавларыны да оьзюню  ишин юрютмеге  герек  программалар бар, устав бар. Шоланы англама, федерал программалагъа гёре ишлеп билмеге герек. Бизде янгыз район оьлчевде тюгюл, республика оьлчевде де гьакълашыв генгешлер, конференциялар тарбиялавчуланы сынавун малим этмеге болагъан оьзге гьаракатлар  оьтгериле. Яшлар бавунда яшавгъа чыгъарылма тарыкъ яда гийирилме герек янгы къайдалар къоллана. Гьатта  мунда «Илгьам» деген федерал программа булан да ишлеп къарадыкъ. Озокъда, бизин халкъны,  яшланы хасият-къылыкъ битимине къыйышмай буса, гери урмагъа ихтиярыбыз да бар.   Эсгерилген программагъа гёре яшланы  оьзлер сюйген кюйде къоймагъа герек эди. Биз рази болмадыкъ ва шо программагъа гёре  ишибизни узатмадыкъ.

– Бугюнлерде  бир миллет яшайгъан юртларда да яшлар бавла-рында ана тилинде тюгюл,  программаланы орус  тилде юрютюлегенни гёребиз. Сизде шо иш нечик юрюле?

– Яшлар бавларыны прог­раммаларына гёре кёбюсю гьалда тарбиялав иш орус тилде  юрюлмеге тарыкъ. Тек мен уставда тарбиялав гьаракатланы  ана тилде оьтгермеге ихтиярыбыз бар деп язгъанман. Оьзюм де  ана тилимни кёп сюемен. Йылны боюнда яшланы къуршап  оьтгерилеген бары да байрам чараланы  кёп янын къумукъ тилде оьтгермекни къастын этемен. Неге тюгюл де, гьалиги  яшавда телефонлардан, Интернет торундан, телевизордан  бары да берилишлер, оюнлар, мультфильмлер  орусча юрюле.  Бара-бара яшлар ана тилинде сёйлемей, унута. Республика оьлчевде оьтгерилген ачыкъ дарсны да бир гезик къумукъ тилде оьтгердик. Ана тилин билмейген кёп къумукъ адамлар ортакъчылыкъ этди.  Олар ана тилин билмейгенине оьзлер де уялды. Бизин яшлар бавуна гелеген яшланы арасында да орусча сёйлейген  яшлар бар. Тек кёбюсю къумукъча сёйлей. Школа чагъына етише  туруп, нечакъы талчыкъсакъ да,  орус тилде сёйлемеге амракъ бола.

– Яшланы ата-анасы булан не йимик ишлер юрюле? Олар булан байлавлугъугъуз нечикдир?

– Яшлар бавларындагъы гьар бёлюкдеги яшланы ата-аналарыны  комитетлери бар. Олар булан гьар заман байлавлукъда болабыз. Эришивлю, бир – биревню англамайгъан гезиклер бол­магъан.­ Яшланы ата-аналары булан йылда эки керен жыйынлар да оьтгеребиз. Олагъа яшлар бавуна этеген кёмеги учун гьакъ юрекден баракалла бермеге сюемен. Бары да мунда этилеген ярашдырыв ва башгъа ишлер  кёбюсю  оланы  кёмеклиги булан этилген.

– Ярашдырыв ишлеге республика яда район бюджетден харж гёрсетилмейми?

– Гёрсетилмей деп айтмагъа болмайман. Тек яшлар баву генглешген сонг, гьар тюрлю ишлеге кёп харж чыгъа. Пачалыкъны янындан берилеген харж етишмей. Къарабудагъгент районда яшлар бавлары   къу­рулмагъан­ юртлар бар эди. Артдагъы йылларда районда 11 яшлар баву ачылды. Ишлеп турагъан яшлар бавлагъа мекенли кюйде тер­гев бермеге  гезик етишмей турадыр. Тек районну башчылары къайсы болса да къыйыныбызгъа-тынчыбызгъа тынглап, болагъан кёмегин этип гелген. Олагъа да баракалла билдирмеге сюемен.

– Яшланы тарбиялав агьлюден башлана, гиччиден тутуп оланы тарбия даражасы билинмей де къалмай. Сизин юртда оьсеген яшланы тарбиясы, сизин пикругъузда, нечикдир?

– Яшлардан эсе, оланы ата-аналары булан тарбиялав ишлер юрютмекни пайдасы бар. Гьалиги заманны жагьил ата-аналары адатланы-къылыкъланы юрютмеге, бизин миллетни адатларына медешлерине къыйышывлу кюйде яшларын  тарбияламагъа къаст этмей. Яшлар инг башлап ата-анадан уьлгю ала.  Умуми  алгъанда тарбиясы акъсайгъан яшлар ёкъ. Яхшы яшларыбыз буса кёп экени рази къалдыра.

– Дин булан байлавлу болуп гьар тюрлю адатлангъан байрамларда ортакъчылакъ этмекни гери урагъан­агьлюлер бар.  «Мелевше» яшлар бавунда бары да байрамлар оьтгерилеми?

– Бар,  герти айтасыз,  шоланы санаву йыл сайын да арта бара. Тек бары да байрамлар адатлы кююнде оьтгериле.  Олар бары да – адатлы байрамлар, дин булан аралыгъы ёкъ.

– Сиз чакъ-чакъда Москвада, Санкт-Петербургда оьтгерилеген семинарларда ортакъчылыкъ этесиз…

– Йыл сайын  яшлар бавларында тарбиялав, билим берив  ишлени программалары янгыртыла. Бугюнлерде бары да яшлар бавлары федерал билим берив прог­раммагъа гёре ишлемеге тарыкъ. Программаланы нечик гийирме тарыкъны, нечик къолламагъа  герегин  семинарларда англата. Ихтиярларыбызны,  борчларыбызны уьйренебиз. Йылда 2-3 керен семинар-лагъа бараман. Къайтгъанда  тарбиялавчулагъа ишни юрютмеге, чалышмагъа уьйретемен. Кёбюсю гьалда семинарлагъа инг яхшы яшлар бавларыны ёлбашчылары бакъдырыла.

– Яшларыгъызны арасында сизин ёлугъузну сайлагъаны бармы?

– Къызым  Бежев  Дагъыс­тан пачалыкъ педагогика университетде башлапгъы класланы факультетинде охуду,  магистратурада школа чагъы­на етишмеген яшланы тарбиялав агъымын битдирген. «Мелевшеде» ишлей. Уланларым Басир, Биярслан «Пять сторон света» деген  спорт школада охугъан.­ Уллу уланым полицияны коллежин тамамлагъан, ­ гиччи уланым правовой академияны коллежинде охуй. Олар белгили спортчулар. Дюньяны ва Европаны  эки керен чемпионлары. Уьягьлюм Абдулгьамит ва барыбыз  да савлугъубузгъа пайдалы яшав юрютмекни яныбыз.

– Сизге ишигизде уьстюнлюклер ёрайман. Лакъырлашыв учун баракалла.

– Сизге де, тутгъан ёлугъузда, ишигизде уьстюн­люклер, савлукъ, парахатлыкъ ёрайман.

 

Лакъырлашывну язгъан Патимат БЕКЕЕВА.