–Таргъуда ишчини агьлюсюнде тувгъанман. Атам Ягьия ёлларда асфальт сала туруп заводда ишлеген. Анам Муъминат да уьй къуллукъланы кютюп, авлетлерин тарбиялап, оьсдюрюп яшагъан. Биз сегиз авлет барбыз, Аллагь санамасын, мен гиччисимен. Яшлары аякъгъа тургъан сонг, мен де ишлеме сюемен деп, анабыз больницада санитарка болуп ишлеп де турду.

Таргъу – бырынгъы юрт. Мунда кёп авуллар бар. Гьар авулну оьзюню турушу,адаты, яшаву… Мен Мама авулда тувгъанман. Школагъа, неге буса да, 8 йылдан бардым. Гьар тюрлю кружоклагъа, жамият ишлеге къошулма кёп сюе эдим. Шо чагъымдан берли эки касбуну танглап, ушатып юрюймен. Муаллим касбуну да, журналист касбуну да. Журналист дегенде, Къазбек Агъаев йимик дикторну касбусун бек ушата эдим. Ону да­гъыстан берилишлени юрютеген кююне бек кепим геле эди. Школада гьар тюрлю байрамлагъа онгарылагъанда, магъа берилген текстлени Къазбекни сёйлевюне ошатып охума къарай эдим. «Космос» деген пионер лагерге баргъанда, гьар тюрлю шатлы чараларда шиъру охуй бусам да, текстни охума берсе де, ону сёйлевюне, тавушуна ошатып охума къарай эдим. «Къазбек сени къардашынг сама тюгюлмю, ону сёйлейген кююне ошап къаласан», – дей эдилер. 10 класны битдиргенде институтгъа тюшме документлеримни бердим. Уьчюнчю экзаменден оьтюп болмадым. Оьзюм битдирген школагъа вожатый болуп гел деп чакъырдылар. 1989-нчу йыл сентябр­де вожатый гьисапда школама аякъ басдым, гьали де ишлеп тураман. Муаллим касбугъа гьасиретлигимден 1993-нчю йыл педагогика университетни тарих факультетине тюшдюм, ишден айрылмай заочно охуп битдирдим.

– Радиогъа диктор болуп нечик бардынг?

–Мени булан бирче охугъан Давут Гьажиев радиода музыкалы берилишлени редактору эди. Дикторгъа конкурс билдирилген деп ол айтды. Бардым, охудум, ишиме къайтдым. Арадан ай да гетип тура, школагъа о заман къумукъ радиону ёлбашчысы Абдуллабек Абдуллабеков гирип гелди. Конкурсдан оьтгенсен, неге гелмейсен, биз сени къаравуллайбыз деп гетди. Шо гюн-бугюн радиода диктор да дюрмен, яшдан берлиги умутум яшавгъа чыкъды. Пайзурагьман Мантаевден, Галя Бекболатовадан сынав алма, уьйренме имканлыкъ болгъангъа сююнемен, касбусуна амин, бажарывлу адамлар эди.



–Сени берилишлерингде йыравлар да ортакъчылыкъ эте. Макъамларыбызны башгъа миллетлер къоллайгъанына, йыравлар автору белгисиз шиърулагъа, куплетлеге гёре йырлайгъанына не багьа бересен?

–Шогъар мени эки тюрлю янашывум бар. Бир ягъындан, къазапланаман. Оьзленики этип къоллап, къумукъ макъам экенин билдирмейгенге рази тюгюлмен. Бирдагъы якъдан, оьзлени макъамлары ёкъгъа, амалсызлыгъындан къоллай деп ойлап, сабур боламан. Шолай буса да, шу къумукъ макъамы, шу тюрк яда башгъа миллетни макъамы деп айтмайгъанына ассиленемен. Гьали оланы йыраву йырлайгъан макъам къумукъ ма­къам экенни бизин наслу биле, бизден сонггъу наслу да биле-билмес, дагъы наслулагъа чыкъса чы, олар бу макъам бизин миллетни макъамы деп тутажагъы шексиз гёнгюнгню буза. Шиъруланы авторларын эсгермейгенни нечакъы да яман гёремен. Шиъру язмакъ – пагьму, адамны къыйыны, автор – шиъруну еси. Ону атын айтмаса ярамай. Яш йыравлар булан ишлейген, англатагъан адам ёкъ. Алда эфирге барагъан йырны макъамы булан сёзлери тийишли комиссиядан яда жюриден чыгъа эди. Шолай къайданы гьали де къолласа, биз айтагъан кемчиликлер болмажакъ.

–Янгы йылгъы къумукъ огонёкгъа, «йылтынгъа», сен очар дейсен, яш йыравланы, алимлени, гьар тармакъдан жагьил касбучуланы жыйма, ой къурма, пикру алышдырма имканлыкъ ёкъму? Охувчуларыбызны арасында очаргъа гьар йыл бир адамлар чыгъа деген пикру бар.

–Дурус пикру. Мен ону этегеним экинчи йыл. Гьар этген ишимни гьасилин чыгъарагъан хасиятым бар. Шо ойгъа оьзюм де гелген эдим, бизин белгили жамият чалышывчубуз Разия Исаевна да айтды. Студентлени, яш алимлени, касбучуланы чакъырып оьтгерме сюйген эдим. Тек программаны гьазирлейгенде бек къыставуллукъ бола. Къурум масъалалар арагъа чыгъа. Редакцияда мен янгызман. Гьариси булан сёйлеме, гьакълашма имканлыкъ болмай къала. Янгы йылгъы берилишибиз харж яндан да гьасил бола. Кёмек этип болагъанланы тапма тюше. Заманы да оьлченип бериле, етишип болмай къаласан. Мен бу йыл кёмеклешген Хасавюрт, Хумторкъали, Бабаюрт, Къарабудагъгент, Къызылюрт районлагъа баракалла билдирме сюемен. Сиз эсгерген кюйде, гележекде жагьиллени жыйма умутум да бар.



–Уллубийавулдагъы от тюшювню гьакъында берилиш этдинг. Шолай талчыкълар яшавда болмай къалмай. Ватандашлагъа кёмек болардай шолай масъалаланы гьакъында гьар тюрлю касбучуланы жыйып ой къурма, пикру алышдырма болмаймы?

–Англадым. Мен ишлейген редакция чебер берилишлени юрюте, оьзюню дазулары бар. Политика, экономика, дин ва башгъа масъалаланы гётерме къарасам, оланы оьзлени редакциялары бар деп ташдыралар. Маданият, инчесаният, яратывчу интеллигенция, язывчулар, шаирлер, билим берив тармакъ… Сиз айтагъан яшавлукъ ва бугюнюбюзню масъалаларын да гётерме къаст этежекмен энниден сонг да. Арада-ягъада эфирге «къысдырма» кюй табулмай къалмас деп эсиме геле.

–Бизин охувчуларыбызны пикруларына гёре, телевидениеден къумукъ берилиш жумада бир керен азлыкъ эте. Гьали сен де айтгъан кюйде, янгыз ишлейсен. Сагъа ёлдаш алма кюй ёкъму, эфирни заманын артдырма бажарылмаймы, ишни янгыз юрютме къыйын тюгюлмю?

–Соравунгну ахырындан башлайым. Озокъда, къыйын. Тек сююп этеген ишингде къыйынлыкълар гёзге гёрюнмей къала. Айрокъда къаравчуланы рази этип болсанг. Иш ёлдаш дей бусанг, бу масъала гётерилегени эки-уьч йыл бола. Тек огъар алапа да берме герек. Сонг да, бары да милли редакцияларда бирер адам ишлей, телекомпанияны дагъы имканлыгъы ёкъ. Къошум гьисапда, башгъа гюнлени къоллап, бир яда эки сагьатгъа эфирге чыгъагъан кююм бола. Бир ёлдашым булан шолай къошум гьисапда бирдагъы бир проектни уьстюнде ишлеп турабыз. Алданокъ аян этмейим, эфирге чыкъгъан сонг къаравчулар гёрер. Тек о да даимге тюгюл, заманлыкъ проект. Милли берилишлеге эфирде заманны къошагъаны гёз алгъа тутулса да, бугюн-тангала чечилеген масъала тюгюл. Шо да янгы касбучулар булан, харж булан байлавлу четим масъала.

–Охувчуларыбыз арагъа чыгъарагъан бирдагъы масъала. Фонограмманы, «фанера» деп де юрюле, гьакъында гетген йыл закон да къабул этилген. Тек фонограмманы къоллап йырлайгъанланы санаву аз чы болмай. Концертге барса да, байрамгъа барса да, тынглавчу йыравну жанлы тавушун эшитме сюе.

– Шону алдын алмакъ учун биз гьарибиз йыравдан талап этме герекбиз. Закон чы­гъаргъан булан фонограмманы тайдырып болмай. Концертге баргъан гьар-ким, бизин алдатма, оьзюнгню жанлы тавушунг булан йырла деп талап этме герекбиз. Гьура къычырып жамият оьзю сагьнадан тюшюрме тарыкъ. Шолай этмесе, фонограммагъа тынглап туражакъбыз. Йырав да туражакъ чайкъап къаркъарасын ари де, бери де юрюп, эринлерин де тербетип. Маданият министерлиги концерт этме сюеген йыравну алдына талап салма да герек, оьз тавушунг булан йырлайсан, дагъы ёгъесе концерт болмай. Шолай этсе, алда биз гётерген масъала да чечиле.

–Бу йыл маданиятны йылы деп белгиленген. Республиканы Башчысы маданиятгъа байлавлу оьз пикруларын, къаравларын да айтды. Къумукъ маданиятны гьакъында не айтма боласан?

–Маданият деп айтгъанда, янгыз йыр, музыка, поэзия, адабият, кино булан бу сёз къуршайгъан англав битип къалмай. Маданият гьар адамны оьзюню ич дюнья яшавундан, оьз маданиятындан башланма герек. Оьзю нечик тарбия алгъан, нечик культурасы бар… шо оьзюнде бар буса, ол милли маданиятны англама да болажакъ, пайда гелтирме де болажакъ. Бизин маданиятыбызны бугюнгю гьалын алгъанда, о акъсакълай. Оьр канзиге минме бола деп айтып болмайман. Мен юртларда кёп боламан. Маданият къуллукъчулар булан, яратывчу интеллигенция булан кёп ёлугъаман. Бир-бир гьаллагъа тамашалыкъ этемен. Мисал учун, маданият ожакъны алайыкъ. Бирлерине культура уью дей, бирлерине культура къаласы дей… Онда адамланы да чакъырып, арив ёлугъувлар яда спектакллер оьтгерген булан битип къалмай. Шолай ожакъ оьзюню гёрюнюшю булан да адамны тарбиялама тарыкъ, къаршылама, оьзюне тартма тарыкъ. Бир-бир юртланы маданият ожакъларына гирме тартынасан. Гиргенде де, адамны пешемей, сансымай къаршылай буса, о ожакъ кимге ва негер тарыкъ? Гелген адамны къаршылап билмек де – биз айтагъан маданиятны бир гесеги. Олай ожакъгъа тийишли кюйде гийинип барып билмек де, оьзюбюзню халкъ арада лайыкълы тутуп билмек де – бизин ич культурабыз. Гьар ким оьзюбюзден башлап уллу, зор, милли маданиятыбызгъа абат басайыкъ, огъар гёзюбюзню ачайыкъ, ону тарихин уьйрене­йик. Бу йыл маданиятны йылы деп негьакъ белгиленмеген. Озокъда, маданиятыбызны оьсдюрмек учун газетибизни, театрыбызны, радио-телевидениени, журналларыбызны янындан кёп иш этиле. Бизин охувчуларыбыз, къаравчуларыбыз охуп да, язып да, къарап да, айтып да оьзлеге гьасил чыгъара буса, билимин, англавун артдыра буса, шогъар етеген ниъмат болмас. Маданиятыбыз дагъы да оьсгенни сюе бусакъ, тувгъан ожагъыбыздан башлап, сютдей ана тилибизде сёйлеп, адатыбыз-къылыгъыбызны яш наслугъа уьйретип юрюме герекбиз.

–Агьлюнгню, авлетлерингни гьакъында да билме сюебиз…

–Не айтайым… агьлюм Зайнап, эки уланым, эки къызым бар. Уллусу Асият ДГПУ-да охуй, башлапгъы класланы муаллими болажакъ. Атамны аты къоюлгъан Ягьия 10-нчу класда охуй. Муаллимим Барият Абдуллаевнаны аты къоюлгъаны – 6-нчы класда, Ражап да уьчюнчюге бара, оьтесиз агъачкъомузну сокъма муштарлы, ятагъанда да къырыйына алып ята. Сагьнагъа чыгъып сокъма да гьасиретлиги бар.



–Кёп савбол, Иса, ачыкъ лакъыр этгенинг учун. Сен «Мени халкъымны ругь байлыгъы» деген темагъа гёре Президентни грантына да ес болгъансан, къутлайбыз. Пайдалы ишингде дагъы да оьрлюклеге етишме Аллагь насип этсин! Охувчуларыбызгъа оьзюнгню ёравларынгны да айтсанг…

– Баракалла, кёп савболугъуз. Бары инсангъа дюньягъа гёз ачгъандокъ тарыкъ затлар – савлукъ, парахатлыкъ, гюнню шавласы, ата-ананы барлыгъы, авлетлени яхшылыгъы… Бир-биревге ярыкъ юз булан къарама насип болсун! Гьарибизге милли маданият, ругь байлыгъыбызны артдырма насип болсун!