Тёбен Къазаныш оьзтёрече тарихи, макътавлу ва гёрмекли адамлары булан белгили. Аты эсгерилген бырынгъы къумукъ юртгъа эжелден берли уьйлер къурагъан усталаны, хасокъда агъач усталаны юрту деп айтыла. Насипге, бу юртда оьз заманында шо тармакъда белгили болгъан алдынлы ва уьлгюлю адамларындан къалышмайгъан кюйде, халкъгъа бек тарыкъ агъач устаны касбусун сайлап, оьзлер этген эшик-терезе, мебель маллар тамашагъа къалдырагъан кюйде гьаракатын болдурагъанлар бугюнлерде де бар. 

 

 

«Лайла тёбе» – усталаны отаву

 

Шо гьакъда айта туруп, агъач усталаны арасында асрулар боюнда амалгъа гелген мердешлени камиллешдирмеге белсенип, бизин уьлкеде далапчылыкъгъа – оьзенчиликге айрыча имканлыкълар яратылмагъа башлангъан йылларда къурумчулукъ пагьмусу ачылгъан Гьайбулла Дадаевни мен гёз алгъа гелтиремен. Неге тюгюл, ол бир тюрлю натижалагъа етишип, оьз атын макътавгъа лайыкълы этген айрыча гьаракатчы агъач уста. Ону ишинде тезден берли мекенлик де, бажарывлукъ да барышгъан. Къастлыгъы ва рагьмусу булан  ол янгыз юртлуларыны арасында тюгюл, айлана якълагъа да танылгъан.

Бу сёзлени бириси де яравке калималар тюгюл. Гьайбулла Дадаевни къолундан чыкъгъан агъачдан этилген малланы къоллайгъанлардан ону гьаракаты гьакъда тезден берли эшитгенмен. Алдагъы гюн иш-къуллукъ этип, «Лайла тёбеде» ерлешген устаханасына барып  таныш болгъанда буса, гертиден де, ол бек къаст этип, халкъны артып турагъан талапларын гьисапгъа алып, дейгеним, заман булан бирге юрюйген, юреги генг, къолу чомарт, асил ва адилли, саламат улан экенин оьзюм де гьис этдим.

«Лайла тёбе» буса – Тёбен Къазаныш юртну орта боюндагъы ерни аты. Тезде, къургъакъ йылларда, бу тёбеде халкъ жыйылып, шапшилер асып, Аллагьдан янгур тилеп, лайла этип гелген. Айта­гъаным, ол агъачдан этилеген малланы чыгъарагъан устахана шолай берекетли тёбеде ерлешген. Тёбенкъазанышлылагъа алдан берли берекет берегенде йимик, шо тёбе гьали буссагьатгъы вакътиде де савлай жамиятгъа да пайда-хайыр гелтире. Чинкдеси, биревден-биревге айтыла туруп, ата юртундан тышгъа да малим болгъан, янгыз оьз мадарын ойлашып къоймайлы, бюс-бютюнлей гьаракаты эл арада, халкъ арада гёрюнюп турагъан кюйде, оьзгелеге де уьлгю гёрсетип чалышагъан Гьайбулла Дадаевни гюн сайын, йыл сайын абурун -сыйын артдыра.

Яшагъан йылларыны ичинде буса  ол гьеч кимден талмавлукъ излемеген, янгыз оьз къасты булан баш алгъан. Сабур тюбю сари алтын дегенлей, бир де алгъасавлукъгъа ёл бермей, юрегиндеги умутларын, бары да асил негетлерин, дейгеним, кёплер ол торайтып болажагъына инанып да битмейген хыйлы ишлени яшавгъа чы­гъаргъан. Шогъар ким де сукъланардай ону гьар гюнлюк жанлы гьаракаты, олай да юртлуларына этеген рагьмулу ва сахават ишлери, инг алда оьзгелер де уьлгю алардай яшав ёлу шагьатлыкъ эте. 

Ол 1959-нчу йылда юрт мактабыны башлапгъы класларыны муаллими, Уллу Ватан давну ортакъчысы Агьмат Дадаевни агьлюсюнде тувгъан. Яшавда санлы оьмюр сюрген атасы, чакъсыз гечинип, уьй къуллукълагъа къуршалып, эрини аркъа таяву болуп юрюген анасы Айшат дёрт авлет булан янгыз къалгъанда, оланы татывлу яшайгъан агьлюсю кёп къыйынлыкълар гёрген. Гьайбулла агъалары булан яшдан берли тенге-тенг загьмат тёкген, ону оьзегин сезип, хадирин билген. Амма тезден берли юрегине тутгъан мурадына етишгенчеге  оьзенчиликге ёл ачылып, яшавну герти агъымына тюшгенчеге, ол хыйлы толкъунлардан оьтген. Ата юртундагъы орта мактапны тамамлагъан сонг къайсы касбуну танглайым деп ойлашып турмагъан. Магьачкъаладагъы автодорожный техникумгъа охумагъа тюшген. Инг башлап Райпода ишлеген, юрт мактапда машин гьайдавчуну къуллугъун кютген, сонггъа таба Буйнакскидеги агрегат заводда загьмат тёкген, автомеханик болуп да къарагъан. Асгер къуллугъун кютюп къайтгъан сонг, бир-биревден разилик алып яшав къургъан юртлу къыз Зайнап булан уьйленген. Артдагъы йылларда олар экиси де, гьаж къылып, Аллагьны алдындагъы гьакъ борчун да кютюп къайтгъан. Аллагь къабул этсин.

Гьайбулла «Лайла тёбени» этегинде ер алып, уьйлер къурмагъа урунгъан. Халкъ арада парахат турмакъ  пакъырлыкъны ачгъычыдыр деп айтылагъанын эсге алып болмагъа ярай, ол бир гюнюн де бош йибермеген. Къурагъан уьйлерини ташын-керпичин дегенлей оьзю бир къолдан тизген, эшик-терезесин де ол оьзю этген. Бизин алдынгъы зор уьлкебизде алмашынывлар юрюлеген 1993-нчю йылда гёрсетилген топуракъ гесекде ол оьзюню устаханасын аякъгъа тургъузмагъа башлагъан. Шо гьакъда, тезги ва гьюрметли ювугъудай къаршылап, ол мени булан этген лакъырны вакътисинде англайман. 

Озокъда, оьрде де эсгергеним йимик, ону яшавунда бары да ишлери оьзю сюеген кюйде бирден, бир гюнню ичинде тюзелип къалмагъан.

– Юрегиме агъачдан этилген маллар чыгъарагъан устахана ачмагъа герек деген ой тюшгенли, – дей Гьайбулла,– мурадыма етишмек учун гечемни-гюнюмню бир этип дегенлей къаст этип айландым. Тюзю, юрт­ну гьакимлери магъа устахана къурмагъа ер гёрсетдилер. Тек нечик ер! «Лайла тёбени» орну – туташ лай къатыш таш. Шо саялы бульдозер булан кёп ерин тюзлемеге тюшдю. Рагьатлыкъда усталыкъ болмас  деп де аталар негьакъ айтмагъан,– дей ол пикрусун узата туруп.– Талашгъан талай табар дегенлей, бизин халкъ учун мен янгы  ёлгъа тюшеген янгыртып къурувну йылларында тутумлу болуп, манатны да мал этип, асырап жыйып, пачалыкъдан этилеген кёмекге де бойсынып турмайлы, оьз гючюм булан устахананы кюрчюсюн салдым. Сонг аста-аста онгарылмагъа да башладыкъ, – дей ол дагъы да.

Шо вакъти жагьил уста болса да,  ишге урунгъан вакътиден тутуп да, сан янлы кютегенге гёре,  ол агъачдан этген  гьар тюрлю малланы алмагъа сююп гелегенлени санаву артса тюгюл, бир де кемимеген. Ону устаханасы генглешген сайын, оьзге усталар да къуршалып, идарасында ишлейгенлени санаву да арта башлагъан. Ол айтагъангъа гёре, тезден берли де устаханасына кимни де ишге алмагъан. Усталыкъны зарпы бар, гьар не къайсы авур ишден тартынмайгъан оьзю йимик адамланы бир гёргендокъ да айырмагъа бажаргъан.

 

 

«Мебелни къайсы журасы да этиле эди»

 

 

Бираз заманны ичинде устахана агъач­ны ишлетеген янгы ва тизив станоклар булан ясандырыла.  Ораву гелгенде айтып къояйым, кютеген ишин ерине етишдирип, мекенли кюйде этмеге къасткъыла­гъандан къайры да, ол касбусуна янгылыкъ яратывчу гьисапда да янашагъанын айрыча эсгермеге тюше. Айтагъаным, ону оьзю ойлашып къургъан агъачны ишлетеген станогуна къарап, оьз заманында тезги ва белгили усталар да тамашалыкъ этгенлер. Шо станок булан Тёбен Къазанышда биринчилей гюмез гёзлю терезелер этилмеге башлангъан. 

– Шо йылларда бизин устаханада эшик-терезе, стол-шанжал этилинип къалмай эди. Алывчуланы талапларына гёре агъачдан мебелни къайсы журасы да этиле эди,– дей Гьайбулла. – Бугюнлерде буса  шагьарланы ва юртланы тюкенлеринде, базарларында мебель маллар лап да кёп ерни тута. Алывчуланы къайсы да оьзю ушатагъан, имканлыкъларына гёре, демек, кисесиндеги харжына гёре мебель малланы сайламагъа бола. Шолар тыш пачалыкълардан, бизин уьлкени шагьарларындан ташыла. Тувулунгъан шолай шартларда агъачдан бирерлетип этилеген маллардан хайыр алмагъа, лап да аслусу, орта къазанчы булангъы алывчуланы рази этмеге бажарылмай. Шолардан хайыр аламан десенг, артыкъ багьа айтмагъа тюше. Шо саялы да, буссагьатгъы вакътиде бизин устаханада ишлейгенлер янгыз стол-шанжал ва эшик-терезе этив булан машгъул,– деп, ол онглу кюйде оьсюп турагъан устаханасыны бугюнгю ишини шартларын аянлашдыра.

Шолайлыкъ буса хыйлылагъа белгили. Шогъар агъачдан этилген малланы алмакъ учун тюзлюк, тавтюп ва тав районларда ерлешген юртлардан, республиканы шагьарларындан йыракъ экенге де къарамайлы, Тёбен Къазанышгъа алывчулар гелегенлиги шагьатлыкъ эте.

Гьайбулла Дадаев  алдан берли  де Тёбен Къазанышны талапларына табылып, гьалал къуллукъ этип гелген. Гьали де оьзюне болгъан хайырдан секет чыгъарып, кёп садагъа этегенден къайры да, ол  орамланы онгарывда, ата юртуну оьзге гьар тюрлю намусларын кютювде гёнгюллю кюйде ортакъчылыкъ эте. Ол оьзюню харжына устаханасы ерлешген «Лайла тёбеде», олай да, Чоргъаавулда межитлер ва мадраса къурдургъан, 280 метр узунлукъда бару ишлетип, Черлекавулдагъы къабурланы эки къырыйын бегитдирген.  Устаханада ишлейгенлер учун да бары онгайлыкъланы болдургъан. Олагъа айрыча аш хабагъан ва намаз  къылагъан уьйлер ишленген.

Агъачдан этилген малланы чы­гъарагъан устаханасыны авараларын, ат туягъын тай басар дегенлей, уьягьлюсю булан гиччи заманындан тутуп бир ишден де уьркютмей, эринчекликден къоруп, загьматгъа къуршап уьйретген уланлары Руслан, Дагьир ва Ибрагьим аслам пайын алып юрюмеге Гьайбуллагъа кёмегин болдура.

Ол узакъ йылланы боюнда оьзю тюшюнген агъач устаны  сырларына оьз авлетлеринден къайры да, гьар тюрлю касбулагъа, саниятлагъа гёре  юрт профтех­училищесинде гьалиги лицейде билим алагъан жагьил уланлагъа дарс беривчю-уста гьисапда да уьйрете.

Гьайбулла Дадаевни шолай намуслу чалышыву пачалыкъны янындан да тергевсюз къалмагъан. Ол Дагъыстан Респуб­ликаны Башчысыны атындан сагьат ва  увакъ ва орта далапчылыкъны оьсдюрювге къарайгъан комитетини гьюрметлев грамотасы булан савгъатлангъан.

Кёп йыллар алъякъда урунгъан ишин туварып къоймайлы, бугюнлерде де бек къаст этип чалышагъан Гьайбулла Дадаевге энниден сонг да,  халкъны разилигин алып, узакъ йыллар савлукъда яшамакъны ёрайман.

 

 

 

Насрулла Байболатов.

Суратларда: Гь. Дадаев;

 Гьайбулла устаханасыны ишчилери булан.