Сынавлу невропотолог Элмира Камиловна АБУКОВА Хасавюртда тувгъан. Шагьардагъы 4 номерли орта школаны алтын медальгъа битдирип, Дагъыстан медицина академиягъа тюшген. Интернатураны Калугада оьтгерген. 1988-нчи йылдан бугюнге ерли Хасавюрт шагьардагъы больницаны неврология бёлюгюнде ишлеп тура. Ону булан этилинген лакъырлашывну сизин тергевюгюзге беребиз.

– Элмира Камиловна, сиз нечик ойлашасыз, «аврувсуз», «сав адам» къаркъарасына бир тюрлю аврув да къабунмагъан, не де эси де, гьакъылы да, жаны да, яшавгъа къараву да тюз адам боламы?

– Озокъда, эси, ою, гьакъылы тюз адамгъа сав адам демек артыкъ къы­йыша. Неге тюгюл, олай адам гьар тюрлю аврувлардан оьзюн къоруп бола. Къаркъарасына зарал гелтиреген, гюч этеген затлардан сакъланып бажара.

– Бары да аврувлар нервалар булан байлавлу деген пикруну тюз гёремисиз?

– Адамны савлугъуну гьалы яшав шартлардан гьасил бола. Гьар гюн дегенлей,  стреслер бола буса, яшав гюнден-гюнге къыйынлаша буса, аз да савлугъу осал адамны гьалы бузукълаша. Бир аврувгъа башгъа аврувлар къошула, бар аврувларынг да теренлеше. Сав этмеге урунсанг, баягъы, дарманлар, уколлар герек. Оланы алмагъа акъча тарыкъ. Озокъда, адамны нервалары бузула ва аврувгъа дагъыдан бек гюч эте. 

– Олай демек, адамны нервалары сав буса, оьзге аврувлар огъар кар этип болмай демек боламы?

– Болмай. Нечакъы сав нервалары бар адамлар да тюрлю-тюрлю аврувлардан авруй. Тек оланы бакъма ва къолай этме тынч бола. Нервалары сав адамлар аз-маз аврувдан къоркъуп, гьассиленип, къыйналып, оьзгелени де талчыкъдырып айланмай. Бары да гючюн, гьакъылын аврувдан уьст гелмекге бакъдыра.

– Элмира Камиловна, сиз неге буса да, инг де къыйын касбуланы бириси – доктор касбуну сайлагъан­сыз. Сонг да, больницаны инг де къыйын бёлюклерини бириси – неврологияда ишлейгенигиз хыйлы йыллар бола…

– Тюзюн айтсам, доктор касбуну мен оьзюм сююп тангламагъанман. Мен юрист болма сюе эдим. Мени бек яхшы атам бар эди. Ол магъа: «Къызъяшдан юрист болмай. Мен сени доктор болгъанынгны сюер эдим. Гече туруп, бир аврувгъа укол этип сама кёмек этсенг, уллу зувап тюгюлмю?!»–дей эди. Ону сёзю де, оьзю де магъа биринчи ерде экенге, медицина институтгъа тюшдюм. Озокъда, гечелер аврувлагъа кёмек этемен деп уколлар чы этмеге тюшмеген. Тек оьз еримде атамны сёзлерин бир мюгьлетге де унутмайман ва болагъан кююмде аврувланы гьалын тынчлашдырмагъа къасткъыламан.

Неврология бёлюк де мен гьасирет бёлюк тюгюл эди. Къыйын деп тюгюл. Булай алгъанда,  медицина тармакъны тынч ери ёкъ. Мен этген ишимни натижасы тез гёрюне буса сюемен. Мисал учун, хирург операция этген сонг, аврув шоссагьат дегенлей къолайлыкъгъа бара. Не де акушер-гинекологну кёмеги булан дюньягъа яш тува ва ананы къыйналагъаны токътай. Бизин бёлюкдеги аврувланы буса айлар, йыллар булан бакъма тюше. Неге тюгюл,  нев­рология аврув – аста-аста абатлар булан, къыйынлыкъда къолайлыкъгъа барагъан аврув.

– Мени иш ёлдашым, белгили журналист ва шаир Магьамматамин Адилханов, Аллагь рагьмат этгир, масхара-герти булан инсульт аврувну гьакъында хабар чыкъса: «Адамны такъасыны ичи назик-назик чар йип йимик чырмалгъан теллерден толгъан. Шо теллени бириси уьзюлсе, адамны бир яны токътай», – деп айта эди. Сиз доктор къаравугъуз булан инсультну нечик суратлар эдигиз?

Шайлы кюлеген сонг:

–Озокъда, аврувну гьакъында сёйлейгенде кюлкю арив гёрюнмей буса да ярай, тек Магьамматамин мисгин ялгъан айтгъан деп айтып болмайман. Озокъда, адамны башында теллер болуп болмай, тек башмайны ичиндеги  миллионлар булангъы нер­ва клеткалар шо теллер йимик адамны башыны ичин елей. Оланы бириси уьзюлген учун, инсульт болуп да къалмай. Йыллар булан аврув теренлеше туруп, гюч болгъанда, ахыры шо, баягъы, инсульт булан бите.

– Шолай аврувланы да тезликде сизге гелтире. Тюзюн айтса, нев­рология бёлюкню ичинде бир де рагьатлыкъ ёкъдур деп эсинге геле. Мунда гьар заманда да оьзге бёлюк­лерден эсе, кёп аврувлар бола. Артдагъы йылларда чы оланы санаву дагъы да артгъанда йимик гёрюне…

–Гюн сайын арта бара.

–Шо гьал не булан байлавлу экен?

–Шону багьанасы бары да оьзге аврувланы артывуну багьанасы йимик – адамланы яшавуну къы­йынлыгъы. Хасавюртда  буса ондан-мундан гелеген адам да кёп. Ингдеси, неврология аврувдан яш адамлар кёп авруйгъанны гьис этебиз. Озокъда, биз аврувлагъа амалгъа  гелеген кёмегибизни этме къарайбыз. Тек бизден гьасил болмайгъан затлар да бар чы.

– Доктордан кёмек излеп гелген аврувлар сизден гьасил тюгюл затлар барына инанармы экен? Авругъанда адамны башында бир ой бола – тезликде больницагъа етишмек.

– Къарайман, бары да зат доктордан гьасил болмайгъанына сен оьзюнг де инанма сюймейсен. Анг­латайым. Бизден гьасил тюгюл затланы бириси – аврувлагъа ерлер етишмейгенлик. Олар айлар булан гезиги къачан гелер деп къарап туралар. Сен буса дагъы да соравлу къарайсан…

– Аврувлар къолай болуп больницадан чыгъа чы. Оланы орнунда янгылары алынмаймы?

–Озокъда, алына. Тек эки-уьч жуманы ичинде бир аврув гетгенчеге «скорый помощ» булан нечесе авур аврув геле. Бир-бирде чи, гьатта аврувланы коридоргъа ятдырагъан гезиклерибиз де бола.

– Шолай гьалны къолайлашдырмакъны ёлларын излемеймисиз дагъы?

– Излеме де излеп, бёлюкню шайлы генглешдирмеге де генглешдиргенбиз.

– Нечик?

– Бираз эркин бёлюклерде бир нече палаталагъа бизин аврувланы ятдырабыз. Тек шо масъала чечилген деп саналмай. Гележекде неврологиягъа эркин, янгы бёлюк берилежек деп эшитип, умут этип, эртеден сююнюп турабыз.

– Аллагь муратларыгъызгъа етишдирсин. Эркинлик сизге де, аврувлагъа да яхшы эди.

–Озокъда. Бизин бёлюкде янгы аппаратлар бар. Эркин ерибиз бар буса, кабинетлеге аппаратланы да салып, къоллап, аврувланы къолай болувун шайлы тезлешдирип ва яхшылашдырып болажакъ эдик. Умут булан яшайбыз.

– Аврувлар, озокъда, кёп. Сиз олагъа барына да бир йимик тергев берип, кёмек этип боламысыз?

– Къаст этебиз. Бизин бёлюкню коллективи–бек татывлу. Яш-уллу деп къарамай, бир-биревню гьайын этип, бир-биревге кёмек этип ишлейбиз.

– Яш-уллу масъала арагъа чыкъгъан сонг сорап къояйым. Охувун тамамлап кёп яш адамлар ишге гирише. Оланы ишге янашыву нечикдир?

–Булай зат бар. Янгыз бизин ишде тюгюл, къайсы ишде де ишлеме сюегенлер де, сюймейгенлер де ёлугъа. Бизге гелеген яш докторлар ишин билмей, ишлеме сюймей деп айтсам, тюз болмажакъ.

Сонг да, олар загьмат ёлуна биринчи абатлар ала туралар. Биз, уллулар, яшлагъа тюз ёлдан бара­гъанына инандырмагъа герекбиз. Мен иш уьстде тюнегюн гелген къызъяшгъа бир-бир затланы сорамагъа тартынмайман. Неге тюгюл, олар янгы охуп битген, янгы къайдаланы къолланывун биле, эси терен. Яш докторлар булан гьаллашмакъдан пайда чыкъса тюгюл, зарал болмай. Уллуланы янашыву олагъа да аягъын къатты басмагъа кёмек этежек. Загьмат ёлубузну биз де шолай башлагъанбыз чы. Кёмек этип, тюз ёллагъа онгаргъан иш ёлдашларыбыз бизин де болгъан чы.

– Сизге ким кёмек этген?

– Мая Борисовна Акаева ва Тажутдин Магьамматович Мугьутдинов. Шо эки адам мени юрегимни лап оьрюнде. Аз сама да шолагъа ошама болсам, мен инг де асил умутума етишгенмен деп гьисап этежек эдим. Булар мени оьз касбумну сюймеге, оьзюмню масъалаларымдан алда аврувну масъалаларын салмагъа, къы­йынлыкълагъа чул бермей ишлемеге уьйретген.

Къайсы адам да авруйгъанда чыдамсыз, гьасси болуп къала. Нер­валар булан байлавлу аврувлар айрокъда. Озокъда, бир-бирде гьасси болагъан гезиклер де бола. Тек амалгъа гелип, оланы гёнгюн алып, къолай болажагъына инандырып ишлемеге къаст этемен.

– Озокъда, аврувланы нервалары бузулгъан. Тек оланы багъа­гъан сизин нерваларыгъыз не гьалда экен?

– Бизин нерваларыбыз?! Бизин нерваларыбыз – таш-темир. Болмаса да, биз оьзюбюзню шолай тутмагъа герекбиз. Неге тюгюл, бизин алдыбызда аврувлар токътагъан. Авруйгъан адам буса яш йимик болуп къала.

– Сиз яшавугъузну маънасы неден гьасил деп эсигизге геле?

– Мен шо соравгъа жавап бергенче бир гиччирек лакъыр этмеге сюемен. Мени агьлюм, Магьаммат Хасбулатович Давутов да – доктор, больницаны баш врачыны заместители, кёп охума сюеген ва гьар даим де билимин артдырып турмагъа сюеген адам. Яшавну кёп яшыртгъын сырларын мен ондан таба англа­гъанман. Гьали-гьалилерде ол магъа Вахтанг Кикабидзе булангъы баянлыкъны  гьакъында айтды. Вахтанггъа журналист: «Яшавну маънасы неде бола экен?» – деп сорагъанда, ол: «Мен шо соравгъа жавап берип болмайман. Тек мени бир ювугъум бар–философ. Юрю, биз ону янына барайыкъ, мен сизин таныш эте­йим. Шо соравгъа ол жавап берер деп эсиме геле», – деп, журналистни де алып уьюнден чыкъгъан. Бираз юрюп, булар бир уьйню подвалында къартыллай­гъан къоллары да булан аякъгийимлер ярашдырып турагъан къартны янына гелгенлер. Кикабидзе огъар: «Бу журналист сагъа бир сорав бермеге сюе», –деген. Журналист де огъар шо баягъы: «Яшавну маънасы неде экен?» –деп сорагъан. Къарт башын гётермеген кюйде: «Яшавну маънасы неде экенни Лев Толстой да билип болма­гъан, мен не билейим»,– деп, оьзюню ишин узатгъан. Айтагъаным, яшав – бек къужурлу зат. Ону маънасын ким-ким де анг­лап боладыр деп эсиме гелмей. Ким биле дагъы, ону маънасы гьар адам оьзю гьис этеген кюйден гьасилдир.

Мени атамны бир хабары бар эди. Бир къыз башгъа юртгъа эрге бара. Гьар гюн дегенлей атасына: «Мен мунда ялкъаман. Магъа къы­йын, мен туруп болмайман!»–деп кант этип кагъызлар яза болгъан. Сонг атасы огъар булай жавап язгъан: «Туснакъдагъы экев челтирли терезеден кёкге къарай болгъанлар. Бириси янгыз челтирни гёре болгъан, биревюсю буса кёкдеги юлдузланы. Гьар адам оьзюню яшавунда гёрме сюеген затны гёрюп яшамагъа герек».

– Элмира Камиловна, сиз ­оьзюгюз шоланы къайсын гёресиз дагъы?

– Мен юлдузланы гёрмеге
къаст этемен, тек бир-бирде челтир де гёрюнюп къала…