Дагъыстанда гетген йыл иш этип къабакъны гьюрметине фестиваль болгъаны, юрт хозяйствогъа жаны авруйгъан кёплени йимик, мени де тергевюмню тартды. Къабакъгъа къадим заманлардан берли женнетден чыкъгъан ниъматлы азыкъланы асламы деп айтылагъаны маънасыз тюгюл.
О, гертиден де, кёп тюрлю къайдада къолламагъа, тюрлю рызкъылар гьазирлемеге бек онгайлы да дюр. Уьстевюне, хытанындан уьзген сонг да, шону узакъ заман сакълап ашамагъа бажарыла. Бираз къыйын тёкгенде, бек де, кёп де бите. Яшавлукъ сынавну ва алимлени ахтарывларыны натижасында къабакъны адамны ва гьатта гьайванланы, жанланы савлугъу учун кёп пайдасы бар экени токъташдырылгъан…
Мен эс этеген кюйде, гетген йыл базарларда къабакъны тюрлю-тюрлю журалары айрокъда кёп эди. Нечесе сатывчугъа сорап къарагъанман къабакъ не ерники деп. Аслу гьалда Дагъыстанны темиркъазыкъ ва къыбла тюз бойларында болдурулгъаны мени бек хош этди.
Къызлар, Тарумов бойларда бахча оьсюмлюклер болдурагъанланы 90 процентге ювугъу къаягентлилер экенни де сорап билгенмен. Мен себебин билмеге сююп, оланы нечеселери булан ачыкъ лакъыр этип де къарагъанман. Къаягент якъда кёбюсю топуракъланы лап санлылары ГУП-ларда экенге ва лап тарыкълы вакъти сув болмайгъангъа, къаягентли къастлы загьматчылар Къызларгъа ва хоншудагъы оьзге эллеге чыгъып гетмеге борчлу экенин олар къызгъанып эсгерелер.
Бизин Дагъыстанны шартларында не емишни де, оьзге авлакъ ва бав азыкъланы да пайдалы дагьниси, гючю къолай болагъаныны гьакъында кёп такрарлап айта турмакъны онча гьажатлы гёрмеймен. Бизде топуракъны дагьниси де, гюнню гючю де кёп.
Мени къолума тюшген маълуматлагъа гёре, алдындагъы йыл бизин республикабызда 70 минг тонгъа ювукъ къабакъ болдурулгъан. Шо буса савлай Россияда оьсдюрюлюп къолгъа алынгъан чакъы къабакъны 12 процентге ювукъ пайы болуп токътай.
Аянлашдырылгъаны йимик, Дагъыстанда къабакъ болдурулагъан тарлавланы умуми оьлчевлери 2 минг гектардан артылып гете. Шону оьсдюрюв булан аслу гьалда оьзлени абзаръягъа топуракъларында онгача адамлар машгъул бола. Къабакъны умуми къадарыны орта гьисапда 90 процентге ювугъу оланы пайына тие.
Тек арт вакъти къабакъны промышленный оьлчевлерде оьсдюрмеге иштагьлангъан уллу хозяйстволар да арагъа чыгъып геле. Юрт хозяйствону шолай къурумларында ва сабанчы-фермер хозяйстволарда бу къыйматлы оьсюмлюкню кёп ерге салып, гьар тюрлю къуллукъларын да етдирикли юрютмеге шартлар кёбокъда багъыйлы экенин яшав оьзю гёрсетип тура. Муна шолай къурумлар гьар гектар тарлавдан алагъан къабакъны тюшюмю 300 центнерден де оьте.
Къабакъны кёп къадарда болдурувну гьалы нечик экенни ерине барып къарап билмек муратда Дагъыстанны юрт хозяйство ва сурсат министрини биринчи заместители Шарип Шарипов гетген йыл Къызлар райондагъы «Орешевка» деген жамиятны еслигинде болгъан эди. Эсгерилген хозяйствода сабанлыкълардан 50 гектар ер къабакъ тарлавлагъа берилгени аян этилген. Бир-бир иш ва гьава шартланы онгайсыз гелгенине де къарамай, мунда къабакъны гектарда орта гьисапдагъы тюшюмю 400 центнерден де оьтюп гетген эди. Къабакъ тарлавдан лап азындан 2 минг тондан да артыкъ тюшюм алынгъан.
Шонда къабакъны хыйлы пайын салып къышгъа сакъламагъа шартлары булангъы хас бина да онгарылгъан. Дагъы да айтсам, бу хозяйствода къабакъны бир тюрлю къадарын къоллап, продукция яда къатыкъ этеген адамланы ва гиччи хас къурумланы тапшурувларына гёре де оьсдюрюле. Бирдагъы башгъа пайы уьлкени гьар тюрлю бойларындагъы сатыв базарлагъа ва тюкенлеге де бакъдырыла.
Министрни биринчи заместители шо заман эсгергени йимик, бизин Дагъыстан Россияны хыйлы ерлерин къабакъ булан таъмин эте. Къызлар якъда бахча оьсюмлюклени, шону ичинде къабакъны тюрлю жураларын промышленный оьлчевлерде болдурагъан ер бар экени бек яхшы.
Бизин Буйнакск районда да, эгер сувну етишдирип болса, топуракъ ва гьава шартлар нечакъы да онгайлыдыр деп эсиме геле. Гетген йыл мунда аз-кёп буса да ерлеге къабакъ салгъанланы сынаву ва олар алгъан арив тюшюмню къадары да мени шо умутлу оюмну ачыкъдан ачыкъ ташдыра.
Тийишли тергев ва кёмек де болса, бизин загьматчыланы къабакъ ниъматны эркин арагъа чыгъармагъа нечакъы да онгу болажагъына шекленме тюшмей.
Абдулла БУГЛЕНЛИ.
