Оьзюмню сёзюмню кёпден берли айтыла гелеген калималардан башлай болмагъа да ярайман. Тек яшлагъа терен билимлер булан бирге, яшавну къайсы толкъунундан да оьтмеге болагъан кюйде олагъа тарбия бермек гьар къачан да муаллимни алдына салынагъан асил борчлардан гьисаплана. Шолай болгъан, энниден сонг да муаллим торайып гелеген наслуну билим алывуна ва тарбиясына жаваплы адам болуп гележек. Айтагъаным, яшав гьаллар чалт алышынып турагъан бизин девюрде муаллимге, оьр билимлеге ес болуп, хас охув ожакъны тамамлап чыкъмакълыкъ азлыкъ эте. Инг алда огъар оьзю танглагъан касбусун сююп де, сюйдюрюп де, яшланы класдан-класгъа алгъа абат алып юрюйген яшланы оьрлюклеринден сююнюп де билмеге герек.
Орамлардан гьайсыз, къайгъысыз яланаякъ, яланбаш айлана туруп, тора-йып, чагъы етишгенде охув ожакъланы посагъасындан башлап абатланагъан яшланы насибине топлангъан сынаву булан дазуланып къалмай, ялкъмайгъан кюйде янгылыкъланы ахтарагъан муаллимлер буссагьатгъы вакътиде аз буса да бар экени бизин де сююндюрмей болмай.
Къарабудагъгентдеги эки номерли орта школада башлапгъы класларда дарслар юрютеген Россияны умуми ва касбу билим тармагъыны гьюрметли къуллукъчусу Патимат Абдуллаевна Гьажиева да оьзю кютмеге гёз алгъа тутгъан гьар ишни оьр даражада яшавгъа чыгъармакъ учун чартлап-чачырап дегенлей гьаракатын болдурагъан оьр даражалы муаллимлени бириси гьисаплана. Чинкдеси, ол къасты негьакъ гетмейген, дарсланы къужурлу этип билим беривге байлавлу савлай уьлкени оьлчевюнде къабул этилген пачалыкъ гесимлери талапланы кютмеге районну охув ожакъларыны арасында биринчилерден болуп, билим беривде арагъа чыкъгъан янгы къайдаланы уста кюйде къолламагъа башлагъан. Яшланы тергевюн тартып бажарагъан, оланы ата-анасыны да абурун къазангъан касбучу.
Охувчу яшлар булан да, оланы ата-анасы булан да къыйышып болагъанда йимик, ол бирче ишлейген муаллимлер булан да барышып-гелишип, оьзюню 30 йыл оьмюрюн муаллимни касбусуна багъышлагъан. Бугюн де оьзюню сююмлю касбусуна гьалал къуллукъ эте. Башлапгъы класланы муаллимлерини арасында район оьлчевде юрюлген олимпиадада, олай да клас ёлбашчыланы арасында оьтгерилген ярышларда алдынлыкъ алгъанлыгъы да шону герти кюйде исбатлай.
Дейгеним, Патимат Гьажиева 1991-нчи йылда Дагъыстан пачалыкъ педагогика институтну уьстюнлю кюйде тамамлагъандан берли, оьзю школада охуйгъан йылларындан башлап гьасирет муаллимни касбусуна ес болуп, оюна, пикрусуна гелген яхшы хыялланы, умутланы яшавгъа чыгъарып тура. Ол пайдалы ва гьалиги заманны талапларына жавап бере деп ойлап, белгили педагогланы дарс берив къайдаларын ахтарып, оьзюню гьар гюнлюк ишинде къоллай. Башлапгъы класланы муаллимлерини методика бирлешивюню ёлбашчысы гьисапда касбу ёлдашларыны дарсларына барып сынав алышдыра.
Ол техника къуралланы къоллавдан къайры да, компьютерни, Интернетни имканлыкъларындан пайдаланып, муаллимге дарсны яратывчулукъ гёзден янашып юрютмеге, ону охутув-тарбиялав ишинде гьар тюрлю къайдаланы къолламагъа ихтияр берилгенин дурус да гёре. Бир вакътини ичинде ол Къарабудагъгент районну билим берив управлениесини методика кабинетини башлапгъы класланы ишине жаваплы баш касбучусуну къуллугъунда чалышагъанда шо масъалалагъа айрыча тергев берип тургъан. Шо йылларда Патимат Абдуллаевнаны сиптечиси булан эсгерилген районну башлапгъы класларда дарслар юрютювге байлавлу кёп санавда илму-сынав конференциялар, «дёгерек столну» айланасында пикру алышдырывлар оьтгерилген.
Алдынлы къайдаланы къоллайгъан муаллимлени сынаву да бир къадар топлангъан. Оьр охув ожакъланы алимлери, Тахо-Години атындагъы илму-педагогика, олай да гьалиги билим беривню оьсдюрювге къарайгъан республика институтланы къуллукъчулары булан ол оьтгерген ёлугъувлар янгыз оьзю учун тюгюл, районну охув ожакъларыны бары да муаллимлери учун да таъсирли ва пайдалы болуп тургъан. Тек ол гьакимлик къуллукъларда ишлеп турмайлы, гьакъ юрекден яшлагъа билим бермекни тийишли гёрген.
– Яшда гёрген яшынмас дейлер. Школада охуйгъан вакътимде бизге дарс береген муаллимлеге къарап, олагъа сукълана эдим. Олар йимик къачан боларман деп ойлаша эдим, – дей П. Гьажиева мени булангъы лакъырлашывунда. – Неге тюгюл де, охумакъ мени учун гьар заманда да сюююнч гелтирген. Институтда охуйгъан йылларымда да мен охувдан бир де баш къачырмагъанман. Дарс беривчюлеге тынглап, билмейгенимни сорап гелгенмен. Оьр охув ожакъда билим алагъан вакътиде биз, студентлер, школаларда юрютген биринчи сынав дарслардан тутуп да, мен муаллимни касбусун танглагъаныма бугюнлеге етгинчеге бир де гьёкюнмегенмен. Бизин школалагъа бакъдырагъаны да алгъан билимлерибизни сынав ёлда беклешдирмеге имканлыкъ бере эди. Мен гьисап этеген кюйде, оьзюм яшда танглагъан касбум булан бир де янгылышмагъанман. Озокъда, бир адам да муаллим болуп тувмай. Яш касбучу герти муаллим болуп, алдында билим алагъан яшны талигьи оьзюнден гьасил экенни англагъанча, арадан кёп йыллар гете. Тек, сен инан, бугюн гьатта узакъ йылланы боюнда муаллимни касбусун юрютегениме оьктем де боламан. Оьзюм юрютеген касбугъа янашывумну да бир де алышдырмагъанман. Алышдырмагъа да сюймеймен. Гьар ахшам яшланы тептерлерин тергеп, артындагъы гюн магъа юрютмеге тюшежек дарсланы не даражада оьтгермеге герекни гёз алгъа гелтиремен, – деп узата ол дагъы да.
Ол токъташдырагъан кюйде, муаллим гьар даим де янгылыкъланы ёлунда болма тарыкъ. Асувлу гьисапланагъан бир къайда булан, сынав булан юрюп турма ярамай. Яшав бир ерде токътамай. Билим берив тармакъда мердешли къайдаланы къоллап турув гьар даим де оьрлюклеге етишмеге имканлыкъ да бермей. Шону булан бирге муаллимни оьзюню оьсювюне де болушлукъ этмей.
Мен буса огъар тынглай туруп, билим алывну кюрчюсю башлапгъы класларда салынагъаны, шону булан бирге муаллимни алдына салынагъан борчланы ва талапланы гьакъында ойлашып турагъанда, Патимат Абдуллаевна оьзюне берилежек гезикли соравумну билегендей, булай пикруну айтды:
– Билемисен, мен узакъ йыллар муаллим болуп ишлей туруп, гьар тюрлю хасияты, къылыкъ-битими булангъы яшны да гёргенмен. Озокъда, алдын яшланы билим алывгъа гьалиден эсе янашыву башгъа эди. Школада охуйгъан яшлагъа орус ва ана тилинде кёп тюрлю чебер асарлар охумагъа борч этиле. Кёбюсю гьалда шо асарланы игитлерини уьлгюсюнде оланы тарбиялав иш де юрюле эди. Гьали буса чебер асарланы охуп, герти кюйде леззет алагъан яшлар баргъан сайын аз бола. Тюзю яхшы, бары да яшлар шо гьалда деп айтсам, гьакъыкъатгъа къыйышып битмес. Охумагъа сюеген, билим алмагъа амракъ яшлар да бар. Шолай буса да, школагъа юрюмеге башлайгъан гьалиги яшланы билимлери бютюн болмаса да, яшавдан англаву алдынгъы яшлардан шайлы артыкъ. Тек гьар яшгъа ону хасиятына гёре янашса да, яшланы алдатмагъа ярамай. Оланы алдатмагъа да бажарылмай. Неге тюгюл, олар оьзлени айланасында болуп турагъан гьалланы кёп яхшы англай. Муаллим оьзлеге нечик янашса, оьзлер де огъар шолай жавап бере. Шо саялы оьзюню алдында билим алагъанлагъа муаллимге бир башлап англайгъан къурдаш да, насигьатчы да болуп бажармагъа тюшедир деп эсиме геле, – дей туруп, оьзю дарсда муратгъа етишмек учун къоллайгъан къайдаланы айта. Башлапгъы класлагъа юрюйген яшлагъа асил хасиятланы ва къылыкъланы, ата юртуна, ватангъа бакъгъан якъдагъы сюювню гьислерин сингдирмекни къастын эте туруп, оланы дослукъгъа, бир-биревге абур этмеге, чыдамлыкъгъа ва чомартлыкъгъа, татывлукъгъа ва рагьмулукъгъа уьйретегенин, шолайлыкъда, яшавда тюз ёлгъа онгарагъаны гьакъда эсгере.
Сонг да, мен оьзюм де шагьат болгъанда йимик, П. Гьажиева охувчу яшлар булан юрюлген гьар не ишни де беклешдирмек муратда такрарлатып, англагъанын тергеп, гьалиги яшав булан байлап юрюте. Адамланы гьаракатын, табиатны гьалларын, айлана якъны аламатларын суратлай туруп англата. Охув йылны боюнда гьар дарсгъа тарыкъ болагъан чакъы гьалиги заманны талапларына жавап береген кюйдеги гёрсетив-аян алатланы гьазир этип, айры-айры класлагъа бёлюп сакълай.
Охувчу яшланы класдан тышда юрюлеген гьар тюрлю гьаракатлагъа къуршавгъа да гьайлы янаша. Яшланы билимлеге тергевюн тартмакъ учун класдан тышда оьтгерилеген олимпиадалар, КВН-лер, башгъа тюрлю гьаракатлар охувчуланы ойлашывун жанландырагъанын, билим алывгъа ва ону артдырывгъа кёмек этегенин гьисапгъа ала. Чинкдеси, ол охувчуларыны уьстюнлюклеринден оьзю де сююнюп, оьзгелени де сююндюрюп оьмюр сюре. Ону алдында охуйгъан яшлар да ра¬йон оьлчевюнде гьар тюрлю предметлерден юрюлеген олимпиадаларда алдынлы ерлеге ес болуп, муаллимин сююндюрмеге себеплер ярата. Шо гьакъда айта туруп, Къарабудагъгентдеги эки номерли орта школаны директору Гьалимат Гьажиевна Гьарумова да магъа булай деди:
– Патимат Гьажиева, гертиден де, яхшы сынав топлагъан, бажарывлу муаллим. Яшлардан къайры, оланы ата-анасы да огъар абур-сый этегени де шо саялы. Ол дарсны барышында бары да охувчуланы бирни йимик къуршап бажара. Осал билеген яшлагъа, яхшы къыйматлар алып охуйгъан яшлагъа айрыча хас тапшурувлар берип, дарсны бир мюгьлетин де бош гетмеге къоймай. Ишден бир де тартынмай, башлагъан ишини ахырына чыкъмай къоймай. Ол дарсны юрютювню оьзю танглагъан къайдаларына, озокъда, бирден-эки оьзлюгюнден тюшюнюп къалмагъан. Белгили муаллимлени ва алимлени сынавуна асасланып да, оьзю пикир эте туруп да токъташгъан, тюз ёлну тапгъан. Касбу бажарывлугъун камиллешдиривню уьстюнде де ара бёлмей ишлей. Патимат Абдуллаевнагъа пайдалы ва агьамиятлы ишинде гележекде де уьстюнлюклер ёрайман.
Эсгерилген охув ожакъны ёлбашчысыны ёравларына къошулуп, мен де Къарабудагъгентдеги эки номерли орта школаны башлапгъы класларыны муаллими Патимат Абдуллаевна Гьажиевагъа энниден сонг да яшавунг да, бары да ишлеринг де онгсун, гьаракатынг сыралы болсун демеге сююмен.
Насрулла БАЙБОЛАТОВ.
СУРАТДА: П. ГЬАЖИЕВА.
