«Ёлдаш» газетни редакциясына гелген кагъызланы арасында Хасавюрт районну Ботаюртундан Зайналабит Басханов язгъан кагъыз да бар. «Ёлдашны» охувчусу З.Басхановну газетибизни 27-нчи сентябрдеги номеринде чыкъгъан Рашит Гьаруновну «Заман шолай бувара» деген макъаласына Далгьат Алкъылычев язгъан «Сенек булан язгъандай» деген сесленив рази къалдырмай. Оьзюню кагъызында Басханов булай яза: «Рашит къылыкълы, рагьмулу адам, тюзлюкню яны. Сизин, Далгьат Алкъылычев, абурлу-сыйлы тамаза, чатакъ салагъан хасиятыгъызны ушатмайман. Бу эки гюнлюк дюньяда бирев-биревге хатиржан болмагъа тюшмей».
Мунда Рашитни адамлыкъ хасияты арагъа салынмай. Ону хасиятын ушатмай буса, «Ёлдаш» газетни коллективиндеги кёплер ону булан къурдашлыкъ аралыкъ да юрютмес эди. Тек эки къурдашны да бир масъалагъа байлавлу башгъа-башгъа пикрусу бола. Агьамиятлы масъаланы чечегенде, тюрлю-тюрлю пикрулар арагъа чыкъса яхшы тюгюлмю? Гьакъыкъат эришивлюкде тувулуна деп айтыла. Масъаланы бирев-биревню хатирин къалдырмайгъан, намусуна тиймейген ёрукъда чечмеге тюше. Амма бир-бирде шо хатирин къалдырмайгъан дазуну биз оьзюбюз сакълап болмайгъан гезиклер де чи бола. Шо саялы, кагъызны автору Рашитни якъламай, гётерилген масъалагъа байлавлу оьзюню пикрусун язгъан буса пайдалы болур эди деп ойлайбыз.
«Ёлдашны» бетлеринде чыгъагъан бизнесменлеге, чиновниклеге байлавлу макъалалар да, олагъа таба ян тартывну да эслемей болмайсан. Гьакъыкъатда буса бизин тойда – бизин харс болуп къала», – дей З.Басханов.
Бизин тойда – бизин харс болар эди редакцияны къуллукъчулары бизнесменлер яда чиновниклер дюр буса. Биз алагъан аз алапа булан бизин чиновниклени сыдырасына къошагъаныгъыз саялы баракалла. Ондан сонг, гьалиги яшавда бизнесменлени гьакъында, бажарывлу адамланы гьакъында да язмай, кимлени гьакъында язайыкъ? Ишлеме иш де ёкъ, акъча да ёкъ деп янтайып турагъанланы гьакъында язайыкъмы? Политикада, экономикада, культурада, ихтиярланы якълайгъан къуллукъда, спортда, яшёрюмлени, яшланы арасында бажарывлу, пагьмулу адамланы яшавун, уьлгюсюн гёрсетме, озокъда, къаст этебиз. Давну ва загьматны ветеранлары гьакъда оьзюбюз де язабыз, охувчулардан гелген оланы гьакъындагъы бир материал да чыкъмай да къалмагъан.
Тил булан машгъул адамланы сёзлюклеге разилери де аздыр. Биревлер тил арада кёп сёзлер къолланмай деп кант эте. Башгъалар, сийрек къолланагъан сёзлени къоллама тарыкъ тюгюл деп, оланы инкар эте. Муна хасавюртлу Ибадулла Гьажиевден редакциягъа гелген кагъызда орфография сёзлюкге гирмеген 200-ге ювукъ сёз бар. Оьзю язагъан кюйде, ол жыйгъан шолай сёзлени санаву 1500-ден де къолай.
Орфография сёзлюкге гирмеген сёзлени масъаласын алимлеге къояйыкъ. Гирген сёзлени арасында да бизин, газетни бир-бир къуллукъчуларын рази къалдырмайгъан сёзлер де бар. Мисал учун, алдагъы «хомуз», «хомурсгъа» деген сёзлер гьалиги орфография сёзлюкде «къомуз», «къомурсгъа» деп бериле. Шо сёзлеге не этсем де уьйренип болмайман. Къумукъ къазакъ йырда булай сёзлер бар:
«Ананг оьлгюр тасма къыллы тал хомуз,
Талчыкъгъанда тартып согъар къазакъ эр…»
Гьали «тал хомузну» «тал къомуз» деп охуп къарачыгъыз. Сёзге уста бырынгылар шулай чонтукъ кюйде сёйлегенми экен? 19-нчу юз йылда Дагъыстандагъы тиллени арасында къумукъ тилни макътагъан орус алимлер шу сёз тагъымны эшитген буса, тамаша болур эди деп ойлайман.
Ондан сонг, сёзлюкде гьабижай ундан этилеген ашны аты «гьалпама» деп бериле. Бырынгъыланы сёзлерине тынгласакъ, онда булай айтыла: «Гьалтамадан бал тама, мичариден къач ари». Гьалпамадан бал пама деп айтылмай чы. Яда бырынгылар сёзлени къапиялашдырып болмай болгъанмы экен?
Гётерилген масъалагъа гёре – бу янгыз бир-эки мисал.
Яхсайлы Хожа-Агьматны материаллары «Ёлдаш» газетде заман-заман чыгъа. Ону биз оьзю тюз гётереген пикруну яшырмай, тартынмай айтагъан адам гьисапда таныйбыз. Оьзюню кемчиликлерин де ол яшырмай. Гьакимлени янындан оьзюне бакъгъан якъдагъы пикруну айта туруп, ол булай дей: «Хожа –Агьмат буса, баягъы, Хожа Насрутдинни аты къоюлгъангъамы, терсни гёрсе чи нечик де, тюзге де илинип къалагъан хасиятлы, ону ариде сакълама герек деген пикру бар», – дей.
Авторну аслу пикрусу – оьзюню Яхсай юртунда клуб-маданият центр ёкъ, юртгъа сув тартма герек масъала чечилмеген ва башгъалары. Кагъыз, Хожа-Агьмат уллу чагъына да къарамайлы, автор 70 йылындан озгъан, шо масъалаланы чечмек учун юрт администрацияны башчысы болма айлангъан, тек гьалиги гьакимият огъар ёл бермеген деген ёрукъда язылгъан.
А. ГЬАМЗАЕВ.
