Биринчилей сёз РФ-ни Пачалыкъ Думасыны депутаты Гьажимет Сафаралиевге берилди:
– Халкъланы Ассамблеясы йимик халкъланы дослугъун бирлешдиреген, шолай кёп халкъны сыкълашдырагъан бизде дагъы къурум ёкъ. Гьалиги вакътиде биз милли аралыкъланы яхшылашдырмакъ учун РФ-ни Президенти якълагъан 2025-нчи йылгъа ерлиги милли политиканы стратегиясына таянабыз. Стратегияны кёп положениелерин Ассамблеяны вакиллери токъташдыргъан ва къыйышдыргъан. Шо ишге Дагъыстан Республиканы Президенти Рамазан Абдулатипов кёп уллу къошум этген. Шо саялы конгрес Дагъыстанда оьтгерилегени де негьакъ тюгюл.
Дагъыстан Республиканы Президенти Рамазан Абдулатипов конгресде этген докладында булай айтды:
– Дагъыстанда парахатлыкъ халкъланы дослугъуна кюрчюлене деп айтыла. Кёп миллетли Россияны парахатлыгъы да халкъланы дослугъуна кюрчюленме герек. Бизин кёп миллетли Россия халкъланы дослугъуна кюрчюленип къурулгъан. Владимир Владимирович Путин айтгъан кюйде, Россия ону территориясында яшайгъан бары да халкълагъа ортакъ. Россияны бары да халкълары рус халкъны айланасына жыйылгъан.
Дагъыстанлылар учун бу йыл айрокъда агьамиятлы. Гюлистан дыгъаргъа гёре Дагъыстан Россиягъа къошулгъанлы 200 йыл тамамлана.
Пачалыкъ Дума милли аралыкъларда закон чыгъарыв иш булан машгъул болагъан кююн къойгъан. Шо гьакъда биз депутат Гьажимет Сафаралиевге бир нече керен айтгъанбыз. Ол тувулунгъан гьалны янгыз алышдырып болмай. Пачалыкъ Думада шо масъаланы чечмек учун культура аралыкъ яратылмагъан. 8 йыл алда Пачалыкъ Думагъа мен «Милли политиканы яда уьлкени милли аралыкъларыны оьсюв кюрчюсю гьакъында» деген законну проектин таклиф этген эдим. Шо законну проектине бугюнге ерли къаралма да къаралмагъан. Яшларыны миллетчилик ва экстремист къурумларда ортакъчылыкъ этегенини алдын алмакъ учун оланы ата-анасын жаваплыкъгъа тартагъан законну проектин къабул этме тарыкъ. Неге тюгюл, оьрде эсгерилген къурумлагъа яшав сынаву ёкъ яшлар къуршала ва оланы башгъа миллетлеге оьжетли янашма борчлу этелер. Ондан сонг да, къаршылыкълар тувулунагъан ерлерде шо къаршылыкъланы заманында чечмек учун аралыкъ юрютеген закон тарыкъ. Янгыз Россияда тюгюл, СНГ-ни башгъа пачалыкъларында да рус культура-тил аралыкъланы, олай да, айры яшайгъан бир миллетли халкъланы культура-тил аралыкъларын сакъламакъны таклиф этемен. Къаршылыкълар аслу гьалда неге тувулуна? Айры, тышда къалгъан халкълар оьзлени культурасы ва тили сакъланажакъгъа инанмайлар.
Башгъалагъа сёз бергинче алда Светлана Смирнова конгресни атына Александр Хлопонинден, Дмитрий Козакдан, Ильяс Умахановдан, Сергей Собянинден ва башгъалардан гелген къутлав телеграммаланы охуду.
РФ-ни регион оьсюв министерлигини пачалыкъ политикагъа къарайгъан департаментини директору Александр Журавский:
– РФ-ни Пачалыкъ Думасыны ва регионланы сиптечилиги булан ихтиярланы ва РФ-ни субъектлерини гьакимликлерини ва оьзлени ишлерин оьзлер юрютеген къурумланы ва гьакимликге белгиленген адамланы милли аралыкъларын белгилейген закон гьазир этилген. Законну проекти тувулунагъан къаршылыкълагъа жаваплыкъны артдыра. Мен гьисап этеген кюйде, шу чаралар Москвада ва башгъа регионларда тувулунагъан къаршылыкъланы алдын алмагъа имканлыкъ бережек. Федеральный центр милли аралыкълагъа гючлю агьамият берип башлагъан. Конгресни ортакъчыларын тувулунгъан гьалны бирликде алышдырмагъа чакъыраман. Конгресни биз таныш болгъан Декларациясында бизин жамиятны оьсювюню аслу багьалары кёп узакъ замангъа белгиленген. Шо документде янгыз халкъара аралыкъланы гьакъында тюгюл, бизин уьлкени культура башгъалыгъы гьакъында да айтыла. Онда милли идеяны тапма болабыз. Халкъланы айырмайгъан, бирлешдиреген, тек оланы культура онгачалыгъын сакълайгъан документ. Шо законну проектин РФ-ни Федерал Жыйыныны Федерация Совети де якълагъан. Документ регионларда тувулунагъан эришивлю гьаллагъа жаваплыкъны артдыра.
Россияны халкъларыны Ассамблеясыны советини председатели Светлана Смирнова:
– Дагъыстанны халкъларын Россиягъа къошулгъанлыгъыны 200 йыллыгъы булан къутлайман. Биз барыбыз да бир агьлюбюз, бир тарихи, умуми ругьу булангъы халкъбыз. Сизин алдынгъы наслу гьакъыллы иш этгенни тарихи агьвалатлар гертилеген. Дагъыстанлылар 200 йыл алда инг де онгайлы, Россия булан бирликде яшав ёлну сайлагъанына оьктем болалар. Булай конгресни биз халкъланы бирлешивюн гёрсетмек учун уьлкени башгъа регионларында да оьтгеребиз. Биз оьтгереген конгреслени аслу мурады – Россияны кёп миллетли халкъларыны арасында татывлукъ тувдурмакъ, бири-бирине инамлыкъны беклешдирме имканлыкъ бермек. Бугюн биз, конгресни ортакъчылары, Россияны тюрлю-тюрлю ерлеринден бирлигибиз болмаса болмайгъанны токъташдырма гелгенбиз. Дагъыстан Республиканы Президенти Рамазан Гьажимуратович Абдулатипов Ассамблея къурулгъанлы 15 йылны узагъында ону ёлбашчысы болуп, ругь якъдан ону оьсювюне таъсир этип турду. Бизин бу ёлугъувубуз, юбилей агьвалатлар Дагъыстанны халкъларыны, Россия Федерацияны халкъларыны бирлешивюне кёп уллу таъсир этежекге герти кюйде инанабыз.
Оьзюню сёйлевюн С.Смирнова конгресни «Умуми къысмат, бирлешген Россия, бир халкъ» деген Декларациясыны сёзлери булан тамамлады. «Биз, конгресни ортакъчылары, кёп миллетли Россияны вакиллери, уьлкени халкъларыны бирлешген къысматы, уьлкебизни умуми къысматы учунгъу жаваплыгъыбызны англайбыз. Кёп миллетли ватаныбызны оьсювюне РФ-ни Президенти В.В.Путин этген къошумну оьр даражада къыйматлайбыз, ону бизин уьлкени янгыртылывуна, ону бирлигине, аманлыгъына ва россиялыланы яшавуну маънасы оьсегенликге бакъдырылгъан политика ёлун якълайбыз.
Ондан сонг «Россияны составында 200 йыл» деген доклад булан тарихи илмуланы доктору Элмира Далгьат трибунагъа чыгъып сёйледи.
Мычыгъыш Республиканы парламентини председатели Дукваха Абдурагьманов:
– Артдагъы 15 йылны ичинде Ассамблеягъа сав дюньягъа белгили адам, Рамазан Абдулатипов башчылыкъ этген. Белгили, бажарывлу, къатты хасиятлы адамгъа да булай форумланы оьтгерме тынч болмагъандыр, тюрлю-тюрлю къыйынлыкълагъа къаршы болма тюшгендир. Бугюн «Россияны халкъы» деген термин тувулунгъангъа мен бек шатман. Дагъыстанлыланы тарихине, оьзтёрече культурасына, бай ругь-къылыкъ гючюне гьюрмет этемен. Тек Россияда кавказлылагъа бакъгъан якъда тувулунгъан яман келпетге къаршыман. Уллу Ватан давда Рейхстаггъа байракъ къакъгъан Абдулгьаким Исмайылов къумукъму, мычыгъышлымы деп эришебиз. Гьона шолай эришивлер халкъланы хатирин къалдырмай.
Россияны халкъларыны Ассамблеясыны советини председателини заместители Абас Абасов:
– Рус халкъны аслу пайы ва башгъа халкълар аралылыкъланы бузулма къоймажакъгъа инанаман. Ватандаш жамиятны институтларыны чалышыву милли политиканы оьсювюне ва гьали яшав тувдургъан гьаллагъа къыйышывлу. Олай да политика, экономика тармакълагъа къыйышывлу документ къабул этилежекге инанабыз. Шо РФ-ни 2025-нчи йылгъа ерли милли политикасыны пачалыкъ стратегиясын белгилевге ва яшавгъа чыгъарывгъа кёмек этежек.
Олардан сонг Россияны халкъларыны Ассамблеясыны советини председателини заместители Элдар Гилмутдинов, Москва шагьарны пачалыкъ бюджет идараларыны директору Николай Комаров, Ватан давну ортакъчысы, Сталинград ва Курск-Орёл ябушувланы ортакъчысы, Макътавлукъ орденлени II даражасыны кавалери Ибрагьимпаша Садыкъов, «Русские» деген бирлешивню милли советини башчысы Дмитрий Дёмушкин ва башгъалар сёйледилер.
Конгресни ахырында гьали болгъунча Ассамблеяны члени болмагъан Ставрополь крайны «Ставропольени халкъларыны союзуну «Кавказда парахатлыкъ учун» деген бирлешивю, олай да, «Россияны халкъларыны тарихи къысматы ва яратывчулукъ» деген Дагъыстанны декларациясы къабул этилди.
Конгресни иши тамамлангъан сонг, Дослукъну уьюнде «Радуга России» деген фестиваль оьтгерилди. Ону ортакъчылары конгресге жыйылгъанланы оьзлени усталыгъы булан таныш этдилер.
А.Гьамзаев.
– Халкъланы Ассамблеясы йимик халкъланы дослугъун бирлешдиреген, шолай кёп халкъны сыкълашдырагъан бизде дагъы къурум ёкъ. Гьалиги вакътиде биз милли аралыкъланы яхшылашдырмакъ учун РФ-ни Президенти якълагъан 2025-нчи йылгъа ерлиги милли политиканы стратегиясына таянабыз. Стратегияны кёп положениелерин Ассамблеяны вакиллери токъташдыргъан ва къыйышдыргъан. Шо ишге Дагъыстан Республиканы Президенти Рамазан Абдулатипов кёп уллу къошум этген. Шо саялы конгрес Дагъыстанда оьтгерилегени де негьакъ тюгюл.
Дагъыстан Республиканы Президенти Рамазан Абдулатипов конгресде этген докладында булай айтды:
– Дагъыстанда парахатлыкъ халкъланы дослугъуна кюрчюлене деп айтыла. Кёп миллетли Россияны парахатлыгъы да халкъланы дослугъуна кюрчюленме герек. Бизин кёп миллетли Россия халкъланы дослугъуна кюрчюленип къурулгъан. Владимир Владимирович Путин айтгъан кюйде, Россия ону территориясында яшайгъан бары да халкълагъа ортакъ. Россияны бары да халкълары рус халкъны айланасына жыйылгъан.
Дагъыстанлылар учун бу йыл айрокъда агьамиятлы. Гюлистан дыгъаргъа гёре Дагъыстан Россиягъа къошулгъанлы 200 йыл тамамлана.
Пачалыкъ Дума милли аралыкъларда закон чыгъарыв иш булан машгъул болагъан кююн къойгъан. Шо гьакъда биз депутат Гьажимет Сафаралиевге бир нече керен айтгъанбыз. Ол тувулунгъан гьалны янгыз алышдырып болмай. Пачалыкъ Думада шо масъаланы чечмек учун культура аралыкъ яратылмагъан. 8 йыл алда Пачалыкъ Думагъа мен «Милли политиканы яда уьлкени милли аралыкъларыны оьсюв кюрчюсю гьакъында» деген законну проектин таклиф этген эдим. Шо законну проектине бугюнге ерли къаралма да къаралмагъан. Яшларыны миллетчилик ва экстремист къурумларда ортакъчылыкъ этегенини алдын алмакъ учун оланы ата-анасын жаваплыкъгъа тартагъан законну проектин къабул этме тарыкъ. Неге тюгюл, оьрде эсгерилген къурумлагъа яшав сынаву ёкъ яшлар къуршала ва оланы башгъа миллетлеге оьжетли янашма борчлу этелер. Ондан сонг да, къаршылыкълар тувулунагъан ерлерде шо къаршылыкъланы заманында чечмек учун аралыкъ юрютеген закон тарыкъ. Янгыз Россияда тюгюл, СНГ-ни башгъа пачалыкъларында да рус культура-тил аралыкъланы, олай да, айры яшайгъан бир миллетли халкъланы культура-тил аралыкъларын сакъламакъны таклиф этемен. Къаршылыкълар аслу гьалда неге тувулуна? Айры, тышда къалгъан халкълар оьзлени культурасы ва тили сакъланажакъгъа инанмайлар.
Башгъалагъа сёз бергинче алда Светлана Смирнова конгресни атына Александр Хлопонинден, Дмитрий Козакдан, Ильяс Умахановдан, Сергей Собянинден ва башгъалардан гелген къутлав телеграммаланы охуду.
РФ-ни регион оьсюв министерлигини пачалыкъ политикагъа къарайгъан департаментини директору Александр Журавский:
– РФ-ни Пачалыкъ Думасыны ва регионланы сиптечилиги булан ихтиярланы ва РФ-ни субъектлерини гьакимликлерини ва оьзлени ишлерин оьзлер юрютеген къурумланы ва гьакимликге белгиленген адамланы милли аралыкъларын белгилейген закон гьазир этилген. Законну проекти тувулунагъан къаршылыкълагъа жаваплыкъны артдыра. Мен гьисап этеген кюйде, шу чаралар Москвада ва башгъа регионларда тувулунагъан къаршылыкъланы алдын алмагъа имканлыкъ бережек. Федеральный центр милли аралыкълагъа гючлю агьамият берип башлагъан. Конгресни ортакъчыларын тувулунгъан гьалны бирликде алышдырмагъа чакъыраман. Конгресни биз таныш болгъан Декларациясында бизин жамиятны оьсювюню аслу багьалары кёп узакъ замангъа белгиленген. Шо документде янгыз халкъара аралыкъланы гьакъында тюгюл, бизин уьлкени культура башгъалыгъы гьакъында да айтыла. Онда милли идеяны тапма болабыз. Халкъланы айырмайгъан, бирлешдиреген, тек оланы культура онгачалыгъын сакълайгъан документ. Шо законну проектин РФ-ни Федерал Жыйыныны Федерация Совети де якълагъан. Документ регионларда тувулунагъан эришивлю гьаллагъа жаваплыкъны артдыра.
Россияны халкъларыны Ассамблеясыны советини председатели Светлана Смирнова:
– Дагъыстанны халкъларын Россиягъа къошулгъанлыгъыны 200 йыллыгъы булан къутлайман. Биз барыбыз да бир агьлюбюз, бир тарихи, умуми ругьу булангъы халкъбыз. Сизин алдынгъы наслу гьакъыллы иш этгенни тарихи агьвалатлар гертилеген. Дагъыстанлылар 200 йыл алда инг де онгайлы, Россия булан бирликде яшав ёлну сайлагъанына оьктем болалар. Булай конгресни биз халкъланы бирлешивюн гёрсетмек учун уьлкени башгъа регионларында да оьтгеребиз. Биз оьтгереген конгреслени аслу мурады – Россияны кёп миллетли халкъларыны арасында татывлукъ тувдурмакъ, бири-бирине инамлыкъны беклешдирме имканлыкъ бермек. Бугюн биз, конгресни ортакъчылары, Россияны тюрлю-тюрлю ерлеринден бирлигибиз болмаса болмайгъанны токъташдырма гелгенбиз. Дагъыстан Республиканы Президенти Рамазан Гьажимуратович Абдулатипов Ассамблея къурулгъанлы 15 йылны узагъында ону ёлбашчысы болуп, ругь якъдан ону оьсювюне таъсир этип турду. Бизин бу ёлугъувубуз, юбилей агьвалатлар Дагъыстанны халкъларыны, Россия Федерацияны халкъларыны бирлешивюне кёп уллу таъсир этежекге герти кюйде инанабыз.
Оьзюню сёйлевюн С.Смирнова конгресни «Умуми къысмат, бирлешген Россия, бир халкъ» деген Декларациясыны сёзлери булан тамамлады. «Биз, конгресни ортакъчылары, кёп миллетли Россияны вакиллери, уьлкени халкъларыны бирлешген къысматы, уьлкебизни умуми къысматы учунгъу жаваплыгъыбызны англайбыз. Кёп миллетли ватаныбызны оьсювюне РФ-ни Президенти В.В.Путин этген къошумну оьр даражада къыйматлайбыз, ону бизин уьлкени янгыртылывуна, ону бирлигине, аманлыгъына ва россиялыланы яшавуну маънасы оьсегенликге бакъдырылгъан политика ёлун якълайбыз.
Ондан сонг «Россияны составында 200 йыл» деген доклад булан тарихи илмуланы доктору Элмира Далгьат трибунагъа чыгъып сёйледи.
Мычыгъыш Республиканы парламентини председатели Дукваха Абдурагьманов:
– Артдагъы 15 йылны ичинде Ассамблеягъа сав дюньягъа белгили адам, Рамазан Абдулатипов башчылыкъ этген. Белгили, бажарывлу, къатты хасиятлы адамгъа да булай форумланы оьтгерме тынч болмагъандыр, тюрлю-тюрлю къыйынлыкълагъа къаршы болма тюшгендир. Бугюн «Россияны халкъы» деген термин тувулунгъангъа мен бек шатман. Дагъыстанлыланы тарихине, оьзтёрече культурасына, бай ругь-къылыкъ гючюне гьюрмет этемен. Тек Россияда кавказлылагъа бакъгъан якъда тувулунгъан яман келпетге къаршыман. Уллу Ватан давда Рейхстаггъа байракъ къакъгъан Абдулгьаким Исмайылов къумукъму, мычыгъышлымы деп эришебиз. Гьона шолай эришивлер халкъланы хатирин къалдырмай.
Россияны халкъларыны Ассамблеясыны советини председателини заместители Абас Абасов:
– Рус халкъны аслу пайы ва башгъа халкълар аралылыкъланы бузулма къоймажакъгъа инанаман. Ватандаш жамиятны институтларыны чалышыву милли политиканы оьсювюне ва гьали яшав тувдургъан гьаллагъа къыйышывлу. Олай да политика, экономика тармакълагъа къыйышывлу документ къабул этилежекге инанабыз. Шо РФ-ни 2025-нчи йылгъа ерли милли политикасыны пачалыкъ стратегиясын белгилевге ва яшавгъа чыгъарывгъа кёмек этежек.
Олардан сонг Россияны халкъларыны Ассамблеясыны советини председателини заместители Элдар Гилмутдинов, Москва шагьарны пачалыкъ бюджет идараларыны директору Николай Комаров, Ватан давну ортакъчысы, Сталинград ва Курск-Орёл ябушувланы ортакъчысы, Макътавлукъ орденлени II даражасыны кавалери Ибрагьимпаша Садыкъов, «Русские» деген бирлешивню милли советини башчысы Дмитрий Дёмушкин ва башгъалар сёйледилер.
Конгресни ахырында гьали болгъунча Ассамблеяны члени болмагъан Ставрополь крайны «Ставропольени халкъларыны союзуну «Кавказда парахатлыкъ учун» деген бирлешивю, олай да, «Россияны халкъларыны тарихи къысматы ва яратывчулукъ» деген Дагъыстанны декларациясы къабул этилди.
Конгресни иши тамамлангъан сонг, Дослукъну уьюнде «Радуга России» деген фестиваль оьтгерилди. Ону ортакъчылары конгресге жыйылгъанланы оьзлени усталыгъы булан таныш этдилер.
А.Гьамзаев.
