– Охувчулар 1–4-нчю класларда программалар талап этеген кюйде билим алгъан буса, оьрдеги класларда материалны толу англайлар. Алмагъан буса, муаллимге оьрдеги класларда охуйгъан охувчулагъа материалны англатмагъа къыйын. Айтагъаным, школада охувчулагъа башлапгъы класларда кюрчюсю салына. Муаллимни бажарывлугъундан кёп зат гьасил бола.

– Ата-аналаны кёмеги бугюнлерде нечикдир? Яшлары билим алсын учун гьайы бармы?

– Артдагъы 3–4 йылны ичинде илмуну хадирин билеген ата-аналар кёп. Гертилей де, ата-аналар яшлары билим алсын учун кёп кёмек этмеге бола. Яшлар школада 4–5 сагьат бола буса, оланы къалгъан заманы ата-аналар булан гете. Уьйде дарсларына гьазир болмагъан охувчу школада дарсны айтып болмай. Озокъда, ата-аналар тергевлю буса, яшлар дарсларына гьазирлене. Дарсгъа гьазир тюгюл охувчу муаллим берген соравгъа эсине не гелсе айтып къоя. Мисал гелтирейим. Муаллим география дарсда охувчугъа:

– Уьлкеде къайда бек сувукъ бола? – деп сорагъанда, охувчу:

– Холодильникде бек сувукъ бола, – деп жавап бере.

Муаллим химия дарсда:

– Май не заман бек ирий? – деп сорагъанда, охувчу:

– Къазангъа салып къайнатгъанда, – деп жавап бере.

– Къайырбек Магьамматович, клас ёлбашчы гьар четвертни ахырында жыйынлар оьтгере. Ата-аналар булангъы жыйынлар нечик оьтгериле?

– Гьалны толу англайгъан ата-аналар оьзлени пикруларын айталар. Амма акъчагъа шашыгъан «деловой» адамлар не эсине гелсе, шону айтып къоялар. Мисал гелтирейим. Магъа мени яшым охуйгъан класны ата-аналарыны жыйынын оьтгереген муаллим Зумрут Арсланалиевнаны жы­йынында ортакъчылыкъ этмеге тюшдю.

Жыйын башлангъанда, муаллим Зумрут Арсланалиевна охувчулар оьзлени дарсларда нечик тутагъанны айта туруп, бир мисал гелтирди:

– Охувчу Мурат Рашитов дарсны узагъында сагъыз чайнап турмагъа сюе, – деди. – Заманда бир сагъызны уьфюрюкню йимик толтуруп, сонг бошатып, янгыдан чайнамагъа башлай. Доскагъа багъып къарамагъа сюймей, терезеге багъып къарамагъа сюе.

Муаллимни сёзлерине сюйсюнмей къулакъасып битген сонг, Муратны атасы:

– Мен шо сагъызны Сауд-Арабыстандан гелтиргенмен, къой, чайнасын! – деди.

Алдагъы партада олтургъан ата-аналаны бири буса:

– Макътанмагъа зат тапгъан, – деп кюлемсиреди.

Муаллим Зумрут Арсланалиевна сёзюн узата:

– Салимат Зиявутдинова буса дарсгъа эки алтын юзюк ва алтын сыргъалар тагъып геле. Багьалы алтын юзюклер 8-нчи класны охувчуларына дарсда тарыкъмы?

Салиматны анасы:

– Нете, эки алтын юзюк ва сыргъалар тагъып гелмек де эрши ишлени бириси болдуму?– дей олтургъан еринде.

– Школагъа охувчу яш охувчу йимик гийинип гелсе яхшы, – дей муаллим. Сонг сёзюн узата туруп:

– Аявлу ата-аналар, сиз дагъы да бай болсагъыз да мени къаршылыгъым ёкъ. Аллагь сизге кёмек этсин. Мен бирдагъы-бир затны айтмагъа сюемен. Дарслар битгенде охувчуланы артындан гелеген машинлер школаны абзарында къыдырмасын. Школаны къапусундан гирмей, къырда токътасын, – деди муаллим.

– Сиз ойлашагъан кюйде, бугюн школада ишлейген муаллим охувчуну тарбиялавда не затгъа тергев берсе яхшы болур эди?

– Яшланы гючюне гёре загьмат тёкмеге уьйретсе яхшы. Охувчуланы патриот ругьда тарбияламагъа тюше.

– Бирдагъы-бир суал бермеге сюер эдим, Къайырбек Магьамматович. Охувчуланы биринчи класдан башлап бары да дарсланы орусча охутмагъа герек деген пикругъа ва гьали охутагъан кюйге не багьа бересиз?

– Юрт ерлердеги охувчу яшлар толу билим алмай къалмагъа бола. Шагьарлардагъы яшлар башлап янгыз ана тилинде охуса, орус тилни билелер. Юрт ердеги яшлар буса билмей. Сонг да, бары юртларда да яшлар бавлары ёкъ. Шо саялы юртда яшайгъан яшлагъа орусча язылгъан китапланы англамагъа къыйын.