Бу артда эсгерилген ясандырывлар билим берив системада модернлешдирив булан бары да школалар таъмин этилме герек деп айтыла. Тек ата-аналар гьавайын деп ойлашагъан билимни яшларыбызгъа алдырмакъ учун, охув йылны боюнда нечакъы харж чыгъагъанны санамагъа да къыйын.

Гьар охув йыл башлангъандокъ, муаллимлер, айрокъда класны ёлбашчысы ата-ананы чакъырып жыйын оьтгере. Кёбюсю гезиклерде, биринчилей яшланы охувуну гьакъындагъы масъалалар тюгюл, класгъа не етишмей, бу гезик не зат алмагъа герек­лиги жыйынны баш масъаласы болуп токътай.

Гьали шагьар школаны къайсы класына гирип къарасанг да, озокъда, интерактив доскалар бары да школаларда ёкъ, тек уллу телевизор, огъар видеокарта, там газетлер учун онгарылгъан уллу ясандырывланы гёрмеге болабыз. Мен эсгерген техниканы, онгайлыкъланы, акъчасы барына-ёгъуна да къарамайлы, яшланы ата-аналары акъча жыйып, оьзлер сатып алгъан.

Ёкъну герек тапдырар

Булай гезиклерде бир нече охувчу яшлары бар агьлюлер бек талчыкълы гьаллагъа тюше, тек муаллим яшына терс гёзден янашардан къоркъуп, оьзюню яшы «ягъада» къалмас учун къаст этип айлана. Бу ерде ата-ана оьзлер гюнагьлы, олардан гючден акъча жыягъанлар бармы деген сорав тувулуна. Гючден чыгъарып алмаса да, гьалиги система школаларда, ёкъну герек тапдырар дегенлей, муаллимлер ата-ананы алдына «герек» деген талапны салып уьйренген.

Бугюнгю талаплагъа гёре, билим беривде модернлешдиривге пачалыкъны янындан кёп харж гёрсетиле. Шогъар гёре гёз алгъа тутулгъан бир нече республика программалар да бар. Бизин республиканы «2012–2016-нчы йылларда яшлар бавларыны оьсювю» деген хас программасы, «2011–2015-нчи йылларда Дагъыстан Рес­публикада билимни оьсювю» деген программасы бар. 2012-нчи йылда федерал ва республика бюджетлерден Дагъыстанда билим беривню яхшылашдырмакъ учун, 4 миллиард манат харж гёрсетилген. ДР-ни Билим берив министерлигинде берген маълуматлагъа гёре эсгерилген харж школаланы гьалиги охув-лаборатория ясандырывлар, компьютерлер, спортзаллагъа янгы алатлар булан таъмин этмек учун къоллама гёз алгъа тутулгъан. Шолай да, модернлешдирив учун гёрсетилген харжны школалардагъы столовыйланы ясандырывларын янгыртмакъ учун да къоллама герек эди.

150 миллион манат акъча буса 1–2-нчи класланы охувчуларын охув китаплар, шоланы арасында ана тил дарслар учун къолланагъан китаплар булан таъмин этмек учун гёрсетилген. Озокъда, 1–2-нчи класланы охувчулары, гертилей де, охув китаплар булан таъмин этиле, тек ана тил дарслар учун китаплар 1–2-нчи класланы охувчуларына да берилмей. Къалгъан оьрдеги класлар учун школаларда охув китаплар бар, олар да бары да яшлагъа етишмей, башлап охув китаплар етишип болмайгъан агьлюлени яшларына ва етим яшлагъа пайлана. Башгъа охувчулар буса охув китапланы оьзлер сатып алмагъа борчлу бола. Муаллимлер гелеген охув йыл учун тарыкълы болажакъ китапланы списогун охув йылны ахырында билдирмеге герек, тек неге буса да йылны башында, ата-анагъа тарыкълы китапланы излеп айланма тюше.

Республикабызны школаларыны кёбюсюнде савлугъуну себеплерине гёре школагъа гелип охуп болмайгъан сакъат яшлар учун да онгайлыкълар яратылма­гъан. Шолай да, кёбюсю школаланы оьзлени автобуслары бар. Шагьар генглешип, янгы микрорайонлар къурулса да, школалар, яшлар бавлары къурулмагъан. Янгы микрорайонларда яшайгъан яшлар оьзлеге лап ювукъ школагъа шагьарда маршруткалагъа минип юрюйлер. Йыракъдан гелип охуйгъан яшлар учун школаны администрациясы автобус берив герекли. Школаны автобуслары буса яшланы айда бир керен янгыз театрлагъа алып бармакъ учун къоллана.

Бу оьрде эсгерилген бары да кемчилик­лер гьакимлик къурумланы хаталарындан, айсенилигинден, барындан да бетери – коррупцияны аламатлары экенни барыбыз да билмей тюгюлбюз.

Дагъыстан Республиканы билим берив министерлигинде охувчуланы ата-аналары яшлары билим алсын учун, акъча берме борчлуму деген соравгъа булай жавап бере: «Билим беривню гьакъында» деген федерал законгъа гёре Россия Федерацияны ватандашларына пачалыкъ умуми билим беривню гьавайын таъмин эте». Тек билим берив гьавайын болса да, айрокъда артдагъы бир нече йылланы узагъында къошум дарслар да гьакъ булан юрюлеген болгъан. Мен школада охуйгъан вакътиде дарсланы англамагъан, охуву осал яшлар саялы муаллимлер дарслардан сонг къалып, олар булан къошум дарслар юрюте эди. Класында осал яшланы санавун кемитме, яшланы билим даражасын артдырма къаст эте эди. Шолай сынав гьали де юрюле, тек муаллим оьтгерген гьар къошум дарсгъа охувчуну ата-анасы 200–300 манат тёлей.

Билим беривню сан яны

Бугюнлерде билим беривню сан яны да рази къалдырардай тюгюл. Билим беривде кёп тюрлю масъалалар барлыгъын 9-нчу класларда юрюлеген пачалыкъ аттестацияны натижалары да гёрсетип тура. Шолай да, ЕГЭ-ни натижалары да гьар йыл сайын соравлар тувдура.

Муаллимлени яшланы алдына гелип дарс берме гьазирлигини даражасын аттестацияны натижаларындан гёрмеге болабыз. Дагъыстан Республиканы Билим берив министерлигини маълуматларына гёре, 2011–2012-нчи охув йылларда аттестациягъа гелген 5050 муаллимден 3619 (72 проценти) аттестациядан оьтген. Шолай да, гьалиги муаллимлер школаны яшавунда яшлар булан оьтгерилеген жамият ишлерде ортакъчылыкъ этме оьктемлик этеми яда «бары зат акъча булан» деген англавну янын тутамы, англашылмай. Дагъы затны эсгермегенде, янгы йылны байрамында сама да алда йимик ёммакъланы игитлерин муаллимлер ойнамай, охувчуланы ата-аналары касбучу артистлени гьакъ да берип чакъырып, яшлагъа байрам этме борчлу бола. Гетген янгы йылны байрамын оьтгермек учун Магьачкъала шагьарны кёбюсю школаларында гьар класда гьар охувчудан 1500–1800 манат акъча жыйыла эди. Озокъда, муаллимлер ата-анасы оьзлер кёп сююп эте деп айтажакъ. Охувчуланы ата-анасы, гьар ай дегенлей гьар тюрлю къуллукълагъа кёп сююп харж бермей, яшы тийишли онгайлыкълар булан пайдалансын, башгъалардан эсгик гёрюнмесин деген ёравлар булан бере.

Школаларда гьар охув йылны алдында этилеген ремонт ишлер де охувчуланы ата-аналарыны ортакъчылыгъы болмаса юрюлмей. Гьар йыл бары да герекли материаллар ремонт ишлер учун школалагъа бериле, ата-анадан акъча жыймакъ гери урула деп айтылса да, школаланы директорлары харж гёрсетилмеген, тарыкълы материаллар берилмеген деп айталар. Дагъысын айтмагъанда, гетген охув йыл тамамланма бир-эки гюн къалгъанда, Магьачкъала шагьарны бир школасында класгъа лампалар алмакъ учун охувчулардан гьарисинден 100-ер манат акъча жыйылгъан эди. Школаланы тергеме гелеген яда бир жамият чараны оьтгерегенде ортакъчылыкъ этме «оьрден» чакъырагъан къонакълар учун да охувчулар «столлар къурма да», гюллер алма да борчлу экенни, муаллимлер, ата-анасына билдирме унутуп къалмасын деп, яшны дневнигине язып гелгенде билебиз.

Бугюнлерде школалардагъы кемчиликлени гьакъында айтгъанда, школаны бинасын от тюшювден алдын алыв имканлыкълары да макътардай тюгюл. МЧС-ни къуллукъчулары кемчиликлени гёрсетип, буварывлар этсе де, оланы буварывлары гьар гезик яшавгъа чыгъарылмайгъаны яшав гёрсетип тура.