Маълумат

Баттал Вагьитович Батталов 1956-нчы йыл Буйнакск шагьарда тувгъан. 1978-нчи йылда Башкъыртстан юрт хозяйство институтну тамамлагъан ва шо йыл Дагъыстандагъы жибинчилик канторуну старший зоотехниги болуп загьмат ёлун башлагъан. Шондан сонг он йылны узагъында ол Буйнакск райондагъы «Манасавул» жибинчилик совхозну директору болуп чалыша.

1989–94-нчю йылларда Буйнакскидеги экология гьалгъа къарайгъан ва табиатны сакълайгъан пачалыкъ комитетини пачалыкъ инспектору.

1994-нчю йылдан тутуп, емиш тереклер оьсдюреген «Дагъыстан» деген сынав станцияны директору.

Шо йылларда оьзюню борчларындан, ишинден айрылмайлы, Магьачкъаладагъы финанс ва право институтну тамамлай. 2007–2008-нчи йылларда Да­гъыстанны Халкъ Жыйыныны депутаты гьисапда Законлукъгъа ва пачалыкъ къурулушуна къарайгъан комитетини касбучусу болуп чалышгъан.

2008–2011-нчи йылларда – Дагъыстан Республиканы Халкъ Жыйыныны экологиягъа ва табиат байлыкъларына къарайгъан комитетини председателини заместители.

2013-нчю йылны сентябр айында Дагъыстан Республиканы Президенти Рамазан Абдулатиповну Указы булан Баттал Вагьитович Батталов юрт хозяйствону ва ашамлыкъ промышленностуну министри этилип белгиленген ва шо жаваплы къуллукъда бугюнге ерли ишлеп тура. «РФ-ни юрт хозяйствосуну ат къазангъан къуллукъчусу», экономика илмуланы кандидаты, «Дослукъ» деген орден булан савгъатлангъан.

Дагъыстан Россияда агропромышленный тармакъны оьсдюрювге онгайлы табии шартлары болушлукъ этеген аграр республика гьисапда танывлу. Табии шартлардан ва шолай да илму-сынавну, машинлешдиривню, сугъарывну, азыкъландырывну асувлу къайдаларындан, пачалыкъ кёмекден бизин респуб­ликабызны загьматчылары, сабанчылары некъадар пайдалана?

Къолда этилинеген натижалар юрекни рази къалдырамы? Къалдырмай буса, шону себеплери недир? Халкъ учун лап да тарыкълы юрт хозяйство тармакъны асувлугъун дагъы да артдырмакъ учун не этмеге герек?

Уьстде эсгерилген ва оьзге тюрлю агьамиятлы масъалагъа байлавлу соравлагъа жаваплар ахтарып, бизин мухбирибиз Дагъыстанны юрт хозяйство ва ашамлыкъ промышленностуну министри Баттал Вагьитович Батталов булан лакъырлашгъан. Тёбенде шо лакъырлашыв «Ёлдашны» охувчуларыны тергевюне де бериле.

– Баттал Вагьитович, биринчилей мен сизге инанылгъан жаваплы къуллукъну кютювде ва президент тапшурувланы, ва агьамиятлы борчланы яшавгъа чыгъарывда уьстюнлюклер ёрайман. Бугюн юрт хозяйство министрни алдында токътагъан аслу масъалаланы гьакъында айта туруп оьтген йылны натижаларын да аян этгенигизни сюер эдик. Шолар сизин рази къалдырамы?

– Савбол. Дагъыстанны аграрный тармагъында тувулунгъан гьал булан, озокъда, мен толу кюйде рази тюгюлмен. ДР-ни Президенти де шолай ойлашагъанына шек­лик этмеймен. Республикабызны агропромышленный тармагъын оьсдюрювню ёллары белгили болгъаны бугюн тюгюл. Дагъыстанны Башчысыны сиптечилиги булан къурулгъан программаларында ва ДР-ни Президентини Халкъ Жыйынына Чакъырыв кагъызында о гьакъда ачыкъдан айрыча эсгериле. Гьали бизге алда токътагъан агьамиятлы милли борчланы яшавгъа чыгъармакъ учун ишлемек къала.

Озокъда, Дагъыстан Россияны ичинде агропромышленный комплекси оьсювге барагъан республика гьисапда танывлу. Дагъы­сын айтмагъанда, бизин республикабызда 5 миллион мал ва 1 миллиондан къолай тувар сакълана. Юзюм болдурувда ва овощлар оьс­дюрювде Дагъыстан савлай Россияда 2-нчи ва 3-нчю сыдыраларда токътагъан. Умуми кюйде алгъанда, 2013-нчю йылда бизин рес­публикабызны юрт хозяйство тармагъында 73, 055 миллиард манатны къадарында гьар тюрлю маллар болдурулгъан.

Гёрмекли натижалар булан янаша, озокъда, этилмеге герекли ишлер де кёп бар. Муна шо саялы да гележекде пачалыкъны янындан кёмекге берилеген харжны – бюджет маяланы, кредитлени асувлу кюйде къолламагъа тарыкъ болажакъ.

– Биз де ишге байлавлу болуп чакъда- чакъда юрт ерлерде болабыз. Касбучулар, загьматчылар, сабанчылар авлакъланы сугъарма сув къыт саялы борчлар толу кюйде кютюлмей деп кант эте. Оланы сувгъа бакъгъан якъдагъы талаплары неге осал кютюле? Шо масъаланы ким чечмеге герек?

– Гертиден де, сугъарывну масъаласы бизин республикабыз учун бек агьамиятлы. Янгыртып къурувну башлапгъы йылларында шону учун пачалыкъны янындан ломай харжланы берив токътатылды. О саялы ич татавулланы оьзлеге районлагъа ва юрт хозяйство предприятиелеге ярашдырмагъа тюше эди. Совет девюрде къурулгъан уллу сув гьавузланы, татавулланы лай басып, хыйлы четимликлер тувулунду. Айтмагъа сюегеним, шолай кемчиликлени алдын алмакъ учун кёп харж герек. Муна шо саялы да онгача ва умуми къоллавдагъы татавулланы янгыртывгъа-ярашдырывгъа байлавлу болуп 2012–2014-нчю йыллагъа хас республика программа къурулгъаны да негьакъ тюгюл.

– Арадан эки йыл оьтген сонг не ишлер этилинген?

– 2012-нчи йылны гьасиллери магъа етишмеген. 2013-нчю йылда этилинген ишлер буса аз тюгюл. Дагъы да аянлашдырып айтгъанда, 11 619 гектар майданны сугъарма имканлыкъ береген сугъарыв имаратлар, къураллар ярашдырылгъан, янгыртылгъан, 500 чакъырымгъа ювукъ узунлугъу булангъы татавуллар тазалангъан. Шону 150 чакъырымы – хозяйствоара татавуллар. Бу йыл да шо ёрукъдагъы ишлер давам этилежек.

– Харж къайдан геле?

– Республика ва ерли бюджетлерден топ­лана. Сонг да, юрт хозяйствону асувлугъун артдырывну гёз алгъа тутуп, Россельхозбанкны янындан харжлар– кредитлер ва инвестициялар бериле. Оьтген йыл шону учун эсгерилген банкны Дагъыстанда иш гёреген бёлюгюнден ва ерлердеги къошум офислеринден 4692, 38 миллион манатдан къолай кредитлер ва инвестициялар пайдаландырывгъа берилген.

– Баттал Вагьитович, юрт хозяйствону модернлешдиривню, машинлешдиривню масъалаларына янашыв нечикдир?

– Арт вакътилерде шогъар бакъгъан якъдагъы гьаракат да гючленген демеге ярай. Дагъысын айтмагъанда, 2012-нчи йылдан эсе, 2013-нчю йылда алынгъан юрт хозяйство техника, машинлер ва алатлар эки керен кёп болду. Авлакъ ишлени, гьайванчылыкъ тармакъны машинлешдиривге янашыв яхшылаша. Шону учун Дагъыстанда «Агроснаб» деген ачыкъ кюйде иш гёреген акционер жамиятны эки сатыв-выставка центры ишлей. «Дагагрокомплекс» деген ихтиярлары дазуландырылгъан акционер жамиятны къуллукъларын кютмек учун «Дагестан МТК-Северный» деген машин-техно­логия компания къурулгъан. Шо компания Но­гъай, Къызлар ва Тарумов районланы техникагъа бакъгъан якъдагъы талапларын кютюв булан машгъул болажакъ.

– Сиз уьстде пачалыкъ инвестициялар пайдаландырылагъаны гьакъда айтды­гъыз. Тыш ва шолай да оьзге мадарлы тайпаланы, маячыланы харжы къолланамы?

–Дагъыстанны агропромышленный тармагъында пайдаландырылагъан инвестиция проектлер савлай Дагъыстанны экономикасын оьсдюрювге болушлукъ эте. Арасындан алып лап да аслуларын айтсам, озокъда, «Даг­агрокомплекс», «АгроДагИталия», «Агрико – Северный Кавказ», «Экопродукт» ва шолай башгъаларындагъы ич ва тыш маячыланы, инвесторланы харжы къоллана.

– Дагъыстанда оьсюмлюкчюлюкню, гьайванчылыкъны оьсдюрювде имканлыкълар некъадар къоллана?

– Оьсюмлюкчюлюкню асувлугъун артдырывда Дагъыстанны табии шартлары яман тюгюл. Тек мунда сайламлы урлукъланы, тереклени болдурагъан ерли питомниклени къурмагъа тарыкъ. Тышдагъы сынавдан да пайдаланмагъа ярамай тюгюл. Гюзлюклер ва язлыкълар учун къолланагъан топуракъланы артдырмакъ учун ерлерде онгайлыкълар болдурула. Оьтген йыл Дагъыстанда 64 гектар майданда янгы промышленный бавлар салынгъан. Гетген йыл республикабызгъа тышдан 1500-ден де къолай жынслы яш гьайван гелтирилген.

– Юзюмчюлюк авур буса да, тек оьзю асувлу ва хайырлы тармакъ. Шону гьисапгъа алып не этиле?

– Гертиден де, юзюм борланы орнатып толу тюшюм береген даражасына етишдирмек учун, азындан, 5–6 йыл къуллукъ этме тарыкъ бола. Шондан сонг борла этилинген къуллукъгъа, харжлагъа толу къайтарышын этип, хайыр бермеге башлай. Оьтген йыл бизин республикабызны авлакъларында 1650 гектар ерге юзюм борла орнатылынгъан. Бу йыл шону дагъы да эки керен артдырма умут этиле. Шону гьисапгъа алып, респуб­ликабыздагъы юзюмню ишлетеген ГУП-лагъа-заводлагъа борла орнатмакъ учун 2 320 гектар ер гёрсетилинген.

– Оьзлени ихтиярындагъы кёмекчи хозяйстволары булангъыланы бугюнгю къысматы ва гележеги гьакъда не айтма бола?

– Шо масъалагъа тергев гючленгени гележек учун инамлыкъны тувдура. Бугюн бизин республикабызда болдурулагъан юрт хозяйство продукцияны умуми къадары, дагъы да ачыкълашдырып айтгъанда, 80 процентге ювугъу оьз еслигиндеги ва сабанчы-фермер хозяйстволарда болдурула. Бара-бара, шону гьисапгъа алып, пачалыкъны янындан онгача иш гёрегенлер харж ва оьзге имканлыкълар булан дагъы да яхшы якъланажакъ. Демек, компенсациялар ва субсидия харжлар булан да таъмин этилежек. О саялы да, гьар кимни чалышыву, не булан машгъул бола­гъанлыгъы енгилликлерден-онгайлыкълардан пайдаланмакъ учун толу кюйде ачыкъгъа чыгъарылма тарыкъ. Шо мурат булан оьтген йыл бизин республикабызны Гьукуматыны янындан тийишли къарарлар да къабул этилингени гьакъда айрыча эсгермеге сюемен.

– Бизин республикабызны АПК-сыны янындан агьамиятлы милли борчланы яшавгъа чыгъармакъ учун федеральный программалагъа къошулувну иши нечик юрюле?

– Дагъыстанны юрт хозяйство министерлиги шону учун 10 программа гьазирлеп, Россияны юрт хозяйство министерлигине йиберген эди. Шоланы 7-си конкурсдан ­оьтюп, якълав тапды.

– Юрт хозяйство тармакъда болдурулагъан продукцияны ишлетивню ва сатывгъа чыгъарывну масъаласы нечик чечиле?

– О да бизин учун бек агьамиятлы гюнлюк масъала санала. Тав районларда бир нече шолай заводлар ишлей. Гьали юрт хозяйство продукцияны ишлетеген заводлар ва цехлер тюзлюк бойда «Кавказ» деген федерал ёлгъа ювукъда да къурулажакъ. Янгы йылны алдында Къазмаавулдагъы «Танг» деген кооперативде акъкъатыкълар гьазирлейген цех ачылып пайдаландырывгъа берилди. Уьстде эсгерилген акционер ва оьзге жамиятлар да гележекде шону булан машгъул болажакълар.

– Баттал Вагьитович, гертиден де, арт вакътилерде юртлу загьматчылар учун шолай имканлыкълар-онгайлыкълар болдурулагъаны ругьландыра. Юрт хозяйство продукция болдурув булан машгъул болагъанланы яшавлукъ масъалаларын чечив, талапларын кютюв нечик салынгъан?

– 2013-нчю йылда 600 юрт агьлюню яшавлукъ талапларына къол ялгъанды. Шону натижасында 16.3 минг квадрат метр яшавлукъ пайдаландырывгъа берилди. Ра­йонларда яслилер, яшлар бавлары, школалар ва оьзге тюрлю имаратлар къурулуп пайдаландырывгъа берилди. Газ, сув, электрик линияланы тартыв, ярашдырыв ишлер тергевсюз къалмай. Савлукъ сакълав, билим берив идараларда да онгайлыкълар къолайлаша.

–Лакъырлашыв саялы сизге разилигибизни билдиребиз ва уьстюнлюклер ёрайбыз.

–Савбол.

Лакъырлашывну язгъан

Къ. Къараев.