– Гёресиз, тийишли къуллукъ этсе, тёкген къыйынынг пучуна гетмей экен, – дей туруп, ол сыгъалып битген юзюм салкъынлагъа багъып иржайды. – Бу татли емишден байлыкъ излеп тюгюл хошланагъаным. Атабыз орнатгъан эсделикге къарап-къарап сююнемен. – Ба, къонакъны салам берип къаршылама алгъасамай, ишимни узатаман, – деп, ол эсер-месер болуп, къолларын сибире, хум, топуракъ чачырагъан балакъларын къагъа туруп яныма гелди. – Ваалейкум салам, хошгелдинг, булай чыгъагъан кююнг де бола экен… Къолундагъы казасын терекге таяп:
– Юрю гьали уьйге гирейик, – деп, уьйге багъып юрюдю.
Уьйге гиргенде, тёр тамгъа илинген, накъышлы рамкагъа алынгъан сурат тергевюмню тартгъанны эслеген уьй еси Имамдин:
– Булар – атам Багьавдин, къабургъасындагъы – анам Кабаш, – дей туруп, рамканы шишасын гёлегини енги булан асырап сыйпады…
Гертилей де, суратдагъы Багьавдин Атаев Ботаюртда белгили механизатор экенни юртлулары чы нечик де, гьатта хоншу юртлулар да таный эди. О замангъы Калининни атындагъы колхозда 50 йылдан да артыкъ заман загьмат тёгюп турду. Ол Загьмат Къызыл Байракъ орден булан эки керен савгъатлангъан эди. Тёшюн бир нече медаль безей эди. Бу абурлу агьлюде 4 улан ва 4 къыз тувуп оьсген ва халкъ сукъланардай тарбиялангъан.
Болажакъ муаллим Имамдин Багьавдиновични яшлыгъы тенглилеринден онча башгъа болмагъан. Ата юртуну орамларындан яланаякъ чапгъан, сувларында киринген, гёзел бавларында гезеген, охуп билим алгъан.
– Магъа гележек касбумну танглама ва къысматымны иш касбугъа савлай оьмюрюме байлама агъам, белгили тарихчи, язывчу, драматург Баммат Атаев кёмек этди.
– Имамдин башын гётерип, бир точкагъа тиклене. Балики, ол шо мюгьлетде кёп сююп бирче яшагъан, биринчи насигьатчысы агъасын эсге аладыр. Къой, ойларын бёлмей турайыкъ. Арадан бир минутлар оьтгендир. Ол къаравун магъа багъып бурду, иржайгъан йимик болду ва терен кюстюнюп, сёзюн узатды:
– Атам мени оьзюне къарап ёл чыгъагъан маягъым эди. Атамдан айрылгъан сонг ону орнун агъам тутду. – Ол гене терен тартып кюстюндю. Шо вакътиде ону гёзлерини пердевлеринде гёзьяшлары йыртыллады.
– Гьали шо маягъым да сёнген… Гьали магъа яшамагъа илгьам ону кёп санавда язып гетген асарлары бере…
– Мен давну уланыман, – дей Имамдин, – давну алдындагъы йылларда тувгъанман. Давну, ондан сонггъу йыллардагъы ачлыкъ яхшы эсимде. Бары да авур авлакъ ишлер къартланы, къатынланы инбашларына тюшген эди. Атабыз авлакъ ишлени къыставуллу вакътисинде гечелер булан къырда къала эди. Ашамлыгъыбызны авадан пайы – халта-хулта…
Агьлюню башына нечакъы къыйынлыкълар тюшсе де, Имамдиндеги охувгъа гьаваслыкъ сёнмеген. 1949-нчу йылда мыйыгъы гёгерип битмеген уланны шо гьаваслыкъ Хасавюрт шагьардагъы Зайналабит Батырмурзаевни атындагъы педагогика училищеге элте.
– Йыллар… йыллар… Шолар нече де чалт оьте экен. Тек арадан нечесе йыллар оьтсе де, о жагь заманымны исси эсделиклери гьали де ачыкъ кюйде эсимде къалгъан, – деп, Имамдин йылы иржая ва шо йылланы эсделиклерине чомула…
Орта хас билим алгъан Имамдин Багьавдинович Атаев ата юрту Ботаюртдагъы мактапда загьмат ёлун башлай. Касбу ёлдагъы биринчи абатлары огъар сынав топлагъынчагъа къыйынлы гёрюне. Тек сынавлу муаллимлени гьайлы кёмеги кёп затгъа тюшюнмеге борчлу эте, огъар ругь бере. Гюнлер гюнлеге, айлар айлагъа тиркеле туруп, арадан йыллар гете. Арагъа уьйлю-эшикли болмакъны масъаласы салына. Жагьил улан къараявуз, исбайы ата юртлу къыз Бадиягъа гёз сала. Сююв гьислер бара-бара тойгъа айлана. Арадан кёп йыллар оьтмей, балкъашыкъ йимик татывлу яшайгъан бу агьлюде бир-биринден исбайы 4 къыз тува.
Имамдин Багьавдинович пагьмулу муаллим экенни билме сюйсегиз, ол оьзлер булан бирче загьмат тёгеген муаллимлеге, ол охутуп чыгъаргъан яшлагъа сорап къарагъыз. Олар бир гёнгюлден бажарывлу, адамлыкъ ва къылыкъ яндан, французлар да айтгъанлай, жувулуп къурума гюнге илинген акъ шаршав йимик таза дежеклер.
Амма ол билим яндан оьсювде ярты ёлда токътап къалагъан адам тюгюл. Шо саялы Имамдин ишин бёлмеген кюйде Дагъыстан университетни математика факультетине охумагъа тюше ва 1973-нчю йыл бу оьр охув ожакъны уьстюнлю кюйде тамамлай.
Йыллар оьте, сынав арта. Коллективни арасында айрыча гьаракатчылыгъын ва иш бажарывлугъун эслеген иш ёлдашлары Имамдин Багьавутдинович Атаевни башлап завуч, сонг, арадан узакъ заман гетмей, директор этип сайлай.
Шо ишде ол 17 йыл загьмат тёге. Атаевни туврадан-тувра гьай этивю булан мактапны эсгиленген, бузулуп барагъан гиччи бинасыны орнуна, эркин, ярыкъ 900 охувчу яшгъа гёре мукъаятлы кюйде къурулгъан янгы бина къоллавгъа бериле. Мактапны эркин абзарына тереклер орнатыла, яшыллыкълар болдурула. Класланы санаву 18-ге ерли арта.
И.Атаев юртну жамият яшавунда да актив кюйде ортакъчылыкъ эте. Юртну ягъасында Совет Союзну Игитлери А.Абдуллаевге, украинли Н.Жердевге, Социалист Загьматны Игити А.Висайитовгъа эсделиклер салынагъанда, мактапны охувчуларыны ва хасокъда И.Атаевни янындан гьайлы къошум болдурула. Юртдагъы интернационал гюлбарны ачылывунда да шолай уллу къошум этилди.
Имамдин Багьавдинович 20 йылланы узагъында юрт советни депутаты, гьали буса давну ва загьматны ветеранларыны советини председатели болуп эринмей, талмай чалыша. Ол яш наслуну бажарывлу насигьатчысы да дюр.
И.Атаев макътавгъа лайыкълы загьматы булан юртлуларыны арасында уллу абур къазангъан, медаллар булан савгъатлангъан, огъар «Билим беривню отличниги» деген гьюрметли ат берилген.
Мен, Имамдин Багьавдинович Атаев булан савболлаша туруп, ону авлетинден авлет тувгъан деген сююнчлю хабар етишди. Ат туягъын тай басар.
– Юрю гьали уьйге гирейик, – деп, уьйге багъып юрюдю.
Уьйге гиргенде, тёр тамгъа илинген, накъышлы рамкагъа алынгъан сурат тергевюмню тартгъанны эслеген уьй еси Имамдин:
– Булар – атам Багьавдин, къабургъасындагъы – анам Кабаш, – дей туруп, рамканы шишасын гёлегини енги булан асырап сыйпады…
Гертилей де, суратдагъы Багьавдин Атаев Ботаюртда белгили механизатор экенни юртлулары чы нечик де, гьатта хоншу юртлулар да таный эди. О замангъы Калининни атындагъы колхозда 50 йылдан да артыкъ заман загьмат тёгюп турду. Ол Загьмат Къызыл Байракъ орден булан эки керен савгъатлангъан эди. Тёшюн бир нече медаль безей эди. Бу абурлу агьлюде 4 улан ва 4 къыз тувуп оьсген ва халкъ сукъланардай тарбиялангъан.
Болажакъ муаллим Имамдин Багьавдиновични яшлыгъы тенглилеринден онча башгъа болмагъан. Ата юртуну орамларындан яланаякъ чапгъан, сувларында киринген, гёзел бавларында гезеген, охуп билим алгъан.
– Магъа гележек касбумну танглама ва къысматымны иш касбугъа савлай оьмюрюме байлама агъам, белгили тарихчи, язывчу, драматург Баммат Атаев кёмек этди.
– Имамдин башын гётерип, бир точкагъа тиклене. Балики, ол шо мюгьлетде кёп сююп бирче яшагъан, биринчи насигьатчысы агъасын эсге аладыр. Къой, ойларын бёлмей турайыкъ. Арадан бир минутлар оьтгендир. Ол къаравун магъа багъып бурду, иржайгъан йимик болду ва терен кюстюнюп, сёзюн узатды:
– Атам мени оьзюне къарап ёл чыгъагъан маягъым эди. Атамдан айрылгъан сонг ону орнун агъам тутду. – Ол гене терен тартып кюстюндю. Шо вакътиде ону гёзлерини пердевлеринде гёзьяшлары йыртыллады.
– Гьали шо маягъым да сёнген… Гьали магъа яшамагъа илгьам ону кёп санавда язып гетген асарлары бере…
– Мен давну уланыман, – дей Имамдин, – давну алдындагъы йылларда тувгъанман. Давну, ондан сонггъу йыллардагъы ачлыкъ яхшы эсимде. Бары да авур авлакъ ишлер къартланы, къатынланы инбашларына тюшген эди. Атабыз авлакъ ишлени къыставуллу вакътисинде гечелер булан къырда къала эди. Ашамлыгъыбызны авадан пайы – халта-хулта…
Агьлюню башына нечакъы къыйынлыкълар тюшсе де, Имамдиндеги охувгъа гьаваслыкъ сёнмеген. 1949-нчу йылда мыйыгъы гёгерип битмеген уланны шо гьаваслыкъ Хасавюрт шагьардагъы Зайналабит Батырмурзаевни атындагъы педагогика училищеге элте.
– Йыллар… йыллар… Шолар нече де чалт оьте экен. Тек арадан нечесе йыллар оьтсе де, о жагь заманымны исси эсделиклери гьали де ачыкъ кюйде эсимде къалгъан, – деп, Имамдин йылы иржая ва шо йылланы эсделиклерине чомула…
Орта хас билим алгъан Имамдин Багьавдинович Атаев ата юрту Ботаюртдагъы мактапда загьмат ёлун башлай. Касбу ёлдагъы биринчи абатлары огъар сынав топлагъынчагъа къыйынлы гёрюне. Тек сынавлу муаллимлени гьайлы кёмеги кёп затгъа тюшюнмеге борчлу эте, огъар ругь бере. Гюнлер гюнлеге, айлар айлагъа тиркеле туруп, арадан йыллар гете. Арагъа уьйлю-эшикли болмакъны масъаласы салына. Жагьил улан къараявуз, исбайы ата юртлу къыз Бадиягъа гёз сала. Сююв гьислер бара-бара тойгъа айлана. Арадан кёп йыллар оьтмей, балкъашыкъ йимик татывлу яшайгъан бу агьлюде бир-биринден исбайы 4 къыз тува.
Имамдин Багьавдинович пагьмулу муаллим экенни билме сюйсегиз, ол оьзлер булан бирче загьмат тёгеген муаллимлеге, ол охутуп чыгъаргъан яшлагъа сорап къарагъыз. Олар бир гёнгюлден бажарывлу, адамлыкъ ва къылыкъ яндан, французлар да айтгъанлай, жувулуп къурума гюнге илинген акъ шаршав йимик таза дежеклер.
Амма ол билим яндан оьсювде ярты ёлда токътап къалагъан адам тюгюл. Шо саялы Имамдин ишин бёлмеген кюйде Дагъыстан университетни математика факультетине охумагъа тюше ва 1973-нчю йыл бу оьр охув ожакъны уьстюнлю кюйде тамамлай.
Йыллар оьте, сынав арта. Коллективни арасында айрыча гьаракатчылыгъын ва иш бажарывлугъун эслеген иш ёлдашлары Имамдин Багьавутдинович Атаевни башлап завуч, сонг, арадан узакъ заман гетмей, директор этип сайлай.
Шо ишде ол 17 йыл загьмат тёге. Атаевни туврадан-тувра гьай этивю булан мактапны эсгиленген, бузулуп барагъан гиччи бинасыны орнуна, эркин, ярыкъ 900 охувчу яшгъа гёре мукъаятлы кюйде къурулгъан янгы бина къоллавгъа бериле. Мактапны эркин абзарына тереклер орнатыла, яшыллыкълар болдурула. Класланы санаву 18-ге ерли арта.
И.Атаев юртну жамият яшавунда да актив кюйде ортакъчылыкъ эте. Юртну ягъасында Совет Союзну Игитлери А.Абдуллаевге, украинли Н.Жердевге, Социалист Загьматны Игити А.Висайитовгъа эсделиклер салынагъанда, мактапны охувчуларыны ва хасокъда И.Атаевни янындан гьайлы къошум болдурула. Юртдагъы интернационал гюлбарны ачылывунда да шолай уллу къошум этилди.
Имамдин Багьавдинович 20 йылланы узагъында юрт советни депутаты, гьали буса давну ва загьматны ветеранларыны советини председатели болуп эринмей, талмай чалыша. Ол яш наслуну бажарывлу насигьатчысы да дюр.
И.Атаев макътавгъа лайыкълы загьматы булан юртлуларыны арасында уллу абур къазангъан, медаллар булан савгъатлангъан, огъар «Билим беривню отличниги» деген гьюрметли ат берилген.
Мен, Имамдин Багьавдинович Атаев булан савболлаша туруп, ону авлетинден авлет тувгъан деген сююнчлю хабар етишди. Ат туягъын тай басар.
Зайналабит Басханов.
Суратда: И.Атаев.
