Шогъар байлавлу жыйынны ача туруп, ДР-ни Гьукуматыны Председателини биринчи заместители Анатолий Карибов юбилярны яшавуну, загьматыны, яратывчулугъуну гьакъында, дагъыстан адабиятда ону даражасыны гьакъында къысгъача маълумат берип битген сонг, Дагъыстанны Башчысы Рамазан Абдулатиповгъа сёз берди.

 

–Геч яхшы болсун, гьюрметли къурдашлар. Геч яхшы болсун Багьавутдин Анварович, Элмира, Сайит, Давут, дос-къардашлары, ювукълары. Сизин барыгъызны да дагъыстан маданиятны, поэзияны бугюнгю байрамы булан къутлайман. Шаирлер – аривлюкню, сюювню, тазалыкъны оьр этеген, йырлайгъан адамлар. Шону учун бизге гьалиги заманда республиканы оьсювюн, чечекленивюн болдурмакъ учун, оьзюбюзню юреклерибизден башлап, Октябр инкъылапны атындагъы татавулуна, шагьарларыбызны орамларына, уьйлерибизге етгенче тазалыгъын болдурма кёмек этеген аты айтылгъан шулай белгили шаирлерибиз, ойчуларыбыз болгъангъа ва баргъа сююнемен.  Шону учун да биз Расул Гьамзатов, Сулейман Стальский, Анвар Гьажиев, Магьмут, Омарла Батырай ва башгъалары йимик шаирлени поэзиясына къайтабыз, оланы юбилейлерин белгилейбиз. Энниден сонг да белгилежекбиз. Олар бизин учун оьр даражадагъы адамлар. Неге тюгюл де, олар оьзлени юреклерин ва гьаракатын Дагъыстангъа багъышлагъан. Олар халкъланы рагьмулукъгъа, гьакълыкъгъа, сюювге, насипге чакъыргъан ва оьзлер де бизин уллу маданиятыбызгъа къуллукъ этген. Маданиятны буса Анвар Гьажиев йимик бизин уллу шаирлерибиз ярата гелген.

Мен бугюн Язывчуланы союзуну председатели, халкъ шаир Магьаммат Агьматов ва язывчу Магьамматрасул булан лакъыр этдим. Олар айтагъан кюйде, гьали чебер китаплар алынмай, охулмай. Гиччиден тутуп бизин яшланы, оланы авлетлерин поэзиягъа, чебер сёзге уьйретме герек, муштарлы этме герек. Гьали олар даим СМС-лер булан, гьар тюрлю сайтлар булан яшай. Бара-бара агъачлыкълагъа гете. Биз буса неге бизин агьлюде шолай болма болду деп ойлаша къалабыз.

Бизин ата-бабаларыбыз йимик ата-бабалар къайда болгъан?! Муна уьлгю, дарс алма ер. Анам магъа, сени намаз къылма уьйретмек мени борчум деп, уьчюнчю класда каникулланы заманында уьйретди. Энниден сонг Аллагьны алдында оьзюнг жавап бересен деди. Шолай, яшдан берли поэзиягъа да, чебер сёзге де оланы уьйретмек – бизин борчубуз. Анвар болгъан буса, мени китапларымны алмай, яшлар охумай деп айтмажакъ эди.

Давну биринчи гюнлеринден тутуп, ол давгъа гетген къоччакъланы гьакъында язма башлагъан. Ол дослукъну, къоччакълыкъны, Ватанын сюювню биринчи ерге салып юрюген адам. Гьали гьар районгъа эки-уьч тиердей 178 шаирибиз ва язывчубуз бар. Оланы кёплери ерлерде, юртларда йыллар булан гёрюнмейлер. Шолай, бизин алимлерибиз де. Нагагь бир нечеси районларда болса да, къалгъанлары тахшагьардан чыкъмай.

Анвар йимик адамлар бугюн бизге янгы оьрлюклеге абат басма, ругь дюньябызны оьрге гётерме кёмек эте. Олайлар болмаса, жамиятны оьр даражалы гьакъылгъа етишдирип болмай. Шону учун мен бирдагъы да айтаман, биз маданиятгъа, адабиятгъа къайтайыкъ. Шо – Россияны Президенти Путинни де талабы.

Дагъыстанда гьар миллетни оьзтёрече маданияты бар. Шону сакълама ва оьсдюрме герек. Гьалиги йыравлар йырлайгъан къайдада тюгюл. Расул йимик, Анвар йимик шаирлер бар туруп, башына не гелсе де язып, чыгъарып йырлайгъан йыравлар бизге тарыкъ тюгюл. Шону учун бирдагъы да ДР-ни Гьукуматыны, Язывчуланы союзуну тергевюн бакъдыраман. Дагъыстан янгы заманны, янгы илгьамны талап этегенни сиз гьали де англама­гъансыз. Дагъыстан оьсме, я­нгырма сюе. Шону англамакъ учун Анвар йимик шаирлени охума герек. Баракалла.

Сёз бериле Дагъыстанны язывчуларыны союзуну председатели Магьаммат Агьматовгъа.

–Халкъ оьзюню халкъ шаирлерине ва язывчуларына уллу гьюрмет булан янаша. Абурлап, сыйлап атын айта. Анвар десе, шоссагьат Дагъыстанны халкъ шаири Анварны гёз алгъа гелтирежек. Анвар – къумукъ халкъны йыр юреги. Шону учун да халкъ, дагъыстанлылар ону сюе. Ана тилин теренден билегенлиги, ону поэзиясыны инче чеберлиги шаирни шиъруларын йырлагъа, халкъ йырларына айландыргъан. Анвар – ана тилини шаири. Шону учун да ону шиъруларын таржума этме бек къыйын. Таржума этилген шиърулар буса бир ерден алып башгъа ерге орнатылгъан гюллер йимик бола. Шо саялы да толу маънасын берип болмай. Ону шиърулары – ата юртуну, Къумукътюзюню, халкъыны барлыгъын, байлыгъын, къоччакълыгъын гёрсетеген шиърулар. Шону учун да ол даимге халкъыны, дагъыстанлыланы эсинде къалажакъ халкъ шаир.

«Ёлдаш» газетни баш редактору Камил Алиевге сёз берилди.

–Гьюрметли президиум, аявлу къурдашлар, бу йылгъы гюз Дагъыстанда юбилейлер булан бай. Алдыбызда СССР-ни халкъ артисткасы Барият Муратованы, яллыкъ билмеген алимибиз Сакинат Гьажиеваны юбилейлери де бар. Бугюн биз поэзиясы ва оьзю терен гьакъыллы, къоччакъ, халкъны юреклерине сингген Анвар Гьажиевни юбилейин белгилейбиз. Анвар Гьажиев де, Расул Гьамзатов йимик, дагъыстан поэзияны оьр канзисинде токътагъанланы бири. Шо даражасы булан ол бютюн Дагъыстанны шаири де дюр. Швецияны да, Норвегияны да тав башлары бир инсан еслик этмесдей милли байлыкълагъа санала. Милли ругьну оьр даражасына етгенлер де, мен ойлашагъан кюйде, халкъны ругь байлыкъларына саналма герек. ЮНЕСКО-да йимик, Дагъыстанда да адам инкар этип болмасдай оьзюню ругь байлыкълары болма герек. Шолар бар да бар. Бизин ата-бабаларыбыздан къалгъан ругь байлыкълагъа сююв булан янашыв, асырап янашыв – шону бир белгиси. Артдагъы он йылны ичинде бизин маданиятыбызгъа шолай янашыв бары сююндюре. Эсимде бар, тезде биз Йырчы Къазакъгъа тахшагьарда эсделик ёкъ деп къайнаша эдик. Тюгенмес, унутулмас эсделикни огъар биринчилей оьзюню шиърулар байламы булан Анвар салгъан. Охувчугъа, яшлыгъында гелип, сонг унутулагъан шаирлер бар. Яшлыгъында гелип, ону булан сав оьмюрюнде яшайгъан шаирлер де бар. Муна Анвар шолай, сав оьмюрге инсан булан бирче яшайгъан шаирлерден. Ол – халкъыны даимге сырдашы ва ругь байлыгъы. Таржумачы Семён Липкин язгъан кюйде, Анварны тили –къумукъ, тюрк тил. Ону тили миллионлар булангъы охувчулагъа англашыла. Таржумасыз ону шиъруларын къарачайлар да, балкъарлар да, татарлар да, уьзбек­лер де, къазахлар да, къыргъызлар да ва оьзге тюрк миллетлер де охуп биле. Ол таржума этген шиърулары булан Анвар кёп миллионлу орус охувчугъа да белгили болду. Анвар оьзю де кёп санавда белгили орус шаирлени къумукъчагъа таржума этген ва миллетине танытгъан. Анвар Гьажиев бугюнлерде де гьалиги заманны шаири йимик охула ва къабул этиле. Ол энниден сонг да асрулар бою шолай къалажакъгъа шеклик этме тюшмей. Сав болугъуз.

Профессор Забит Акавовгъа сёз бериле.

– Анвар Гьажиев оьтген асруну 30-70-нчи йылларындагъы къумукъ адабиятыбызны аслу кюрчюлерин салгъанланы арасына гире. Шо девюрде адабиятыбызны алып юрюйген уьч ташгъын, уьч пагьму – Абдулвагьап Сулейманов, Аткъай Гьажаматов, Анвар Гьажиев эди. Уьч де ювукъ къурдашлар – бир-бирине бирдокъда ошамайгъан къурдашлар, шаирлер. Олар – миллетибизни менлигин белгилейген шаирлер. Гьариси оьз хаты булан, оьз пагьмусу булан халкъны сюювюн къазангъан. Уьч де пагьмубуз – оьзлер яшагъан ва яратгъан девюрде адабиятыбызны оьр даражагъа етишдирген адамлар. Анвар ана тилин онча да терен биле эди чи, шиъруларыны агъымы шаршар сувну макъамы йимик халкъыны юрегине сингип, дагъы эсинден таймасдай ер тута эди. Ону шиъруларын халкъ гёнгюнден билегени де – поэзиясындагъы чеберлик, халкъ къоллайгъан, англашылагъан тилде язагъаны ва къапиялы сёзю. Шону учун да халкъ шаирибиз Анвар гьалиги охувчулагъа да, гележек наслуну охувчуларына да сююмлю шаир болажагъына шеклик этме тюшмей. Савболугъуз.

Даргили язывчу Магьаммат­расул Анвар булан ишлеген заманын эсгерип ону гьакъында йылы сёзлер айтды. Тбилисиден гелген гюржюлю алим, таржумачы, филолог Нона Абашмадзе де Анвар Гьажиевни яратывчулугъун ахтаргъан ва шо гьакъда хабарлады. Профессор Абдулгьаким Гьажиев юбилярны яратывчулугъуну гьакъында айта туруп, къумукъ адабиятда ону уллу даражасын, айрокъда фольклор булан байлавлу асарларыны охувчулагъа этеген гючлю таъсирин эсгерди. Магьачкъалада Анвар Гьажиевни атын юрютеген школаны директору Мустапа Магьамматов да оьзлер этген гьаракатны гьакъында хабарлады. Школаны охувчулары буса шаирни тюрлю-тюрлю тиллеге гёчюрюлген шиъруларын чебер кюйде охуду.

Къумукъ театрны чебер ёлбашчысы Айгум Айгумов:

–Бугюн биз бир жуманы ичинде экинчи халкъ шаирибизни юбилейин белгилейбиз, – деди.  –Шулай имканлыкъларыбыз баргъа биз оьктем де болабыз. Биз уллу шаирлени ватанынданбыз.

Расул Анварны кёп сюе эди. Огъар, сен шаирсен,  шаир-философсан дей эди. Ол оьзюню пасигь тили булан, таржумасы булан Къумукъ театргъа да кёп кёмек этди. Онгъа ювукъ дюнья оьлчевдеги пьесаланы къумукъ тилге таржума этди. Шонча да уста кюйде этди чи, оьзю язгъандыр деп эсинге геле эди. Актёрлагъа да келпет яратма, ойнама тынч эди. Ол таржума этген пьесалар гьали де салына.

Анварны уланы шаир Багьавутдин Гьажиевге сёз берилди.

–Гьюрметли Рамазан Гьажимуратович, гьюрметли къурдашлар, республиканы Башчысыны 24-нчю февральда чыкъгъан буйругъундан сонг Маданиятны йылында атабызны республиканы яшавунда огъар багъышлангъан гьаракатлар башланды. Шунда олтургъанлар да, гелип болма­гъанлар да юбилей чараларда актив кюйде ортакъчылыкъ этди. Бары да билим берив ожакълагъа, министерликге гьакъ юрекден баракалла билдиремен. Айрокъда «Ёлдаш» газетге. Муна Камил Алиев президиумда. Газетни гьар номеринде атабызны гьакъында материаллар чыгъып турду. Китап издательствону къуллукъчуларына баракалла. Юбилейге бек мукъаятлы этип китабын чыгъарды. Бары да районлар, айрокъда Къарабудагъгент район, предприятиелер оьз къошумун этдилер, разилик билдиремен. Атам шаир гьисапда оьзю язгъангъа бир де рази къалмай эди.  Сегиз сатырны уьстюнде ол эки жуманы узагъы эринмей ишлей эди. Язгъанларына оьзю рази къалмаса да, халкъ рази эди. Гьар шаир оьзю язгъанны юлдуз булан тенглешдире. Къысмат буюруп, мен атамны ёлун узатывчу болдум. Тек сав оьмюрюмню ону яратывчулугъун ахтара туруп бараман. Шогъар сююнме де сююнемен. Барыгъызгъа да гьакъ юрекден баракалла.

Сёйлевлерден сонг Дагъыстан радиону хору, камерный оркестр, Къумукъ театрны артистлери, «Сарихум», «Дагъыстанны яшлыгъы» деген ансамбллер ва белгили йыравларыбыз Анвар Гьажиевни сёзлерине гёре язылгъан йырланы концерт программасын гёрсетди. Бурлият Элмурзаева, Байсолтан Осаев, Мухсин Камалов, Наиля Майорова, Зайнап Абсаматова, Латип Шайыпов, Зоя Чунаева, Шуанат Омарова йырлагъан йырланы тынглавчулар разилик булан къабул этди.

 

 

Яраш БИЙДУЛЛАЕВ.

 

СУРАТДА: Р.Абдулатипов Анварны уланы Багъавутдинге савгъат тапшурагъан вакъти