Гьажар Гьажамматов, Хадижат Къурбанова, Анвар Гьажиев, Сиражутдин Токъболтов, Магьамматсолтан Ягьяев
Адабият композициядан сонг А. Гьажиевге багъышлангъан видеоберилиш де гёрсетилди. Конференцияны артында муаллимлер де, студентлер де къошулуп, А. Гьажиевни бир-эки йырын да йырладылар. Анвар Гьажиевни Кёстекге багъышлангъан муаллим Зара Шихсолтановна Гьамзаева йырлагъан йырын жыйылгъанлар бек ушатдылар.
Дагъыстанны халкъ шаири Анвар Гьажиев Кёстекде тувгъан. Ол оьзю тувгъан, оьсген Къумукътюзню авур алтын къулакълы тепси булан тенглешдире.
Къумукъ тюз –
Бир уллу тепси,
Уьстюнде – эт, экмек, айран,
Айланасы къонакълы.
Тувуп оьсген ери гьар кимге де аявлу. Ондан ари чыкъгъан сайын, йыллар гете туруп, ата юртунгну бек сагъынасан. Ону гьар адамы, гьар сокъмагъы, гиччи, уллу татавуллары, бузав, къаз бакъгъан авлакълары юрекге нече де бек аявлу бола. Шолай, бир тамаша ата юртгъа иссиликни, сагъынчлыкъны, юрек толгъан сюювню Анварны Кёстекге багъышлангъан гьар шиърусунда гьис этесен.
Уллу Ватан давну йылларында Анвар Гьажиевни яратывчулугъу оьсе ва теренлеше.1944-нчю йылда ону «Муртаза» деген поэмасына конкурсда биринчи савгъат бериле. Ону дагъы да «Чапгъын», «Анадол айтды», «Къылычлар» деген китаплары чыгъа.
А Гьажиевни музейи
Дав темагъа язылгъан «Сёнмейген юлдузлар» деген асары аслу ерни тута, Сталинградда болгъан гючлю, къыргъын давланы эсге сала. «Сёнмейген юлдузлар» деген асарлар Сталинградда игит болуп оьлген оьзюню яш замангъы мактап ёлдашы Пашаны (Х. Нурадиловну) эсге сала ва ону булан бирче бизин дагъыстанлылар да шо къыргъын давларда оьзлени къошумун этгенни эсгерме сюе.
Ананг оьлгюр, айланмалы Анадол,
Акъдынг буса, агъымынгдан къайтсана.
Мен сенден бир батыр сорай гелгенмен,
Шону гьакъында билегенинг айтсана?!
Давну йылларында А. Гьажиев сююв темагъа багъышлангъан хыйлы йырлар язгъан. «Аривюм», «Йыракъдан кагъыз», «Гёрюнмейген яра» деген йырлар язгъан. «Къолъявлукъ» – асгерге барагъанда мал-матагь деп тюгюл, эсделик учун къыз берген къолъявлукъну улан аявлап юрютген. Улан огъар чанг къондурмасман деп айтгъан болгъан. Тек нетесен:
Чанг къонмады – къан къонду,
Тюсю батды къарагъа.
Къолъявлукъ байлав болду
Къолгъа тийген ярагъа.
Давдан сонггъу шиъруларында ол халкъны ишдеги уьстюнлюклерин, адамланы арасындагъы татывлукъну ачыкъ эте.
Ортакъ мал, ортакъ байлыкъ,
Орабыз арпа, будай.
Оькюре эркин авлакъ,
Гёрсенг, юрегинг къувнай.
Анвар Гьажиевни яшлагъа багъышлангъан шиърулары тюрлю-тюрлю темалагъа язылгъан. Бёшюк йырдан башлап, ватангъа, школа яшавгъа, табиатгъа, къушлагъа ва къыр жанлагъа багъышлангъан.
Муна бёшюк йырда «Ананы гёнгюревю» деген шиъруда ана яшыны гележегине инана, ондан бир шайлы адам болажакъгъа шеклик этмей.
Юхла, яшым, гёзюнгню юм,
Уян татли тюш булан.
Мени яшым уллу болса,
Оьрлюк табар иш булан.
Я агроном болар юртда,
Яда ёл салар кёкден.
Анасыны азиз яшы
Атасын этер оьктем.
Яшлагъа язылгъан асарланы арасында шиъру къайдада язылгъан «Авузгъа бош акъ бабиш» деген ёммакъ аслу ерни тута. Ёммакъны аты халкъны арасында айтыв болуп къалгъан. Ёммакъны яш да, уллу да бек иштагьлыкъ булан охуй.
Бир болгъан, бир болмагъан,
Бир заман бир къарт болгъан,
Къарт десе де, нарт болгъан,
Къартны неси де болгъан,
Къызыл песи де болгъан,
Бир бабиши де болгъан.
Бабиши бакъ-бакъ болгъан,
Къуйругъу къат-къат болгъан.
Авузгъа бош зат болгъан.
Бу ёммакъны бек уллу тарбиялав маънасы бар. Мунда ичинде сырын сакълап болмайгъанлар иришгъат этиле. Авузгъа бек болмакъны, уьйдегин къыргъа чыгъарма ярамайгъанны, къурдашынгны сырын гишиге айтма ярамай деген маслагьатлар бериле. О гьакъыл, озокъда, ёммакъны ичинде яшынгъан. Ойлашып охуйгъан яш бабишге шо къыйын неге гелгенге оьзю тюшюне.
Анвар Гьажиевни кёп шиърулары йырлар болуп йырлана. Ону йырлары охувчуланы юреклерине сингенлигини кёп себеплери бар. Йырланы музыкагъа арив къыйышагъанлыгъы, музыка шаирни йырларына аривлюк берегенлиги сатырларын йырлата.
Аман досум, аман сагъа недейим,
Инанмайсан сенде десе юрегим.
Инанмай деп сенде десе юрегим,
Сенден алып, ону кимге берейим?
А. Гьажиевни гьар йыры къумукъ халкъ йырлагъа, сарынлагъа эпсиз парх бере. Бир-бирде ону сёзлерин халкъ йырлардан айырып да болмай къаласан.
Шолай бир зат мени яшавумда да болду. Гертиси, мен «Эснегенде, эсге геле заманлар» деген йыр бир хыйлы заман халкъ йыры деп тургъанман. Шо йырны къайда эшитсем де, бек арив гёрюп тынглай эдим. Бир гьавур о Йырчы Къазакъны йырымы экен деп эсиме гелип турду. Артда о йырны тарихин ва ону Анвар Гьажиев язгъанны билгенде, бек тамаша болдум.
«Алмалы бавланы» гьакъында айтсакъ да шолай, халкъ йырына бек ошай. Ону сатырлары къуш йимик енгил ва бир затгъа да тирелмей агъагъан, терен ва сюзюк сувгъа, оьзенге ошай.
Алма бавда алмасан,
Баъли бавда баълисен.
Бал къошгъанмы, билмеймен,
Не ажайып татлисен.
Бу сатырланы охугъанда Йырчы Къазакъны яратывчулугъу огъар бек таъсир этгенни бирдагъы керен сезебиз. Муна Йырчы Къазакъны «Такъмакъ йыр» деген йырындагъы сёзлер булан тенглешдирип къарайыкъ.
Не гереклер этсем де,
Алдынгъыдай гёз де ёкъ,
Жаныма сингер йимик,
Жангъа йылы сёз де ёкъ.
А. Гьажиев тизив таржумачы да болгъанны унутма ярамай. Ол белгили рус шаирлер: Пушкинни, Лермонтовну, Крыловну, Михалковну,Маршакны, тыш уьлкелени шаирлерини яратывчулугъундан Шекспирни, Шериданны, Шевченкону, уьзбек Гьамит Алимжанны, татар А. Токъайны, осетин Коста Хетагуровну дагъыстан адабиятда Омарла Батырайны, Сулейман Стальскийни, Тагьир Хрюкскийни, Гьамзат Цадасаны ва Расул Гьамзатовну асарларын къумукъ тилге бек усталыкъ булан гёчюрген.
А. Гьажиевни сатырлары енгил, къысгъа, англама тынч, гёнгюнден уьйренме тынч, биревню де ялкъдырмай, ол биревге де дарс бермей, ябушувгъа чакъырмай, бырынгъы кёпню гёрген тамаза йимик, йырларын гёнгюрев эте. О гёнгюревню сесин биз гючлендирме сюебиз, тавушуна тавуш къошма сюебиз, гьар сатырына ойлашып тынгламагъа сюебиз.
А. Гьажиевни гьар сатыры бизин юреклеге балгьам болуп ягъыла, о – пагьмуну оьр даражасы.
Мен Анвар Гьажиевни къызы Патиматны яхшы таныйман. Ону булан кёп ёлукъгъанбыз, кёп лакъыр этгенбиз. Патимат оьмюрюн китаплар булан байлады. Ол хыйлы йыллар библиотекада ишлеп турду. Шолай яхшы адамланы яхшы авлетлери бола, авлетлерини авлетлери яхшы ва пагьмулу болуп чыгъа. Патиматны уланы Руслан да шолай пагьмулу улан. Ол яхшы художник.
Патимат булан ёлукъгъанда сююмлю шаирни гьакъында гьар вакъти сёйлей болабыз. «Биз беш къыз, эки улан бар эдик. Атам бизин бек сюе эди. Гьатта бизин уьстюбюзге опуракъ да атабыз ала эди. Атам оьзюню ишлери булан байлавлу болуп Москвагъа кёп бара эди. Онда ГУМ-дан, ЦУМ-дан башдан аякъгийимлер, опуракъ алып геле эди. Гьарибизни оьлчевлерибизни де биле эди. Геливюнде опуракъланы гийип, атабызгъа гёрсете эдик. Ол бизин гийиндирип, кабинетинде ари-бери юрюте эди. Сонг кеп алып: «Так, арив, ярай», – деп айта эди. Атабыз яшыл тюсню кёп сюе эди. Яшыл халчаны, яшыл терезе перделени, яшыл савут-сабаны кёп сюе эди.
Биз, яшлар, уьйлюкде, гьар ким оьзюбюз не этме герекни яхшы биле эдик. Эртен тез атамны кабинетин жувуп, чангын сыйпап чыгъа эдик. Анабыз сав гюн ашгъа белсенип тура эди, неге тюгюл бизин уьйден къонакъ кемимей эди. Язывчулар, шаирлер кёп жыйыла эди.
Абзарда атам Мичурин йимик даим оьсюмлюклер, терек, борла булан тура эди. Бизин абзарыбыз женнет бав йимик арив эди. Абзарны ичи – къуру гюл. Олагъа атабыз оьзю къуллукъ эте эди». Бу эсделиклерден сююмлю шаирибиз яшавну кёп сюеген адам болгъанны англайбыз. Ахырда А.Гьажиев гечинген сонг, ону абзарын, уьюн уланы музейге айландырды. Музейде кёп ёлугъувлар оьтгериле.
Макъаланы битдире туруп, бизин къумукъ халкъыбыз Анвар Гьажиевни шиъруларын бек ушата ва йырларына бир де ялкъмай тынглай десем, бир де янгылыш болмасман деп эсиме геле. Ону йимик, гертиден де, халкъ шаирлер унутулмай ва унутулмажакъ. Неге тюгюл, ону пагьмулу йырлары, оланы ким язгъанны билмейли, парахат турма къоймай. Бизин шолай пагьмулу шаирибиз болгъангъа даим юрегибиз оьктем.
Йырларынг бар, йырларынг,
Юреклеге тамагъан.
Бир хазна гьар асарынг,
Даим эсде къалагъан.
Женнет ДАНИЯЛОВА,
педколлежни дарс беривчюсю.
