Гюнню узагъында этме герекли иш азмы, онда чаба, мунда чаба. Ол бирден тастымалны ачды, гесек аш тюгюл эсе къалмагъан. Бу яйывну буччагъын гётерди де, акъча алды ва къыргъа чыкъды. Къапусун ачгъандокъ, бугъар бир яш ёлугъуп къалды. «Балам, кимни яшысан, гёзлерим де алмай?» – деди ол. Яш тирелип токътап: «Бажив, къуллугъунг бармы? Солтанны яшыман, Салиммен»,–деди. Айшат бажив, бирден тюрленип гетип: «Гьа, гьа…таныйман, яшым,–деди де, – балам, магъа эки экмек алсанг тюкенден, уьйде гиши де ёкъ, юрюп де болмайман»,–деп къошду. Яш: «Озокъда алып гелермен»,– деп, акъчасын да къолуна тутуп гетди. Шоссагьат экмеклер де алып, яш Айшат баживлеге етишди. Айшат бажив бек сююндю. Разилигинден яшны не этип  алгъышлайгъанны билмей: «Балам, токъта чы, ма сагъа он манат да берейим, къыйы­нынга разилик саялы»,–деди де, яшгъа он манатны астаракъ узатды. Шондан сонг Айшат бажив баргъан-баргъан ерде бу яшны макътай десе макътаймы, огъар оьзюню эпсиз рази болгъанлыгъын ва не этип сыйларны билмей акъча да бергенин кёп муштарланып хабарлай.

Бир гезик Айшат бажив хоншусундагъы Атав агъавлагъа бир къуллукъ болуп барды ва ондан-мундан хабар чыгъып, шо баягъы экмек гелтирген яшны макътай башлады ва оьзю разиликге берген акъчаны да бал татытып хабарлады. Бугъар агьамият берип тынглагъан, кёпню гёрген, кёп яшагъан, саламатлы, асил ойлу Атав агъав башын чайкъап муну сёзюн бёлдю де ва булай башлады: «Гьали магъа тынгла, биз барыбыз да яшлагъа айып этебиз, шолай къутулуп да къалабыз. Гьалиги заманда яшлар неге тарбиясыз оьсе деген соравгъа жавап береген де ёкъ, билсе де, бермеге сюймей. Уллугъа абур ёкъ, гиччиге сый ёкъ дегенлей, яшлар бузулуп битген. Гьали де абур этегенлеге абур этме ихтияр бериле, къылыкъ-намус дегенлей этме сюегенлеге бар. О гьакъда ойлашмайгъанлагъа бир зат да ёкъ. Кёбюсю яшланы тарбиялавда биз, уллулар да, айыплыбыз демеге сюемен. Гёремисен, Айшат, шу ерде сени кёп гюнагьынг бар, неге дей бусанг, айтайым. Сен яман да гёрме. Мен сен яшгъа сагъа экмек алып гелип къуллукъ этген къуллугъунга рази тюгюлмен тюпкъара. Шо яшгъа сен олай янашма тюшмей эдинг». Айшат бажив, бирден сесгенип гетип: «Гьуя, не этейим дагъы, яшны гёнгюн алайым, ишине разилик берейим, дагъы да яш къуллукъ этмеге муштарлы болур»,–деп этген эдим деди. Атав агъав яхшы кюйде Айшат баживню бетине къарап: «Къара чы, бу ишде сени тарбиялав гючюнг гёрюнмей. Сени оюнгда яшны яхшыламакъ, ону, сен де айтгъанлай, рази этмек, къуллукъ этивге муштарлы этмек, гьакъ разилигинг болуп токътай. Тек бир зат бар, сен огъар оьзюнге этген къуллукъгъа гьакъ бергенсен. Шону гьабас этгенсен. Шо къуллукъгъа сен этеген алгъыш да, береген разилик де таманлыкъ этмейми? Сонг, бил яш гьакъсыз къуллукъ битдирмейген болуп къалажагъын. Ол бара-бара акъчаны багьалажакъ, сени сёзюнгню багьаламажакъ. Уллу айтгъанны этейим, огъар абур-сый, ёл къояйым деген зат ону оюндан къачажакъ. Сен ону акъчасыз рагьму этмейгенликге чакъырасан, акъчагъа ий этесен, уьйретесен. Сен ону къылыкъгъа-намусгъа уьйрет. Уллулагъа абур этсе, оланы къуллугъун кютсе, нечик уллу даражадыр деген ойгъа гелтир. Насип, талай ёра, ону алгъышла, яш шоланы эшитип къувансын, сююнсюн. Муна, шулай муштарлыкъ яхшы. Яшны акъчагъа татындырма ярамас. Муна шулай: «Яшда уьйретсенг яшынгны, абурлу эте башынгны, эркелетип уьйретсенг, тузун алыр ашынгны», – деп негьакъ айтылмагъан. Бил, къылыкъ-намус сатылмай. Акъчасыз этилеген кёп рагьмулар бар, шоланы гележек наслудан къачырма ярамас. Гёз этемен деп, къаш этме бирдокъда тарыкъ тюгюл. Яшны эдепсизликге тартма ярамай, оьзденликге, эркинликге тартмагъа герек.

Эсингдеми, биз яш заманда ёлда ёлугъуп уллу адам буюрса, гери урмай, ону къуллугъун кютюп, сонг оьзюбюзню къуллугъубузну кюте эдик, уьйге гелгенде атабыз: «Неге геч къалдынг?» –деп сораса, башгъа уллуну къуллугъуна баргъанны билгенде:          «Яхшы этгенсен»,–деп къоя эди. Биз биревден де этген рагьмугъа акъча алмагъанбыз чы. Биз, уллулар, яшланы асилликге, адамлыкъгъа, оьзденликге уьйретегенни орнунда, оланы урушбатгъа, рагьмусуз янашывгъа уьйретмеге ва татындырмагъа герекмейбиз. Яшлар шолай яш чагъындан гьар яхшыгъа уьйренмеге гереклер. Къой, олар къысгъа къылыкълы болуп оьсмесин, намусну-ягьны оьзлени къан ва жан борчу йимик гьис этсин»,–деп сёзюн битдирди Атав агъав. «Воллагь, о да герти, тюз», – деп, Айшат бажив енгилден эретурду ва: «Намаз да болду»,– деп уьюне багъып аста абат алды. Атав агъавну насигьатлары уьйге барагъанда да, Айшат баживню алды булан, мияманы ав йиби йимик созулуп, оьзю булан бирче юрюдю. «Гележек нас­луну тарбиялавда бирлик, хантавсузлукъ герекни гьар уллу да билмеге гереги ачыкъ, олар учунгъу жаваплыкъны эсден тайдырмайыкъ»,–деген Атав агъавну юрек гьисин Айшат бажив шоссагьат англады.

 

Магьач ШИХАЛИЕВ.