Базар аралыкълар оьмюр сюреген тюрленивлени девюрюнде топуракъ есилерини ихтиярларын якълавгъа, савлай Россияда йимик, бизин республикабызда да толу кюйде тергев етишмей. Демек, топуракъ законланы, РФ-ни Топуракъчылыкъ кодексини талаплары да гьалиге ерли Дагъыстанда да шо кюйде яшавгъа чыгъарылмай чаналай бара.
Белгили болгъаны йимик, топуракъ есилерини пайдаларын якълап, 2006-нчы йылда топуракъчылыкъ ва ерли муниципал къурулувларыны чалышывуна байлавлу законлагъа «дачная амнистия» деген баш булан енгилликлер этилинген эди. Шолайлыкъда, бизин уьлкебизде яшайгъан ватандашлагъа шагьар ягъадагъы дачаларында, юртлулагъа ерли административ дазуларыны ичинде яшавлукъ уьйлер къурма ва шоланы тийишли пачалыкъ къурумларда гьисапгъа алма ихтияр этилинген эди.
Гьали арадан хыйлы заман оьтген. Шо йылланы ичинде не этилинген? Росреестрда россиялы ватандашланы шагьардан тышдагъы топуракъ пайларыны есилерини 10 миллион 100 минг адамыны къурулушлары ва участкалары гьисапгъа алынгъан. Шоланы арасында 2,5 миллиону яшавлукъ уьйлер деп гьисапгъа алынгъаны гьакъда да айрыча эсгермеге герек.
Тек не этерсен, шогъар да къарамайлы, экспертлени далиллерине гёре Россияда гьали де ватандашланы 20–30 процентини шагьардан тышдагъы топуракъ пайлары ва имаратлары гьисапгъа алынмай къалгъан.
Шогъар байлавлу болуп тёбенде «Ёлдашны» охувчуларыны тергевюне юрист А. Добрюханы баяны бериле.
– Гьар не затны да башы ва ахыры болагъаны белгили. «Дачная амнистия» 2006-нчы йылда башлангъан эди. Шону ахыр болжалы белгиленгенми эди?
– Озокъда, битмейген зат болмас. «Дачная амнистияда» белгиленген борчлар да, ихтиярлар десек де ярай, 2015-нчи йылны 1-нчи мартында токътатылма тарыкъ.
– 10 йылгъа ювукъ заманны ичинде шону имканлыкъларындан 70 процент топуракъ есилери пайдалангъан буса, къалгъан бир йылны ичинде 30 проценти оьзлени мюлкюн, топуракъ пайларын Росреестрде нечик гьисапгъа алдырма бола?
– Муна шо саялы да олагъа гетип барагъан поездни ахырынчы вагонуну артына илинмеге герек бола. Шону артындан етишип болмагъанлагъа 2015-нчи йылны март айыны 1-нден сонг топуракъ пайларын ва шондагъы мал-матагьын, къурулушларын, уьйлерин гьисапгъа алмагъа четим болажакъ. Демек, олар алдагъы енгилликлерден магьрюм къалажакълар. Дагъы да ачыкълашдырып айтгъанда, олагъа шагьар къурулуш кодексини бары да чатакъларындан оьтмеге тюшежек.
«Дачная амнистияны» имканлыкъларындан 2015-нчи йылдан сонг да бир тайпалагъа енгилликлер къалажакъ. «О государственной регистрации прав на недвижимое имущество и сделок с ним» деген 1997-нчи йылны 21-нчи июлунда къабул этилинген федеральный законуну 25.3 статьясыны 1 ва 3 пунктларында шо тайпа топуракъ есилер ачыкъ кюйде белгиленген. Демек, гьар топуракъ яда буса мюлк еси оьзю къайсы категориягъа гирегенин токъташдырма тарыкъ бола.
Бавчулагъа рагьат
– Дачаланы, топуракъланы есилерини гьалы, исбатлайгъан документлери де бар буса, нечик бола? 2015-нчи йылны март айыны 1-нден сонг олар да оьзлени дачасында яда бавунда уьйлер къурма болмажакъмы?
– Топуракъ есилерини бирисини де ихтиярлары гери урулмай. 2015-нчи йылдан сонг, уьстде де эсгерилген кююнде, бир тайпалагъа уьйлер яда башгъа имаратланы къурмакъ учун хыйлы четимликлерден оьтмеге герек болажакъ. Дачаланы яда буса бавланы есилерине шолагъа алда есликни токъташдырагъан документлери этилинген буса, мисал учун айтгъанда, «зелёнка» къачан сюйсе де уьйлер яда буса башгъа имаратлар къурмагъа ихтияр этилежек. Демек, дегиз, этмегенлер, «зелёнкаланы» гьазирлемеге алгъасагъыз, заман алгъасата деп эсине салма тюше.
– Бавчулагъа ва дачачылагъа байлавлу ихтиярлар къайсы законда гёрсетилинген?
– Шолар барысы да РФ-ни Шагьар къурулуш кодексини 51-нчи статьясыны 17-нчи бёлюгюню 1-нчи пунктунда гёрсетилинген.
– О тайпалар, уьй къурма башлагъынча, не этмеге герек, неден башлама тарыкъ?
– Топуракъ пайгъа еслигин токъташдырагъан документни ва декларацияны толтурма тарыкъ бола. Декларацияны формасыны уьлгюсю РФ-ни Минэкономразвитиесини 2009-нчу йылда чыкъгъан 447 номерли буйругъу булан токъташдырылгъан.
– Демек, уьй къуруп, шонда прописка да этилип яшамагъа бажарыламы?
– Бажарыла. Шо ихтияр РФ-ни Конституция судуну 2009 ва 2011-нчи йылларда чыкъгъан №7-П ва №13-П къарарлары булан якълангъан.
Башлап гьисапгъа алынып, сонг ихтиярларынгдан пайдалан
– Онгача уьй къурмакъ яда буса кёмекчи къошум хозяйство (ЛПХ) этмек учун берилген юрт ерлердеги топуракъ пайлардагъы уьйлеге, имаратлагъа закон не дей?
– Шолагъа еслик этивге байлавлу англатыв айры есликдеги мал-матагьны гьисапгъа алывну законуну 25.3 статьясыны 1 ва 4 пунктларында гёрсетилине.
– Топуракъ пайда, топуракъ кадастрны къурумларында гьисапгъа алынмайлы, уьй къурма ихтияр этилеми?
– Алдагъы йылларда шолай ихтиярсыз уьйлер кёп къурулгъан эди. Тек 2015-нчи йылны 1-нчи мартындан сонг, кадастр къурумларда участка гьисапгъа алынмай туруп, къурулушлар этмеге ихтияр берилмежек. Шолай участкалар 2007-нчи йылны 24-нчю июлунда къабул этилинген «О государственном кадастре недвижимости» деген №221 федеральный законгъа кюрчюленип гьисапгъа алынма тарыкъ.
– Юртну дазуларыны ичинде ЛПХ къурмакъ учун берилген топуракъ пайлар гьисапгъа алынмагъан буса?
– Шолай гезиклерде, кадастры гьисапгъа алынмагъан буса да, ЛПХ-лагъа къурулуш имаратлар ишлеме ихтияр бериле. Тек шо ерге берилген документлени ерли муниципал къурулувларында ва пачалыкъ тергев этеген къурумларда тергевден оьтмек парз.
Агьамият берме тюше
– Шолай топуракъ пайлардагъы мал-матагь пачалыкъ кадастрда гьисапгъа алынмагъан буса?
– Росреестрде гьисапгъа алынмай. Демек, топуракъ пай да ва шондагъы мал-матагь да пачалыкъ кадастрда гьисапгъа алынмаса бажарылмай. Сизин мал-матагьыгъыз, уьюгюз гьисапгъа алынгъанын-алынмагъанын Росреестрден таба тергеп билмеге бола.
– Эгер де шонда ёкъ буса?
– Кадастр гьисапдан оьтмеге герек болажакъ. Шону учун не йимик документлер гереги Росреестрде билдириле.
– Онгача яшавлукъ уьй къурмагъа яда буса ЛПХ учун берилген топуракъ пайда къурулгъан уьйлени есини ихтиярын токъташдырмакъ учун не документлер герек?
– Мал-матагьны гьисапгъа алмакъ учун, топуракъ пайны яда буса уьйню есисини арзасы герек;
– пачалыкъ пошлинаны тёленгенин гёрсетеген шагьатнама;
– топуракъ пай оьзюнгнюки экенни токъташдырагъан шагьатнама. Озокъда, эгер де участканг хас кюйде гьисапгъа алынгъан буса, шо шагьатнама да герекмей.
– Эгер де участка яда буса уьй пачалыкъ кадастрда гьисапгъа алынмагъан буса?
– Гьисапгъа алынмагъан буса, озокъда, шону гьисапгъа салмакъ учун пачалыкъ кадастрдан оьтмеге герек болажакъ.
Охувчуларыбызны тилевюне гёре онгаргъан
Къ. Къараев.
