Алдагъы гюнлерде Магьачкъаладагъы Дослукъну уьюнде 1999-нчу йылда болгъан дав агьвалатланы натижасында жанларын къурбан этген МВД-ни къуллукъчуларыны, ополченецлени тул къалгъан къатынлары, аналары булан ёлугъув болду.
Бу агьвалатны Дагъыстанны милли политикагъа ва дин масъалалагъа къарайгъан министерлиги, Дагъыстанны къатынларыны союзу булан бирликде оьтгердилер.
Шо гюн жыйын башлангъанча, бир башлап ону бары да ортакъчылары МВД-ни къуллукъчуларыны эсделигине чечеклер, гюл байламлар салдылар.
Ёлугъувну Дагъыстанны милли политикагъа ва дин масъалалагъа къарайгъан министри Энрик Муслимов ачды ва юрютдю. Ол оьзюню гиришив сёзюн булай башлады:
– Дагъыстанны Башчысы Владимир Васильев 1999-нчу йылда халкъара террорчуланы дагъытгъанлы 20 йыл битгенликни шатлыкъда белгилеме герек деп Указгъа къол салгъан эди. Шогъар гёре, план да къуруп, биз шо йыл жан бергенлени аналары, тул къалгъан къатынлары булан ёлукъма гёз алгъа тутгъан эдик. Сизге барыгъызгъа да шолай тизив уланланы, къызланы тарбиялагъаныгъыз учун гьакъ юрекден баракалламны билдирме сюемен,–деди.
Оьзюню сёйлевюнден сонг Э. Муслимов Дагъыстанны Гьукуматыны Председателини биринчи заместители Анатолий Карибовгъа сёз берди. Ол олагъа аманлыкъ, савлукъ ёрай туруп, оьзюню сёйлевюнде булай эсгерди:
– Биз бугюн яшавубуз учун оьзлени эр къуллугъун кюте туруп, жанларын къызгъанмагъан уланларыбызгъа гьюрмет этип, оланы сыйлы атларын эсге алмакъ муратда жыйылгъанбыз. Гьали сиз барыгъыз да оьз башыгъызгъа оьзюгюзню борчугъузну кютесиз. Гележек наслуну тарбиялап оьсдюресиз. Олагъа да оьзлени ата-аналарыны игитлигин бир де унутмагъа ярамайгъанны англатасыз. Сизин гьаракатыгъыз булан жамият намус, рагьмулукъ, чомартлыкъ, къоччакълыкъ, аминлик деген англавлагъа бек тюшюнген. Сиз даим де гележекге инанып, бизин, эргишилени якълайсыз, аркъатаявугъуз гьисапда гёресиз.
Россия террорчулукъ ишлер булан 90-нчы йыллардан берли бетге-бет урунгъан деме ярай. Неге тюгюл, биз Москвада, Домодедовода, метроларда болгъан террорчулукъ ишлени, Буйнакскиде, Каспийскиде уьйлени атылтгъанны, Къызларда адамланы есирге алгъанны бир заманда да унутмажакъбыз. Шо къара къайгъы даим бизин булан тура ва яшай. Дагъы да къайпанмайлы, 1999-нчу йылда Ботлих, Цумада, Новолак районлагъа халкъара террорчулар парахат яшавубузгъа чапгъын этип, нечесе ожакъланы улутдулар.
Шо авур август, сентябр айларда бизин дагъыстанлылар бюдюремей, къолларына савутлар да алып, террорчулагъа къаршы туруп, оьзлени республикасын, ата-анасын, къызардашларын, ювукъ дос-къардашын къоруп, къоччакъ кюйде ябушуп, оланы пата-пурхун чыгъарды. Шо бизге намартланы янындан ачыкъдан ва эдепсиз кюйде этилинген чакъырыв эди. Бизин дагъыстанлылар Россияны ва Дагъыстанны Конституциясына, законларына амин кюйде къалдылар. Олар янгыз оьзлени къаттылыгъын гёрсетип къоймады, Россия булан бир экенибизни, гьукуматыбызны зор гючю барын гёрсетдилер.
Гьюрметли бизин аналарыбыз, къызардашларыбыз, биз сизин алдыгъызда башларыбызны иебиз. Игитлик гёрсетип, жанлары къыйылгъан уланларыбызны, эренлерибизни эсделигин сакъламакъ – бизин учун уллу борч, – деди А. Карибов.
Ондан сонг Дагъыстан Республиканы Халкъ Жыйыныны Председателини заместители Камил Давдиев Хизри Шихсайитовну атындан разилигин билдирип, 20 йыл алда болгъан къайгъылы гюнлени гьакъында эсгерип, булай деди:
– Шо бизин башыбызгъа хапарсыздан тувулунгъан къара гюнлерден сонг арадан 20 йыл да оьтдю. Шо вакъти сизин уланларыгъыз, эрлеригиз савутланып, оьзлени тавакаллыгъын, патриотлугъун гёрсетип, ватанын якъладылар. Шо йыл Россияны о замангъы Гьукуматыны Председатели Владимир Путин шоссагьат Дагъыстангъа етишген эди. Ол бизин авлетлерибизни, эренлерибизни, дагъыстанлыланы игит хасиятына бек уллу багьа берген эди.
Гертиден де, бизин халкъ бир де артгъа тартылмай къоччакълыкъ гёрсетди. Бираз алда биз жагьил яшлар булан Цумада районгъа барып, шо агьвалатланы ортакъчылары булан ёлукъдукъ, дав юрюлген ерлеге етишдик. Давну ортакъчыларына тынглап, жагьиллер олардан бек ругьланып, къулакъасып тынгладылар. Оьсюп гелеген яш наслу учун да жанларын къурбан этгенлер даим бир уллу уьлгю болуп токътажакъгъа бирдокъда шекленмейбиз. Олай эркек, къатты хасиятлы адамларыбыз болмагъан буса, бугюн биз ачыкъ кёкню, гюнню шавлаларын гёрмес эдик. Биз бирдагъы керен де шолай сав-саламат яшланы тарбиялагъаныгъыз учун баракаллабызны билдиребиз ва сизин алдыгъызда башыбызны иебиз.
Шо гюн Дагъыстанны Жамият палатасыны председатели Абдугьалим Мачаев оьзюню сёйлевюнде 1999-нчу йыл жанлары къыйылгъан игитлерибизни атларын алтын гьарплар булан язып, эсделиклер салма герекни айтды. Сонг да, ол оланы атлары школалагъа, орамлагъа къоюлма тарыкъны да эсгерди. Ондан къайры да, ол бизин Дагъыстанны тёбесинде къоркъунчлукъ тувулунгъанда, дагъыстанлы къатынлар патриотлугъун, бирлигин гёрсетме бажаргъанны айтды.
ДР-ни МВД-сини маданият центрыны начальниги Магьаммат Садыкъов шо къайгъылы агьвалатларда оьзлени кёп ёлдашларын тас этгенни, олар эр намусун, борчун кюте туруп, жанларын бир де аямай, ата-анасын ер этмей, къара топуракъгъа дёнгенин белгиледи. Сонг да, оланы атлары Дагъыстанны бир-бир школаларына, орамларына къоюлгъанны да билдирди. Шо къаракъыямат йимик эсибиз-пусубузну шайлы чайкъагъан гюнлерде арабыздан гетгенлени авлетлери де МВД-ни сыдырасына къошулуп, аталарыны ёлун, ишин узатагъанны эсгерди. Сёзюню ахырында бир минут шыплыкъда жан бергенлени эсге алдылар.
Ону сёйлевюнден сонг, Дагъыстанны къатынларыны союзуну председатели Интизар Мамутаева 20 йыл алда болгъан къайгъыланы гёз алдындан гечире туруп булай белгиледи:
– 20 йыл алъякъда намарт террорчулар эртен сагьат 4 вакъти, Дагъыстанны татли юхугъа батып турагъан юртларын хапарсыздан елеп, халкъланы элеке-селеке этген гюнлени ким унутма бола. Шо 20 йылланы ичинде биз кёп затгъа уьйрендик. Бизин ругьубуз, къылыгъыбыз беклешди, барыбыз да бирлешдик. Биз бирдагъы керен Россия булан бирликде экенибизни гёрсетдик. Сизин, бизин авлетлерибиз, эрлерибиз, эркъардашларыбыз бир минутгъа да ойлашмай, оьзлени жанларын бердилер. Не болса да, сизин биригизни де юреклеригизде оьчлюк, ачув тувмады. Бугюн сиз оланы сыйлы эсделигин сакъламакъ учун яшайсыз. Шолай оьзден кюйде янгыз къатты, таза, сав-саламат хасиятлы адамлар яшама бола. Сиз герти къагьруманларсыз. Биз игитлерибиз булан оьктем болабыз,– деп оьзюню сёйлевюн Фазу Гьамзатованы аналагъа багъышлап язылгъан шиърусу булан тамамлады.
Шо жыйында авлетлерин, эрлерин къара топуракъгъа басдыргъан аналагъа, къатынлагъа да сёз берилди. Бирлери ичкъынып, йылаву тамагъына тыгъылып, адамшавлу сёйлеп де болмадылар. Амма Россияны Игити Мутей Исаевни тул къалгъан къатыны Абидат Исаеваны, уьч агъа-ини жан берип, Къоччакълыкъны ордени булан савгъатлангъанланы анасы Нупайсат Магьамматтагьированы, милицияны старший сержанты Руслан Гьамадаевни къатыны Суджананы, милицияны капитаны Багьавдин Юсуповну къатыны Макканы ва оьзгелени къатынлары, аналары сёйлейгенде, оланы къызгъанмагъан, юреги жымырламагъан адам къалмады.
Жыйынны ахырында аналагъа, тул къалгъан къатынлагъа чечеклер, эсделикге савгъатлар, олай да, шо агьвалатгъа багъышлангъан Элмира Кожаеваны «1999 год глазами репортёра» деген китабын тапшурдулар.
Паху БИЙКЕ.
Суратларда: жыйындан гёрюнюшлер.
Автор чыгъаргъан суратлар.
