Пятница, 20.04.2018г. — «ЁЛДАШ».
Артдагъы вакътилерде Дагъыстанны Башчысыны борчларын заманлыкъгъа кютеген В.Васильевни атына Семендерни жамиятындан бир нече арзалар гелип тура. Ерли халкъ онгсуз яшавлукъ шартларына кант эте. Гертиден де, юрт деме, юрт болуп чыкъмады, шагьар деме де тилинг айланмай.
Семендерни къайсы яшавлукъ тармагъын алсакъ да, тюзевлю чечилген бир масъаласы да ёкъ: ёллардан башлап, сувларына етгинче. Къурулар деп адамлар йыллар булан бозарып турагъан яшлар бавларын, школаларын, поликлиникаларын, маданият ожакъларын чы айтма да айтмайман. Башлапгъы девюрлеринден тутуп, бугюнге ерли Магьачкъала Семендерге оьгей анадай болуп къалгъан десек, къопдурув болмас.
Дагъыстанлылагъа шо ерлеге неге Семендер деген ат къоюлгъан деп сорасанг, юзден экиси сама тюз жавап берсе, тамаша. Семендерни олар башгъа якъдан таныйлар. «Гьа, шо къумукълар сатгъан ерлерми?!» – деп шоссагьат чыгъалар. Шолай терс ой жамиятны арасында генг кюйде яйылып битген.
Дурус. Чарасызлыгъындан ерлерин сатгъанлар да болду. Шону бирев де яшырмай. Тек шо – гертиликни янгыз бир яны. Йырны башлагъан сонг, ону ортасында бёлюп къоймай, артын да гелтирме тарыкъдыр. Топуракъланы сатгъанланы аслам пайыны Таргъу, Кахулай ва Албёрюгент юртлар булан бир байлавлугъу да ёкъ эди. Олар да янгыз къумукълар тюгюл эди. Дагъы да мекенлешдирип айтсам, кёбюсю къумукълар тюгюл эди. Республика, шагьар гьакимиятны вакиллери, тергевчю ва аманлыкъны къоруйгъан къурумланы къуллукъчулары, оланы дос-къардашы, танышы-билиши… Тюзюн айтмагъа герек, шо ёрукъдагъы пакарсызлыкълагъа юртлуларыбызны арасындан бир тайпа, оьзлени пайдасын артыкъ гёрюп, халкъына хыянат болуп чыкъгъаны да болушлукъ этди.
Гьали арадан заман гетген сайын ойлашасан, неге жамиятны талапларына сесленмейген, бек чабан айланагъан гьакимият уьч де къумукъ юртгъа топуракъ бермеге разилешди? Озокъда, халкъ гьаракатны, жамият къурумланы, айры-айры жамият ва пачалыкъ чалышывчуланы таъсири де болмай къалмады. Амма, мени эсиме гелеген кюйде, оьзге янларын айтмагъанда, шо хыйлы гьаким тайпагъа тынч къазанма, байынма эркин ёллар ача эди.
Биринчилей, олар шону «татли татывун» Янгы Кахулайда сезди. 1988-нчи йылда эжелги Кахулайда болгъан сюрлюгювден сонг, уьйлери бузулгъанлагъа пачалыкъ шагьарны къыбла бойларында ерлер гёрсетди, янгы уьйлер къурмакъ учун акъча кёмеклер этди. Муна шо заман герти талавур башланды. Зараллангъанланы сиягьларына кимни де къоша эди. Гьали Янгы Кахулайда миналы кахулайлыны ат минип излесенг де, тапма къыйын.
Муна Семендер де тап шолай, Янгы Кахулайны къысматын толу кюйде башындан гечирди. Дагъы да онгсузу, гьакимият адамлагъа топуракъ оьлешсе тюгюл, бир кепек акъча булан да кёмек этмеди. Ёлларын сама онгарып бермеди, сувлар, газлар тартмады…Бары да зат ерли жамиятны харжы ва гючю булан этиле эди. Къумукъ юрт болар деген асил хыяллар булан башлангъан ишни арты не болуп токътагъанын мен айтмасам да яхшы билесиз. Къумукъ тилни де сиз Семендерни орамларында сийрек эшитежексиз.
Бугюн йимик эсимде бар, топуракъ берилежек деген хабар яйылгъанда, бир-бир гьакъыллы адамлар юреги ярылып: «Гьей халкъ, токътагъыз! Дангыл авлакъгъа чыгъарып къойгъан булан не пайда? Артын ойлашыгъыз. Пачалыкъны гючден сюргюн этилген юртланы алдындагъы борчун кютме хыялы бармы? Акъча маялар, кёмеклешивлер гёрсетеми?» –дей эдилер. Ахырда: «Бергенине сююнюп къалма тарыкъ», –деп барысындан да артыкъ къычырагъанлар гьаким тайпа булан тили ва муратлары бир болуп, талавургъа белсендилер. Дагъыстанны тарихинде пачалыкъ къурумлар тавлардан тюз бойлагъа гёчюрюлген бир юртгъа сама уллу кёмеклер этмеген деп эшитгенигиз бармы? Дагъысын айтмагъанда, бюджет акъчаланы тюбю гёрюнмейген тулукъ йимик миллиардлар булан ютуп турагъан Новолакны эсгерип къойсакъ да таманлыкъ эте. Гьасиликалам, биревлеге – май сокъта, биревлеге – къан сокъта деген кюй бола.
Дагъыстан жамиятны арасында Семендерни айланасында йимик къумукъланы гетген ва гьалиги яшаву булан байлавлу хыйлы уйдурмалар, ялгъан, терс токъташдырывлар, пикрулар юрюлюп гелген ва юрюлюп де тура. Шоланы барысын да болмаса да, бирлерин сама токътатма гючюбюз чатмаймы?
