Пятница, 06.07.2018г. - "ЁЛДАШ".

Кёстекли Шагьсолтангъа биринчи авлети тувгъанда, савлай юртгъа елли гюн къамушлукъгъа тюшген оьртендей хабар нече де чалт яйыла. Уллу Ватан давда билегин къоюп къайтгъан Шагьсолтанны чы аягъын ер тутмай дегенлей, сююнч хабар юрегине май болуп сюртюле. Кёпден гёзленген къонакъдай улан тувгъан дегенде чи, ювукълары «гю­нагьлы» Шагьсолтанны «гю­нагьларындан чайдырмакъ» му­ратда тувгъан уланны «жувма» олтуралар.

Давдан сонг уьч йыл битген заман. Амалсызланы столу ашдан-сувдан ярлы болса да, йырдан-йыравдан чы бай болагъанын бирев де инкар этмеген. Чептерлер булангъы чагъыр­лар, къызартылгъан тавукъ, сувгъа салынгъан къапус­та, хыяр-бадиржан уллу столну ине къадама ер ёкъ йимик безе­ген. Айтылагъан алгъышлы сёзлер-тостлар, Шагьсолтангъа ба­гъышлап агъачкъомуз чертип хоншу яш айтагъан такъмакълар, чакъда бир: «Вёре яш!» − деп тавуш этеген ва шо бир вакътини ичинде аякъланы толтурагъан­ чавушну авазы алаша гётермени къамуш къалкъысын гётерип йиберме аз къала. Гечорта бола туруп буса, абзардагъы тут терекни тюбюне де столлар салынгъанны Шагьсолтан оьзю де билмей къалгъан. Тамакълар бираз майлансын, башлар бираз ойлашсын дегенлей, ол­тургъанланы бириси тувгъан яшгъа не ат тагъажакъны масъа­ласын ортагъа сала. Бириси Магьаммат дей, башгъасы охуп-охуп алим болсун, аты да Алим дей. Бирдагъысы буса: «Атасы Шагьсолтан, чечип айтгъанда – пачаланы да пачасы, уланны аты да шогъар къыйышывлу болма герек, аты да Салимсолтан – пача, салим – залим. За-а-а-лим. Солтан, бизинче айтгъанда – Салимсолтан». Олтургъанлар, бары да Салимсолтан деген атны тийишли гёрюп, чагъыр тёгюлген аякъланы бошаталар. Ювукъларыны сёзюне бир де къар­шылыкъ билдирмеген Ша­гьсолтан «жыйынны къа­рарын» аслу закондай къабул эте.

Айлар йыллагъа байлана туруп, 42 йыл загьмат яшавун школа булан байлагъан Пей­маханым уланы Салимни (бара-бара туруп Салимсолтан Салимге айлана) школагъа барма заманы етишгенни эс де этмей къала, тек агьлюню орта багъанасы Шагьсолтан оьзю де Ватан даву башлангъанчагъа муаллимлер гьазирлейген курс­ланы битдирип, школада олай кёп ишлемесе де, уланыны йылларын, школагъа барма заман болгъаныны гьисабын юрюте. Юрегинден сююне: ата – шат, ата – насипли! Атаны бир умуту, пир умуту яшавгъа чыкъса, ол не этме де рази. Дав себепли болуп, сююп тангла­гъан касбусун – муаллимни касбусун давам этме болмажагъына ол талчыгъа.

Шагьсолтанны буса уланы муаллим касбугъа ес болма герек деген ой савлай гьакъылын елей. Гьар бош къалгъан гезигинде Салимге дарсларда не этгенни сорар, гёнгюнден уьйренме герек шиъруланы чы чебер кюйде айтмакъны да талап этер. Пеймаханым булан школа яшавну гёзден гечирер, гезигинде тийишли насигьатлары булан охувгъа кёмекчи болар. Булар бары да арадан хыйлы йыллар гетип, болажакъ муаллимни касбусуну тюп кюрчюсю болуп къалажагъына Салим о йылларда шеклик де этмеген.

Атасы балыкъчы буса, уланы да сувгъа багъар деген йимик, Кёстек школада билимге, спорт яндан яхшы натижалагъа етме бажаргъан жагь улан сегиз класны битдиргендокъ, документлерин Зайналабит Батырмурзаевни атындагъы педагогика училищеге тапшура.

Республикада аты айтылгъан бу охув ожакъ Салим учун билимлени хазнасы йимик гёрюне. Савлай республикагъа аты белгили дарс беривчюлер: Зиявдин Атаевич Атаев, Елена Даниловна Попова, Абдулатип Абдурашитович Къадиев, Тагьир Гьюсейнович Гьюсейнов Салим учун муаллим касбуну оьр даражалы уьлгюлери болуп эсде къалгъан.

− Оланы дарсгъа гелеген, дарс береген кюйлерин айтмагъанда, училищеден тышда даражалы насигьатчылар эди, − дей бизин булан лакъыр этеген Салим Шагьсолтанович. – Мени айрокъда спорт, тарих булан байлавлугъум кёп эди. Шо саялы болма ярай, училищеде, шагьар оьлчевде оьтгерилеген спорт ярышларда енгил атлетикадан болсун, тутушуп ябушувдан болсун – барында да ортакъчылыкъ эте эдим, − дей ол.

Тек бу ерде ол педучилищени дёртюнчю курсунда охуй­гъанда тарих кабинетге лаборант болуп белгиленгенин, тарихи илмуланы кандидаты Рамазан Аба­карович Сайитовну би­ринчилей деме ярардай му­зей иш гёрме башлагъанын оьктемлик булан эсге ала. Музейни аякъгъа турувуна, оьсювюне къол ялгъагъан Салимни бу ишде аслам пайы барны бирев де инкар этмежеги гьакъ герти.

Училищеде охуйгъан йылларында жагь улан Салимни бир де бош заманы болмай. «Ону излемек учун не библиотекадан, не спортзалдан, не де тарихи кабинетден ахтарма тарыкъ», − дей бола эди ёлдашлары. Гертилей де, училищеде оьтгерилеген гьар не ишде де Салим баш къачырып, ихылып, артгъа тайып уьйренмеген. Бир-биревлени йимик, къайда аш – онда баш деген гьа­къылгъа бир де къуллукъ этмеген. Ону гьисабында: «Къайда къыйын, четим иш бар буса, мен шонда болма герекмен», − деген гьа­къыллы сёзлер бютюн яшавундан къызыл гьыз болуп оьте.

Муаллимни агьлюсюнде оьсген, тарбиялангъан улан педучилищеден сонг асгерде къуллукъ этегенде де, шо оьзден хасиятгъа арт бермеген. «Ол, — дей Салимни отъягъары Супуяхан, − башлагъан ишин ярты къоягъан адам тюгюл. Кёбюсю гезиклер огъар къарап ажайып боламан. «Я, сен чи авруйсан, − деймен, − шо къошум дарслагъа бармай къал, айт авруйгъанынгны, яшлар уьйлерине къайтып къалар. Расписание булан этилеген дарс тюгюл чю», − деймен. «Ёкъ, Супуяханым, бажарылмай, мен яшлагъа сёз бергенмен, – дей, оьзю буса оьзен болуп агъа­гъан бетиндеги терин сибире. – Школагъа баргъандокъ, яшларым булан ёлукъгъандокъ, бары аврувларым ёкъдай болуп къалажакъ», − дей.

Салим Шагьсолтанович муаллим касбуну авур арбасын намуслу кюйде йыллар бою тартагъандан къайры, шо даражада Хасавюртда чы­гъагъан «Дружба» деген га­зетни штатда тюгюл мухбири болуп да хыйлы йыллар чалышды. Жагь уланны къаст этивюню натижасында юртну ортасындагъы гиччирек парк да итти балталаны тюбюне тюшмей гьаран къутулду. Шо йылларда «Крокодил» журналда чыкъгъан Салим Атавовну гиччирек макъаласы, юртда да, районда да хыйлы гьакимпавланы ерине салды. Уьч айдан тамурундан юлкъунгъан тереклени орнуна башгъаларын орнатмакъ, паркны башлапгъы къалибине гелтирмек деген оьрден гелген къатты буварыв юртлу мухбирге айланадагъыланы башгъача янашма борчлу этди. Тек юртлу мухбир юрт гьакимлени къатты буварывларындан къоркъмады. Салимни итти къаламы юртну башчыларын кемчилик­лени алдын алыв ёлланы излеме борч­лу этди.

– Юртгъа къайтгъанча, Салим Шагьсолтанович хоншудагъы Пятилеткада, Янгыкёстекде шко­лада директорну къурум ва класдан тышдагъы ишлерини орунбасары болуп чалышды, − дей бизин булангъы лакъырында педагогика загьматны ветераны Абукерим Алиев. – Шо йылларда мен Пятилеткада директор болуп ишлей эдим.

Гьар не ишге де къаны-жаны булан янашагъан, яратывчу меселде ишлеме сюеген адам. Ол гиччиге – гиччи, уллугъа – уллу болуп, тарыкълы ерде насигьат берип де бажарагъандан къайры, юртлуларыны, авул-хоншуну, иш ёлдашларыны къыйынлы гюнлеринде оланы авараларыны авадан кёп янын оьзюню бойнуна алып юрюйген адам.

Салим Шагьсолтанович табиатындан бек жыйнакълы, саламатлы адам. Биз лакъыр этген заманны ичинде ол ­янгыз оьзю охутгъан, ер-ерде загьмат тёкген охувчуларын эсгере.

– Муна бу яшым спорт булан машгъул, район оьлчевдеги ярышларда янгыз биринчи, экинчи ерлени къазана­гъан оьрюм яш бара-бара туруп дарсланы къоягъан, уьйренмей гелеген болуп къалгъан эди. Биологиядан, химиядан дарс береген муаллимлер охувун артгъа салып, сюйсе школагъа гелмей къалагъан яшны уьс­тюнден арз этдилер. Яш булан айрыча иш гёрмеге тюшдю. Химия, биология дарсланы не учун сансымайгъаны белгили болду. Сайки, болажакъ спорт­сменге о илмуланы гьажатлы ери ёкъ. Яшгъа узакъ заман сёйлеме тюшмеди.

– Белгили кочап, дюньягъа аты айтылгъан Али Алиев о илмуланы уьстденсув гечмеген, теренден уьйренген. Мединститутну битдирип, аспирантурада охугъан, − деймен. Али Алиевни атын эсгергенде гёзлери лансыллады. – Сен де бил, англа, бир затдан да англаву ёкъ робот тюгюл экенингни. Биология да, химия да – спортсменлер учун лап да герекли предметлер.

Арадан заман гете туруп, «экилери» − «уьчлери» «дёртге» айланды. Бир гюн чабып геле:

− Салим Шагьсолтанович, химиядан бугюн «беш» алдым.

− Билемен, магъа сени муаллиминг сююнчлю хабар айтды. Муна гёремисен, оьзюнг де сююнесен, бизин де сююндюресен.

Салим Шагьсолтанович Атавов бу йыл муаллим касбуну башын тутгъаны къыркъ етти йыл битежек. Шо йылланы ичинде огъар онлар, юзлер булан гележек наслуну тарбиялавда къыйын масъалаланы чечме тюшгенин биз барыбыз да англайбыз. Тек юртлу муаллим оьзюню саламатлыгъындан чечилген масъалаланы эсгерме алгъасамай.

Яшав – денгиз. Ону нечесе толкъуну Салимни батылт­магъа да, ягъагъа ташлама да къарагъан. Тек ол бир заманда да чул бермеген, къайпанмагъан, неге тюгюл, ол оьзю гиччиден сайлагъан муаллим касбуну бары касбулардан оьр гёрюп яшагъан адам. Шо себепли болма да ярай, Салим агьлюсю Супуяхан булан эки уланны, эки къызны оьсдюрелер, тарбиялайлар ва олар бары да муаллим касбугъа ес болалар.

− Орус тил ва адабият дарсланы муаллими Салим Атавов кёп санавдагъы тюрлю-тюрлю даражалы гьюрметлев грамоталар, «Социалист ярышны алдынлысы» деген белги булан савгъатлангъан. Тек амма Дагъыстанны муаллимлерини ва халкъгъа билим берив къуллукъчуланы IX съездинде ортакъчылыкъ этгенин ол уллу ругьланыв булан эсге ала.

Бир керен хоншусу Салимлеге гелгенде: «Геч болгъунча ярыгъыгъыз сёнмей турду. Гелген къонакълар сама ёкъму эди?» − деп сорагъанда, Супуяхан: «О Салимни иши, гьар гече планлар яза, тетрадлар тергей. Азмы муаллимге иш», − деп жаваплангъан болгъан.

Гьали бугюн де Салим Шагьсолтановични иш столунда тёбе-тёбе болуп тетрадлар орала. Бу гече де, даим де йимик, юртлу муаллимни терезе ярыкълары геч болгъунча сёнмей туражакъ. Шо ярыкълар буса Кёстекни абурлу уланы Салим Атавовну талайлы ­тангаласына алтын кёпюр йимик къабул этилме герек.

 

Магьаррам АЛИМГЬАЖИЕВ.

СУРАТДА: Салим агьлюсю булан.