Понедельник, 18.06.2018г. — «ЁЛДАШ».
2017-нчи йылда ана тилибизге гьашыкъ ювугъубуз Ибадулла Гьажиевни «Йырчы Къазакъны асарларыны сёзлюгю» деген китабы чыкъды. Шонда шаирибиз Къазакъны гьалиги яш охувчулагъа англама къыйын болагъан сёзлерини, сёз тагъымларыны ону гьар шиърусуна гёре тийишли, мекенли англатыв, баянлыкъ бериле. Бу китап ана тилден дарс береген муаллимлер, охувчу яшлар учун айрокъда тарыкълы. Къазакъны тилини балын татыма гьасиретлер учун да уллу савгъат.
Оьзюню китабында Ибадулла эсги сёзлени де къоллай. Гьали кёп къоллангъан «метод» деген сёзню орнуна «усул» деген сёзню, сийрек ёлугъагъан сёзлеге «чет» сёзлер деген калиманы къоллай.
Ибадулла сююмлю шаирибизни шиъруларындагъы чатакъ, къуюшгъан, азав биз йимик ва олай кёп оьзге сёзлени баянлыкъларын берип, шоланы англама кёмек эте.
Бу китапгъа басмадан чыкъгъанча да къарап, мен айры-айры сёзлеге оьзюмню къаравумну англатгъан эдим. Тек шонда, мени гёзюмден къарагъанда, бир тюрлю нукъсанлыкълар да ёлугъа. Шу макъаламда шоланы гьакъында язсам пайдалы болур деп ойлайман.
Ий болма – ювукълукъ тутма дейгенни орнуна табиъ болма десе; къозалакъ – къоларба дейгенни орнуна эки дёгерчекли енгил арба десе; къарыв къалкъы тюгюл, чет ер десе, тюз болур. Тиз – тобукъ, тобукъну урчугъу деп бериле, тек тобукъну урчугъуна тизгёз деп айтыла. Шолай маъна гьайдакъ диалектде сакълангъан.
«Алыслардан алмас гелсе ялынлы» деген гёчюм маъналы сатырда албаслы деген сёз ёкъ, мунда сыйлы адам гелсе деген маъна бар.
«Асил къушлар хор болду» деген сатырда къызлар сёйленмей, батыр эрлер хор болгъаны айтыла.
Телден деген сёзню телефон деп бермек тюз болмас, о заманларда телефонлар болмагъан, телеграф болгъан.
«Магьаммат апенди Османовгъа» деген асарда ёкъ сёзлеге (ирбайлар, жилим) баянлыкъ бериле (42 бет). Шо сёзлер «Тамакъгъа татли, тили бал» деген шиъруну сёзлери (62 бет).
«Маскевге хат четилди» деген калимада телеграмма сёйленмей, кагъыз язылгъанын англата.
Артлух тав – Салатавдагъы тавланы бири. Къодулайын деген сёз эшек баласы деген маънаны бермей. Къодукълайын демей чи? Мунда къоду – штраф, тёлев деген сёзню гёчюм маънасы къолланып, такъсырлап деген маънаны бере.
Уьйкен, уьйкенибиз – барыбыз да, кёбюбюз тюгюл, мунда уллубуз деген маъна бар.
Мишик черив – кёп мишик тюгюл, мишик асгер.
Мюкюргьакъ бирче языла, неге тюгюл юртну англата, ону Гиччи Анжи булан бир аралыгъы да ёкъ. О сёз Манасны эсги аты.
Къубагъалы тавлар оту, орманы саргъайгъан тавлары тюгюл, оьрлюк-энишли тавлар.
Эммексиз – амалсыз, кёмексиз тюгюл, къайгъысыз деген маънаны бере.
А. Абдуллатипов, профессор.
