1979-нчу йылны апрель айы. Юрт мактапны  10 класын янгы охуп битдирген  жагьил улан,  асгерде къуллукъ этме чакъырылып, Магьачкъа-ладагъы шагьар военкоматны абзарындаман. Мени узатма гелген дос-къардашны арасында муаллимим Магьамматгьанипа Акъаев де бар. Магъа салам берип сораша туруп, ол: – «Уллу ёлну алдында сени  бирдагъы керен де гёрюп, сююнчю де  айтайым  деп гелгенмен. Буйнакск район газетде бир-нече шиърунг чыкъгъан, – деп  магъа басмахананы ийиси де тайып битмеген «Коммунизмни шавласы» деген газетни тутдурду. Не арив  этгенлер хари! – деп,муаллимимден де,  оьз-оьзюмден де къуванып, бир ягъагъа да тайып  охума гиришдим.

– Багь, мен гьали болгъанча бир де гёрмеген бу да не газетдир? –деди къаршыма гелген бир улан, тамаша болуп.

– Бизин Буйнакск районда чыгъа шу газет, – деп  жавапландым. – Сени гьакъынгда язгъаны сама да ёкъму? – деп соравлу къарады ол. – Ёкъ! – деймен, тек мен язгъан бир-нече шиъруну чыгъар­гъанлар… – Мени де бола шолай шиъру язагъан кюйлерим, – деди ол сабур саламатлыкъ булан, ва: – Гебекмен! – деп магъа къолун узата. – Киммен дединг! – деп тамаша боламан. – Гебек Къонакъбиевмен! – деди ол, бу гезик  бир тамаша къатдырып.

Шо гюн – бу гюн бизин къурдашлыкъ байлавлугъубуз гьеч бир де уьзюлмеген. Асгерге де бирче бардыкъ, артлы-аллы танклар гьайдадыкъ, борчубузну кютюп, бирге уьйге де къайтдыкъ. Бир гюн, бир ай, бир йыл тувгъанлыгъыбыз бизин бир-биревге агъа-инилерден де артыкъ ювукъ этди.

Гебек Арзулумович Къонакъбиев къумукъланы ата юрту саналагъан Эндирейде тувгъан, оьс­ген, билим алгъан. Бугюн Гебек Къонакъбиев бизин къумукъ адабиятны барлыгъын ва гележекде де бар болажагъын гертилейген наслуну чинк де гёрмекли, пагьмулу вакиллеринден бири. Ол къолгъа тутгъан къаламын къумукъ адабиятгъа хас нече тюрлю жанрларда сынагъан. Охувчуланы разилигин алгъандан къайры, терен сюювюн де къазангъан.

Пагьмулу йыравларыбыз ону юзден артыкъ йырларын авуздан тюшюрмей йырлай, бир-нече пьесалары халкъ театрланы сагьналарында салына, «Экинчи бет сатыла» дегени А-П. Салаватовну атындагъы къумукъ театрны сагьнасында бёлюнмей ойнала, «Рейхстаггъа байракъ къакъгъан Абдулгьаким», «Юлдузлу бийив» деген китаплары  къумукъ ва орус тиллерде кёп тираж  булан бир нече керенлер чыгъарылып да тура. Ол «Ой бюртюклер» деп ат салып яратгъан къысгъа буса да маъналы ва таъсирли, масхара хабарлар, яшавдан алынгъан, чебер сёзню гючю булан тизилген монологлар, охувчуну йылама да, ойлама да, кюлеме де борчлу этеген повестлер бизин къумукъ адабиятны гьакъ герти кюйде безен­чи саналагъан асарлардан.

1990-нчы йыл «Уьлкерлер» деген ат булан басмадан чыкъгъан жыйым­ китапда Гебекни «Сюювден гюлебете» деген шиъру тагъы­мы ерлешдирилген. Китапгъа ре­дакторлукъ этген пагьмулу шаирибиз Бадрутдин Магьамматов яш шаирни яратывчулугъун гёзден гечире туруп: -«Гебекде къумукъ оьзенни хасиятлары бар: къавгъасы, къувуну ёкъ буса да – агъымы терен, гючю кёп», – деп ташдыра. Дагъысын айтмагъанда, янгыз шу къыйматлавну гьакълыгъын, гертилигин исбатлай  пагьмулу шаирибизни яратывчулугъу. Бугюнге ерли анадаш адабиятны кёп тюрлю тармакъларында чалышагъан­ Гебек Къонакъбиевни 20-гъа ювукъ  китабы  къумукъ ва орус тиллерде чыкъгъан.

Гьали-гьалилерде, къаламы чарлангъан, пагьмусу оьсюп, артып тербейген шаир, язывчу, драматург ва журналист Гебек Къонакъбиевни Дагъыстан китап издательствода «Бырынгъы билезикни сыры» деген ат булан чыкъгъан китабы мени айрыча тергевюмню тартды. Китапдагъы повестлени, хабарланы къайтып-къайтып бир нече керенлер охугъанда  тувгъан ойларымны, къаравларымны къумукъ охувчулагъа етишдирмек деген муратны борч этип алдыма салдым.

Кёбюсю гезиклер адабиятда  ер тапмакъ, токъташмакъ – язылгъан асарланы, басмадан чыкъгъан китапланы санав  яны булан тюгюл, сан яныны даражасында, гьар язывчуну заманлагъа, гележекге къалажакъ яратывчулукъ ишге къошумунда билине.

Гебекни тувмадан бегиген, гьайт дегенде вайт деп турагъан хасияты, ерни терен къатлавларында къысылып тургъан сувукъ ва сюзюк, шо бир вакътиде айрыча демлиги де бар, атып чыкъгъан булакъдай  эркин, чомарт ва хош гёнгюлю, ону ихтилат-масхараны оьз еринде англап-билип  этегенлиги, ол яратгъан уллу ва гиччи асарларда мунаман деп гёрюнюп тура.

Гебек Къонакъбиевни янгы чыкъгъан китабына гирген «Бырынгъы билезикни сыры» деген повестини баш игити Амир яшавну нече тюрлю сынавларындан аман оьтюп, ахырында оьзюню талайына табушма бажара. Шолай болмакъны,  пислик ва пасатлыкъ  халкъ арада яйылып, ерлешип, ёл алып юрюйген бизин четим девюрде бир тюрлю игитликге тенг­леме де ярай.

Шаир яда язывчу халкъыны яшавун, къысматын яза туруп не йимик агьвалатлардан сююнген, не къыйынлыкълар гёрген, шону бар кюйде гёрсетмей буса, шондан чебер асар болмай. Ону да уьстевюне ол халкъыны оьрчюген масъалаларын тюз ёрукъда чечивню ёлларын ахтара, ортагъа сала, шогъар тергевюн бакъдыра.

Китапгъа гирген «Эки къысмат» деген повестни баш игити Салавдин эки ташны арасында къалса да чыгъагъан тайпадан, гьалиги заманны бек далаплы адамы. Тек нетесен, агьлюсю Асилхан булан етти йыллар яшаса да, арада яшы ёкъ. Не болуп къалса да, Асилхангъа дюньяда эринден артыкъ адам гёрюнмей. Шо айтгъан бар, айтмагъан ёкъ деп тура.

Амма Салавдин бош юрюмей, 32 йыл боюнда эрге де бармай тургъан Гёзелни башын-гёзюн чырмап, оьзюне ий эте. Гёзел яшгъа токътагъанны билгенде, агьлюсю Асилхан да яшгъа токътагъанны гьисапгъа алып, ону булан аз ёлугъагъан бола, айрылма кюйлер излей…

«Бырынгъы билезикни сыры» деген асарны йимик, бу экинчи повестни де, нечакъы эрши гёрсем де,  оьзлюгюнден тёгюлеген гёзьяшымны сибирме болса тюгюл, гёзюм айырмайлы охуп, автор игитлерини келпетлерин, сюжетлени чебер къайдалар булан гьайран таъсирли этип яратма болгъанына мюкюрлюк этдим.

Уьчюнчю «Бир дюньяны эки бёлюгю» деген повестинде автор, тувмадан атасына гьашыкъ, осуз дюньяны деми, дагьниси ёкъ, атамны  гьакъындагъы оюм – мени аврувум, деп турагъан къызъяшны келпетин охувчуну санларыны гьар бёлмесин титиретердей этип суратлай, оьтесиз къужурлу тили,чебер  языв къайдасы булан бек таъсирли этип гёрсете.

Пагьмулу язывчу Гебек Къонакъбиевни бу китабындагъы масхара хабарларын, ой бюртюк­лерин енгил тыныш ала туруп охуйсан,  олар охувчуну  къурчун къандырагъан ва герти кюйде леззет алдырагъан асарлар.

Гебек Къонакъбиевни «Бырынгъы билезикни сыры» деген китабындагъы уллу ва гиччи оьлчевдеги жанлы ва таъсирли  языв асарлары менде уятгъан сююнч гьислер булан бирге, адабиятгъа жаны авруйгъан, юреги авагъан къумукъ охувчуланы юреклерине де енгил  ёл табажагъына гьакъ герти кюйде инанмагъа борчлу эте.

 

Казим КАЗИМОВ,

шаир ва журналист.

 

СУРАТДА: (оьрде) Гебек КЪОНАКЪБИЕВ — охувчулары булан.