Ол  кёбюсю гезик оьзюню гючюне, имканлыкъларына аркъа таяп иш гёре, къайсы масъала арагъа чыкъса да,  бары да янларын ахтармайлы, мекенли тюшюнмейли, янашывун, оюн  аян этмеге алгъасамай. Жаваплылыкъдан къачмай бугюн жамиятны арасында тувулунгъан соравлагъа ачыкъдан жавап бермеге къарай, бар гьалны бар кююнде гёрсетмеге къаст эте. Шо айрокъда журналистлени кепине геле ва ону булангъы гезикли ёлугъувну сабурсуз  гёзлейлер. Бир-бир къаравлары гьакимиятны арасында юрюлеген пикрулагъа рас гелмей буса да, Дагъыстан Республиканы агьлюню, аналыкъны ва яшланы ихтиярларын якълайгъан вакили Марина Ежова тюзлюк, гертилик–онгайлы, гелишли болуп болмай деп гьисап эте. Биз ону булан белгили журналист Айшат Тажудинова этген лакъырны сизин тергевюгюзге беребиз.

– Марина Юрьевна, яшланы якълавчусуну къуллугъу –четим, кёп янлы, масъалаланы лап теренине тюшюп айланма борчлу этеген иш.  Бу къуллукъда юристни де, социологну да, психологну да билимлери тарыкъ. Сиз къайсы янларына айрыча тергев бересиз?

– Бугюн пачалыкъ яшлагъа алда бир де бол­магъан­ кюйде кёмек эте: школалар, оьсювню центр­ларын, гьар тюрлю клублар къура.  Шолар гьали де ёкъ ерлерде электрон порталлардан таба хыйлы билим берив программалагъа къур­шалма имканлыкъ бар. Тек, тюзюн айтгъанда,  шо сайтлар булан пайдаланма сюегенлени санаву бугюнге биз къаравуллайгъан, рази къалардай  кюйде тюгюл. Муна биз бары да затны янгыз акъча, гелим, хайыр булан оьлчейген капиталист наслуну оьсдюрмек деген масъаланы уьстюнлю кюйде яшавгъа чыгъарып бажардыкъ.  Олар  жамиятны талайлыгъы учун  загьмат тёкмекни ювукъ да этмей. Йыллар булан охума, билимлерин артдырма, камиллешдирме негер тарыкъдыр? Ялкъывлу… Гьона, бир къыйын да тёкмей миллионланы къазанма имканлыкъ береген «блогерни» касбусу бар чы. Бизин жамият байлавлукъларыбызны ким толтургъанына, елегенине  къарагъыз чы – сайки,   не затда да анг­лаву бар «усталар», «касбучулар», гьакъыкъатда буса  –билимсиз элбезгенлер. Гюнде онлар булангъы гьар тюрлю чаралагъа барагъан адам ким болуп ишлемеге бола?  Къайсы  тармакъда бираз сама сынаву бар? Яшлар да шону эс эте ва гележекде оьзлер учун да тынч ёлланы излеме белсене.

– Белгили кюйде, агьлюню ва яшланы ихтиярларын якълайгъан вакилни атына  гьар йыл адамлардан орта гьисапда 600-ге ювукъ арза геле.  Шо оьзге регионлардан эсе эки керен артыкъ. Аслу себеби недир деп эсигизге геле?  Ерли гьакимият яшланы ихтиярлары бузулагъанда заманында тийишли кюйде сесленеми? Адамланы  аслу гьалда не йимик масъа­лалар къыйнай?

– Мекенли этип айтгъанда, мисал учун,  бизге алдындагъы йыл  1447 арзагъа къарама тюшдю. Адамлар къыйынын-дертин билдирмек учун язагъандан къайры, аслу гьалда бизин уьстюбюзге геле. Шо бир янындан бизге инанагъанлыкъны ва башгъа якъдан милли оьзтёречеликни белгисидир деп эсиме геле. Олар масъаласын аян этмеге гьазир, эгер де шону гьакъында не дос-къардашы, не авул-хоншусу билмесе.  Базар аралыкълар оьмюр сюреген девюрде адвокатланы чалышыву кёбюсю гьалда къазанч булан байлавлу, озокъда, шолай шартларда адамлар бизден кёмекни къаравуллай. Адвокатлар йимик масъаланы узакъ, инживлю судлукъ ишге айландырмай, судгъа етишгенче чечмеге къарайбыз. Не масъалалар десегиз, гьатта «яшымны биринчи партагъа олтуртмады»  деген кантдан башланып, яшны яшавуна герти къоркъунчлукъ тувулунагъан гезиклеге ерли етише. Дагъы да айтсам, ата-аналаны яшлар учунгъу малланы, дарманланы багьалары гьатдан озуп гётерилип барагъаны, сакъат яшлагъа тийишли шартлар, онгайлыкълар болдурулмагъаны, ерлерде медицина касбучулар етишмейгени  уллу разисизлигин тувдура.

Гьакимиятны янындан сесленив башгъа-башгъа деп айтар эдим: бир  ерде  заманында тергев бермегенлер ва олагъа билдиргенде, масъала тез чечиле. Бирдагъысында, ерли къурумлардан асув болмай, ачыкъдан законну бузувгъа ёл береген гезиклер де ёлукъмай къалмай. Масала, районланы бирисинде суд кёп яшлы къатынгишини аналыкъ ихтиярларындан магьрюм этген  болгъан, шондан сонг яшлагъа тийиш­ли пособиелени ола­гъа бир аралыгъы да ёкъ ят адам алып тургъан. Шогъар­ байлавлу уголовный иш ачмагъа тюшдю!

– Яшаву тюзелмеген агьлюлеге байлавлу не йимик чаралар гёресиз? Ата-анасыны янындан къыйыкъ­сытылагъан, ола­ны оьчлю янашывуну къурбаны болуп токътайгъан яшланы якъламакъ учун не къйдаланы къоллайсыз?   

– Тюзелмеген  агьлюлерде  гьал тюрлю-тюрлю бола. Бир ожакъда эр-къатын айрылабыз деп мал-матагьын бёле, амма лап да уллу эришивлер яшлар ким булан къалажакъ дегенде башлана. Шо заманда да авлетлеринде гьайы тюгюл, олагъа пачалыкъны янындан берилеген къошум гьакъларда ва тёленежек алиментлерде бола. Озокъда, яшлар языкъ, уллуланы давлашывларыны аслу къурбаны олар болуп токътай. Айрылывгъа да кёбюсю гьалда ичкичилик яда наркомания себеп болуп токътай, яда уьйдеги тарчыкълыкъ яшларына тийиш­ли тергев бакъдырмагъа имканлыкъ бермей.  Башгъа агьлюлерде буса терсине – бары да зат етише, авлетлерин гьатдан оздуруп къутурта. Белгисиз ярышларда биринчи,  экинчи ерлеге ес болса, оьзлени игитлеге гьисапламагъа башлайлар. Бираздан буса, терс ва  жинаятчылыкъны ёлуна тюшелер. Яшланы гьариси булан  айрыча иш гёрме ва   оьзтёрече янашма тарыкъ.

Биз юрютеген 20-дан артыкъ билим берив, яратывчу программалар бар. Масала, «Иссиликни савгъат этемен» деген программада  оьсюп гелеген  наслу бош заманын тегин кюйде къайда оьтгерме сюе­генини  гьакъында пайдалы маълумат тапмагъа бола. Ондан къайры, шо программагъа гёре биз оьзлер булан дыгъар байлагъан касбучулар орамларда ишлей, бош гезейген гьакъылбалыкъ болмагъан яшлагъа айрыча тергев бере. Ахшамлар жагьиллер жыйылагъан ерлеге бара, геч заман буса, неге уьюнде тюгюл экенин ахтара, тарыкъ болса, кёмек эте,  мисал учун, ювукъ адамлары булан умуми сёз тапма яда башгъа масъаласын чечме. «Ата-ананы къонакъюйю» деген программагъа яшлары барланы къуршайбыз, олагъа авлетлерин бугюнгю гьаллагъа къыйышывлу тарбиялавну гьакъында пайдалы насигьатлар беребиз.  Гьали жагьиллер башгъа ва адатлы мердешлер булан янаша, яшавда болгъан алышынывланы да гьисапгъа алмагъа тюшедир.

– Къайсы къурумлар ва идаралар булан айрокъда жанлы, тыгъыс  байлавлукъ юрютесиз? Оланы янындан англавну, якълавну гьис этемисиз?

– Биз гьакимиятны бары да къурумлары  булан иш гёребиз, аманлыкъны къоруйгъанларындан башлап, жамият, дин къурумлагъа ерли.  Тюзюн айтгъанда, яшгъа кёмек бола буса, магъа шону ким этежеги башгъа тюгюл. Эгер де бары да масъалалар заманында, закон талап этеген кюйде чечиле болгъан буса, балики,  мени къуллугъумда да гьажатлыкъ болмас эди.

– Палестинада болуп турагъан къайгъылы агьвалатлагъа барыбыз да шагьатбыз. Исрайыл Газадагъы яшавлукъ уьйлени, больницаланы, школаланы  дагъытывну токътатмай, минглер булангъы гюнагьсыз яшланы жанлары къыйыла. Дагъыс­тан Россияны оьзге регионлары йимик, хыйлы палестиналы  агьлюлени къабул этген. Оланы биздеги шартлагъа, яшавгъа уьйренивю нечик оьте?  Сизге оьзюгюзге не йимик масъалалар булан машгъул болмагъа тюше?

– Палестина – къайсы адамны да талчыкъдырагъан, ичинбушдурагъан къайгъы-дерт. ООН-ну Генеральный секретары Газагъа  яшланы дюньядагъы лап да уллу къабуру деген. Айтма чы айтгъан, тек шо вагьшиликни токътатмакъ учун бир чара да гёрмеген. Газада гьар 6-7  минутда бир яш оьле. Яшланы ихтиярланын якълайгъан вакилини аслу борчларыны бириси– дав къаршытурувлар юрюлеген ерлердеги яшланы къорумакъ.  Алты йылны узагъында биз яшланы Сириядан ва Иракъдан чыгъарабыз, 350-вюн къутгъаргъанбыз.  Украинада хас асгер чара башлангъанда да ягъада турмадыкъ, минглер булангъы гиччипавланы топлар атылмайгъан  аман регионлагъа гёчюрдюк.  Шо себепден Украинадагъы гьалиги гьакимият бизге яшланы урлайсыз деп айып салма къарады. Бизин «урлайсыз» деп айыплай, оьзлер буса, Донбасда гече де, гюн де яшланы къырып тура. Россиядагъы яшланы ихтиярларын якълайгъан вакиллеге къаршы, оланы арасында мен де барман, Гюнбатыш пачалыкълар бир тюрлю чаралар къабул этген.  Мария Львова-Беловагъа буса, (РФ-ни Президентини янындагъы вакили) Россияны вакили гьатта халкъара суд эркинликден магьрюм этмек деген  къарарны  чыгъар­гъан. Гьали Сириядан яшларыбызны къайтарывда бир тюрлю четимликлер тувулунмакъ бар.

Насипге, Палестинаны яшлары кёмексиз къалмагъан. Бугюн республикада олар учун бары да онг­айлыкълар болдурулгъан.  Ондан къайры, минглер булангъы дагъыстанлылар бугюнлерде де оьзлени янындан этилеген кёмекни токътатмай, рагьмулу  ишин узата.  Шулай имканлыкъ булан пайдаланып, барысына да гьакъ юрекден баракалламны билдирме сюемен! Яшлар учун школа ачгъанбыз, барысы да медицина тергевлерден оьтген. Оланы ата-аналарыны кёбюсюнде мени телефонумну номери бар. Сюйген заманда зенг этмеге бола. Бирев де тергевсюз, кёмексиз къалмагъанын мекенли кюйде айтмагъа боламан.

– Шулай мюгьлетлерде гьар адамны герти къылыкълары аян боладыр дагъы…

– Ф. Достоевский: «Языкъ­сыныв, рагьму –адамны  яшавуну оьр даражасы», – деп айтгъан. Шо якъдан алгъанда,  Дагъыстанда ишлемеге тынч, бизде гьайран адамлар яшай, олардагъы рагьмулукъгъа ким де сукъланар эди. Башгъаны къыйынын бек гьис этелер, четим гьалгъа тюшгенлеге бар-ёгъун дегенлей бермеге гьазирлер.   Бизин учун шо бек агьамиятлы. Къайсы яшны да къысматы чечилегенде, гьатта бир яшны гьакъында лакъыр юрюле буса да, юрегинге тынглама тарыкъ ва мен шо юрегим не учун урагъанын мекенли билемен…

 

Таржума этип онгаргъан

П. ГЬАЙБУЛЛАЕВА.