(Атасыны гьакъында уланыны сёзю)

Мени атам, Дагъыстанны халкъ шаири, Анвар Абдулгьамитович Гьажиев, 1914-нчю йылда Кёстекде тувгъан. Ол яш заманында юртда, яшдагъы ювугъу Ханарслан Маматаев булан мадрасада охугъан. Ажамча язып да, охуп да кёп арив биле эди. Тек билегенлерин айтып башгъалар булан кёп аз хабарлай эди. Анабыз: «Аллагьгъа да Анвар инана, ичинден, юрегинден инана, тек билдирмей»,– дей бола эди.

Атабызны ожагъында мен бешинчи яш эдим. Алдымдагъы дёртев – къызлар эди. Менден сонг да тувду эки яш. Бириси къыз, бириси улан. Барыбыз да биз етти яш барбыз. Беш къызардаш ва эки агъа-ини.

Мен тувгъан гюн (21-нчи февральда, 1950-нчи йылда) биз Магьачкъалада Котровну атындагъы орамда Киласхан дегенлени уьйлеринде квартирде яшай болгъанбыз. Шо гюнлерде мени атам, къурдашларын да чакъырып уллу йыбав этген болгъан дейлер. Шо йыбавда Аткъай, Камил Солтанов, Сираждин Токъболатов, Магьаммат-Солтан Ягьияев, Шарип Албериев ва оьзге миллетлени язывчулары да болгъан.

Магъа бир йыл битгенде, биз шагьарны Гвардейский деген орамындагъы абзарына гёчдюк. Шо заманларда о бек чет ерлер эди. Бара-бара, шагьар оьсюп, атабызны абзары шагьарны ортасында ерлешген болуп къалды. Шо абзарда, шо уьйлерде магъа атам булан къыркъ бир йыл яшама насип болду…

Атам мени бек асил хасиятлы, назик гьисли, саламат турушлу адам эди.

Абзарны, уьйню таза сакълама, гьар тюрлю чечек булан, гюл булан безендирме муштарлы эди. Бизин абзар мени гиччи заманымда чинк де гёзел, ярыкъ абзар эди. Гьатта оьтеген адамлар къапубузну ачып, гирип, къарап гете эди. Яшлары нечик гийинегенге де атам бек тергев бере эди. Эсимде бар, язывчуланы съездлерине, пленумларына яда оьзге командировкалагъа Москвагъа, яда оьзге шагьаргъа барса, шондан бизге гьар-тюрлю гиеген опуракъ алып геле эди. Гьар-тюрлю шиша-кашаны да атам кёп сюе эди. Гьар тюрлю сукаралар, сервизлер, айры чашкалар, рюмкалар, гьатта люстрагъа ерли оьзю алмагъа кёп сюе эди. Шо саялы болма ярай, бизин уьйде ону эсге салагъан затлар эпсиз кёп.

Оьрде мен эсгерген йимик, атабыз бавда, бахчада доланмагъа кёп сюе эди. Мисал учун, юзюм борлагъа этилмеге герек къуллукъну агрономлардан да яхшы биле эди. Юзюмню заманында гесип, борласын байлап, огъар аврув тиймес учун чагъында кюкюрт уруп бола эди.

Атамны асил хасиятларындан бириси – гишини аяп, къызгъанып бола эди. Гишиге, ювугъуна-досуна намус салмакъдан бек сакъ эди, адамны авара этме сюймей эди. Адам баргъан еринден заманында къайтып болма герек деп бола эди бизге. Эп бола туруп, яхшылыкъгъа, пашманлыкъгъа да етишме герек дей эди, айрокъда къайгъылы гюнлер.

Адамгъа болагъан яхшылыкъны бир де къызгъанма ярамай, адам яхшылыкъ учун яралгъан, яхшылыкълар да адамлар учун бола дей эди.

Ана тилин атам эпсиз яхшы биле эди. Бизге де, шагьарда яшасакъ да, бир де атабыз орусча сёйлемеген. «Орус тилни сиз булай да билежексиз, ана тилигизде сёйлегиз»,  – деп къабунуп йибере эди бизге, биз орусча сёйлейгенни нагагь эшитсе. Бир гезик, мен дёртюнчю класгъа юрюйген заманларда, бизге телефон сёйледи бирев. «Кимсен?» – деди магъа,  «Багьавдинмен», – дедим мен. Сонг бирден о гиши: «Ассаламу алейкум, Багьавдин!» – деди. Мен огъар­ «Ваалейкум ассалам!» – деп жавапландым! Бу телефон сёйлейген адам Аткъай болгъан. «Мен, – деди ол, – буссагьат Камиллеге сёйлеген эдим, уланы Казбек мени саламыма, «здрасти, дядя Аткъай», деп къойду, – деди. –  Гёремисен, ондан гиччи сен ана тилингде сёйлейсен»,– деп узакъ заман телефонну янгыртды кюлкюсю булан. Сонг шо гьакъда атама да айтгъан. Бизге атамны ювукълары, айрокъда, къалам къурдашлары, кёп геле эди. Къумукъ ширлерден Аткъай, Абдулвагьап Сулейманов, Камил Солтанов, Шарип Албериев, Сираждин Токъболатов, Изамит Асеков атама къатнай эди. Олар гьар-тюрлю къумукъ сёзлени, айры-айры сёз тагъымланы къолланыву гьакъда атам булан лакъыр эте эди. Мисал учун, бугюн йимик эсимде Аткъай агъав, бизин абзардагъы тахтамекде де олтуруп, юзюм ашай туруп атама: «Сен аян деген сёзню нечик англайсан ва нечик маъналарда ону къоллама бола?» – деп сорайгъаны. Атам огъар шо сёзню тюрлю-тюрлю маъналарын, халкъ къоллайгъан кюйлерин, оьзю нечик англайгъаны гьакъда узакъ заман Аткъайгъа хабарлады.

Оьзю язагъан шиъруланы уьс­тюнде атам ­оьтесиз кёп ишлей эди. Сегиз  сатырлыкъ шиъруну тогъуз-он гюнлер къала эди яза туруп. Мен шо­гъар кёп керенлер тергев бергенмен, артда тамаша болмайгъан болуп къалдым. Ол, сен не этсенг де, оьзюню юреги тынагъан кюйде чыкъмаса, шиъруну къолдан чыгъармай эди ва гьатта шиърусу бир журналда яда газетде чыгъып гелгенде де, бир тюрлю сатырларын яда айрыча бир куплетин тюзелтмей къоймай эди. Шо саялы болма ярай, ону алда язылгъан шиърулары артда чыгъагъан китапларына къошула­гъанда, тергев этсенг, бир-бир куплетлери янгыдан язылып, биревюлери буса тайып къалгъан гезиклер кёп ёлугъа. Шо мен алда эсгерген йимик, бир тептер тола эди шо сегиз сатырлыкъ шиъруну вариантларын эте туруп. Шондан сонг, гьар гюн дегенлей, абзарда ари де-бери де юрюй туруп, оьз-оьзюне шо шиъруну сатырларын охуп, сёйлене бола эди. Сонг бизге, айрокъда анабызгъа: «Эки тюрлю вариантны бирисин сайлагъыз», –  деп охуй эди. Анабыз да, оьзю ошатгъан вариантын айтып бере эди. Кёбюсю гезиклер, анабыз сайлагъан вариант атабызны ойлары булан тюз геле эди.

Шу ерде мен къысгъартаман сёзюмню. Атамны гьакъындагъы эсделиклени уьстюнде, Аллагь буюрса, артын уьз­мей ишлермен деп эсиме геле…

 

Багьавдин ГЬАЖИЕВ.