Къатынгишилер — Уллу Ватан давда
Уллу Ватан давну ортакъчысы Маржанат Османова 1917-нчи йылда Тёбен Жюнгютейде тувгъан. Маржанатгъа 15 йыл болагъанда ону атасы оьле, агьлюню намусу къызланы уллусу Маржанатгъа тюше. Къыз Буйнакск шагьардагъы чораплар согъагъан артелге ишлеме тюше. Шонда эки йыллар ишлеген сонг, ону юртдагъы яшлар бавуну ёлбашчысы этип сала.
Шо вакътилерде колхозгъа янгы тракторлар геле. Эргиши йимик тавакаллыгъы бар Маржанат, шоланы ишлейген кююне тамашалыкъ этген ва тракторист болма сюе. Партияны чакъырыву да муну къасты булан рас геле: 1936-нчы йылда ол Буйнакск шагьардагъы МТС-де ачылгъан трактористлени курсларына йибериле. Ол янгыз болмай, оьзю йимик охуп битген къызланы жыйып, юртунда тиштайпаланы бригадасын да къура. Шо йыл ол шофёр болма сюе ва Шелковской юртда машин гьайдайгъан курсланы битдире. Къайтгъанда «полуторка» машин гьайдап ишлей.
Къыйынлыкълардан тартынмайгъан Маржанат эргишилер булан бирге-бир ишлей. Шону учун ону билими де, гючю де, къуваты да таманлыкъ эте.
Уллу Ватан дав башлангъандокъ, Маржанат фронтгъа йибермекни тилеп военкоматгъа арза яза. Оьзюн чю йибермейлер, тек тарыкъгъа автомашинин ала. Ол тенглилери булан дагъы да нечесе керенлер арзалар яза, ону арзасын 1942-нчи йылны яйында къабул эте. Шо буса немислер Кавказны алмакъ учунгъу къыргъынлы давлар юрюлеген заман булан рас геле.
Маржанат Османова 44-нчю армияны госпиталыны санитар машинин гьайдай. Гьайдай деген сёз енгил айтыла буса да, кютме бек къыйынлы иш. Огъар дав майдандан яралыланы чыгъарма, асгерчилени ва топ гюлле ташыма, аш ва опуракъ етишдирме тюшген. Биз киноларда нечесе керенлер гёргенбиз, немис самолётлар машинлени гюллелейген кюйлени. Шолай Маржанатгъа да нечесе керенлер болгъан. Бир керен чи опуракълар алып гелегенде немис самолёт машинине 2 бомба ташлай, машин яллай, тек Маржанат яраланса да, сав къала.
Арив чакъ буса чы бир кюйлер бола. Огъар явуп айланасы гёрюнмейген гьалларда, ёллар кёл ва балчыкъ болгъанда, къышда къар кюртлерден оьтмеге, тек заманында етишмеге герек болгъан. Шо ишлени Маржанат эргишилерден артда къалмай кютген. Ол эргиши йимик гийинип юрюйгенге огъар фронтдагъылар «Коля» деп айта болгъанлар.
Огъар гечелер гьайдама къыйын болгъан, неге тюгюл де ярыкъланы якъма ярамай, шолай вакътилерде адашып душманны къолуна тюшмеклигинг де бар чы…
Ол къуллукъ этеген госпитальны 15 санитар машинин гьайдайгъанлардан Маржанат 1 къызъяш болгъан. Ол онда буйнакскили къумукъ къызлар — Патимат Гьажиева, Аня Асурханова, Аня Кафарова булан таныш болгъан. Олар бары да сав къайтажакълар, давдан сонг да къурдашлыкъ юрютежеклер.
Бир керен дав майдандан яралыланы гелтиргенде, оланы тюшюрмеге эргишилер геле. Яралыланы бириси оьзлени къутгъаргъан шофёргъа баракалла айтма сюе ва ону янына чакъыра. Ол да таныйгъан къумукъ яш болуп чыгъа.
– Вагь, Маржанат, сенмисен? — деп бек тамашалыкъ эте. Давдан сав-саламат да къайтып, шофёр курсланы да битип, шо улан да кёп йыллар машин гьайдап ишлеген.
Маржанат машини булан Къырым ярыматавну ари де бери де нечесе керенлер оьтген. Шо давларда ону машини бир керен де бузулмагъан, неге тюгюл ол машинни даим тергеп юрюте болгъан. Огъар Башкомандующий И.Сталинни баракаллалары да берилген.
Машини булан ол Литвагъа ерли бара. Уьстюнлюкню гюнюн буса 51-нчи армияны гьисабына берилген госпитальны санитар машинин гьайдавчусу Маржанат Османова 1945-нчи йылда Львов шагьарны тюбюнде къаршылай. Ол дав майданлардан 1 мингден де артыкъ яралы адамны чыгъаргъан.
1945-нчи йылда ол давдан къайта, къоччакъ къызыбызны тёшюн Ватан давну 2 даражалы ордени ва «За боевые заслуги», «За оборону Кавказа», «За победу над Германией» деген медаллар безеген. Кёп йыллар Буйнакск шагьарда «скорый помощ» машинни гьайдап тургъан. «Дагъыстанны ат къазангъан шофёру», «СССР-ни санитар къуллукъчуларыны отличниги» деген атлар да берилген. Айланадагъылар ону «шофёр Маржанат» деп таный болгъан.
1945-нчи йылны март айы. Буйнакск шагьарда, тёшю орден-медаллардан лансыллайгъан, лейтенант чинли багъыйлы тиштайпа кимни де тергевюн тарта. Къумукъча сёйлейген бу къыз кимдир, къайдандыр деп сорайгъанлар да бола. Шо буса Уллу Ватан давну ортакъчысы Ума (Умукюсюм) Зайналбекова болгъан.
Ума Зайналбекова 1916-нчы йылда Тёбен Жюнгютейде тувгъан (бир-бир маълуматлагъа гёре, ол Эрпелиде тувгъан деп де языла). Ону атасы къызыл партизанланы арасына къошула ва совет гьакимликни къурувда актив кюйде ортакъчылыкъ эте. Шолай болгъан бир давда огъар оьлер яра тие. Уьстевюне, партизанланы якълап тургъан анасы да аврувлагъа тарыгъан. Шону учун да Уманы яшлайын анасыны къызардашы Папуш сакълагъан.
Оьрюм болгъанда Папуш къызны оьзю ишлейген III Интернационалны атындагъы фабригине сала. Гюндюзлер шонда ишлеп, Ума ахшамгъы школагъа да юрюй.
Дав башлангъанда Ума Ростовдагъы хас школаны да охуп битип, Дагъыстанны партиясыны обкомунда секретарь-машинистка болуп ишлей болгъан. Шо замангъа ону агьлюсю де бола, бир къызны да тарбиялай. Шогъар да къарамай, Папуш къаршы буса да, ол давгъа барма сюе. Къырымда Керч шагьарны аманлыгъын якълап дав этеген эрини яннавурунда болма сюе. Ону фронтгъа барма сюеген арзасы НКВД-ни гьакимлерин де тамаша эте. Обкомдагъылар барысы да шо заманда НКВД-ни тергевюню тюбюнде болгъанны да эсгерсек, оланы тамашалыгъын англама болажакъбыз.
Шо вакътиде Магьачкъалада «СМЕРШ» деген контрразведканы бёлюгю къурула болгъан, шонда Уманы оператор этип къабул эте. Огъар кёп санавдагъы агентлени, бизин бойгъа ташлангъан диверсантланы аян этегенде ва дагъытагъанда ортакъчылыкъ этме тюше. Сонг огъар 5-нчи армияны гьисабындагъы 91-нчи атышывчу дивизияны госпиталларыны иши тапшурула. Младший лейтенант Ума Ягьияевна шондагъы агентлени, давдан къачма къарайгъанланы аян этмеге герек болгъан. Огъар шо борчундан къайры ал сыдраларда болуп дав этме де тюше. Ондан къайры да Умагъа яралыланы бакъма, гьатта оланы кёп гезиклер дав майдандан чыгъарма да тюшген.
Немис-фашист елевчюлеге къаршы давларда гёрсетген къоччакълыгъы учун Ума Зайналбекова Къызыл Юлдуз орден булан савгъатлангъан. Ол Къырымны, Жанкойну, Донбасны, Мелитопольну азат этегенде дав этген ва бир нече керенлер Башкомандующий И.В.Сталинни баракаллаларын алгъан.
Булай адамны гьакъында айтардай кёп язылмагъан, шо да англашына. «СМЕРШ» деген контрразведкада ишлейгенлени гьакъындагъы маълуматлар бугюнлерде де аян болмагъан. Орденге гёрсетегенде де къарым сёзлени охуйбуз.
«Ёлдаш Зайналбекова 91-нчи атышывчу дивизия къурулгъандан 1944-нчю йылны март айы болгъанча дав ёлланы бирге оьтдю. Шо йылны март айындан тутуп, госпиталланы ишине къарайгъан вакътини ичинде давдан къачма къарайгъанланы, не гьиллалар этип де госпитальгъа гирме къарайгъан агентлени аян этивде кёп иш этди.
Литва Республиканы немислерден азат этгенде шону халкъыны ичиндеги бизге къаршыланы кёбюсюн аян этген. Намуслу ишлери учун У.Зайналбекова Къызыл Юлдуз орденге гёрсетиле».
Шо савгъатлардан къайры да, лейтенант Ума Зайналбекова «За боевые заслуги», «За оборону Кавказа» ва башгъа медаллар булан савгъатлангъан.
1945-нчи йылны март айында эри оьлген деген къайгъылы хабар геле, апрель айны ахырында буса ону анасы гечинген деп уьйге йибере. Уьстюнлюкню гюнюн де ол къызыны янында турагъанда къаршылай.
Гебек КЪОНАКЪБИЕВ.
