Уьстюнлюкню 80 йыллыгъына – 80 ветеранны гьакъында

Али Гапуров  1913-нчю йылда Эрпелиде тувгъан. Ол асгер къуллугъун кютеген заманда Уллу Ватан дав башлана. Шо гюн Али къуллукъ этеген асгер бёлюк яйлыкъ лагерлерде болгъан. Дав башлангъан деген хабар етишгендокъ, буланы вагонлагъа да миндирип, дазу бойгъа йибере. Ерине етишип битгенче, поезд самолётлардан таба атышывгъа тутула. Кёп адам оьле, сав къалгъанлары да аралагъан немислер булан дав этелер. Патронлары битгенче 300 солдат атышыв юрюте, тек ахырда сав къалгъанлар барысы да есир этиле.

Бир нече гюн есир этилинген совет асгерлени тегенек тел булан бегетилген ерде сакълайлар. Сонг вагонлагъа да миндирип, гюнбатышгъа йибере. Ер-ерде токътай туруп, ёлда кёп гюн къалалар. Бир гезик поезд партизанлар атылтып бузулгъан ерге гелелер. Вагонлардагъы есирлени тюшюрюп, шо ерни ярашдырма салалар. Шо вакътиде партизанлар немислеге къаршы атышыв эте ва есирлени къутгъара. Али ёлдашлары булан Къырымдагъы партизанлагъа къошула ва пулемётчу болуп дав эте.

Али Гапуовну янгы асгер бёлюкге чыгъара. Ол Къырымны немислерден азат этгенде, 1-нчи Белорусс фронтну 691-нчи атышывчу полкуна танклагъа къаршы урагъан тюбекни атышывчусу болуп бегетиле.  Аз заманны ичинде Али оьзюне тапшурулгъан танклагъа къаршы урагъан тюбекни сынавлу къоллама уьйрене ва танклар булан бирге пулемётлагъа, автомашинлеге уруп, оланы да дагъыта.

Белоруссияны немислени азат этип, бизин асгерлер Польшагъа чыгъа. Шондагъы ва Германияда юрюлген давларда   гёрсетген игитлигине Али Гапуров «Къоччакълыгъы учун» деген медаль ва Макътавлукъну 3 даражалы ордени булан савгъатлангъан.

Орден береген савгъатлав кагъызында шулай сатырлар бар:

«Али Гапуров 1945-нчи йылны 23-нчю январында Бланки деген шагьарны янындагъы давда къоччакълыкъ гёрсетди. Ол оьзю 8 немисни оьлтюрдю. 31-нчи январда Польцих деген шагьарны боюнда ол тобундан атышып, немислени топ ташыйгъан автомашинин яллатды ва 5 немисни къолгъа алды. Макътавлукъну 3 даражалы орденине гёрсетилме тийишли».

Давдан сонггъу йылларда абурсый къазанып, ол Буйнакск шагьарда экмек заводда ишлеп тургъан.

Басир Хамаматов да аз яшаса да, артындан унутулмас белги къоюп гетген. Ол  1924-нчю йыл Бабаюртда тувгъан. Школада охуп, толмагъан орта билим алгъан сонг, Магьачкъаладагъы механиклер гьазирлейген техникумгъа охума тюше.

Уллу Ватан дав башлангъан сонг, шондагъы охувун бёлюп, юртгъа къайта. Башлап ол районну савлукъ сакълав бёлюгюнде инспектор, ­сонгунда районну халкъ судунда судоисполнитель болуп ишлей. Ол агьлюде яшланы лап уллусу экенге гёре, сакъат атасына ва яшлагъа да къарама тюше. Тек ол давгъа барма сюе ва чагъы етишмесе де, гёнгюллю кюйде давгъа гетме военкоматгъа арза бере. Арадан кёп де гетмей, 1942-нчи йыл февраль айда ол асгерге чакъырыла.

Душман булан бетге-бет ябушмагъа талпынса да, ол тувра давгъа тюшмей, Бакюге офицерлер гьазирлейген курслагъа охума йибериле. Онда охуйгъан вакътисинде Басирден ата-анасына бир нече кагъыз геле. Оланы бирисинде ол: «Бакюде биз гьар гече къаравул юрютебиз. Мунда да немислени агентлери ва оланы уьюрлери оьзлени намарт ишлерин оьтгерелер. Биз оланы ахтарабыз ва тутабыз. Бир гече шолай гёрсетген тюрлю пайдалы ишлерим саялы магъа Къызыл Юлдуз ордени берилди», – деп яза.

Бакюде алты ай охугъан сонг, лейтенант чинге ес болгъан Басир Хамаматов Кавказ учун юрюлеген урушлагъа 4-нчю атышывчу гвардиячы бригадада ротаны командирини орнунбасары болуп дав эте. Кавказ учунгъу ябушувларда Темиркъазыкъ Осетияны тахшагьары Орджоникидзени ювугъундагъы Гизели юртну ягъында оьжетли къызгъын давлар юрюлген. Шо давларда совет воинлер гёрсетген игитликлени ва къоччакълыкъланы натижасында фашистлер оьз муратларына етишме болмагъанлар.

Орджоникидзе учун юрюлген давларда кёп-кёп асгерчилер жанларын къурбан этген, тек фашистлени алгъа гетме къоймагъан. Шоланы арасында Басир Хамаматов да болгъан. Кавказны якъламакъ учун юрюлген давларда гёрсетген къоччакъ ишлери саялы, оьлген сонг ол биринчилерден болуп «Кавказны якълагъаны учун» деген медаль булан савгъатлана. Медаль ону атасына тапшурулгъан.

Б.Хамаматовну юртлулары унутмай. Бабаюртда ол яшагъан орамгъа ону аты да къоюлгъан. Ондан сонггъу наслулар ону атын уллу гьюрмет булан эсгерелер. Неге тюгюл де, Басир Хамаматов ва ону йимик миллионлар булангъы совет солдатлар дав йылларда гёрсетген игитлик гьалиги яшёрюмлеге уьлгю болуп токътай.

Татам Хизриев 1922-нчи йылда Буйнакск районну Тёбен Къазаныш юртунда тувгъан.

Орта школаны битдиреген йыл дав башланып, ата юртдагъы «Къызыл Октябр» деген колхозда учётчик болуп ишлеме башлай. Тек 1942-нчи йылны башында ону фронгъа ала. Татам Хизриев Моздок шагьарда Темиркъазыкъ Кавказ фронтну 316-нчы атышывчу дивизиясыны 1073-нчю полкунда топну командири болуп белгилене. Краснодар крайны немислерден азат этегенде къоркъувну билмей ябуша. Хыйлы давларда ортакъчылыкъ эте. Шо вакъти огъар 20 йыллар бола болгъан.

Топну командири гьисапда ол 1943-нчю йыл июль – октябр айларда айрыча къоччакълыкъ гёрсете. Ону Къызыл Юлдуз орденге гёрсетеген савгъатлав кагъызда булай сатырланы охуйбуз:

«Хизриев Татам Ильясович Краснодар крайны Анастасевьское станциясын алагъанда пушкадан уруп душманны 2 тобун яллатды. 20-нчы июльда буса 1 дзотну ва душманны миномётун дагъытды. 1 – 3-нчю октябрде Темрюк шагьарны айланасындагъы давларда пушкасындан таба уьстюнде немислер булангъы 2 автомашинни, 1 дзотну, 2 пулемётну яллатгъан. Шо игитлиги учун Т.Хизриев Къызыл Юлдуз орденге гёрсетиле».

1943-нчю йылны октябр айында Таман ярыматавну душманлардан азат этмеклик учун юрюлеген авур давланы вакътисинде Татам Хизриевни бутуна яра тие. Ону башлап Краснодар шагьаргъа, сонг Сочидеги асгер госпитальгъа йибере. Шонда 6 ай ята. Докторлар 4 керен ярасына операция эте, тек сав этме болмай. Ол давдан экинчи группалы сакъат болуп къайта.

Татам Хизриев Къызыл Юлдуз, Ватан давну 1 ва 2 даражалы орденлери ва онгъа ювукъ медаллар булан савгъатлангъан.

Давдан къайтгъанда Тёбен Къазаныш юртда «Къызыл Октябр», сонг Орджоникидзени атындагъы колхозда учётчик, сонг бухгалтер, бухгалтер-экономист болуп загьмат ёлун давам эте.

Тюрлю-тюрлю йылларда Татам Хизриев Буйнакск пассажир авто-предприятиени, Буйнакск ПМК-ны, сонг Оьр Къазанышдагъы «Уллусув» совхозну баш бухгалтери болуп чалыша. 1983-нчю йылдан тутуп, Татам Хизриев «Овцевод» деген хозяйствоара предприятиени баш бухгалтери этилип белгилене.

Татам Ильясович Хизриев 86 йыл болагъанда 2008-нчи йылда гечинген.

Агьмат Алиев 1917-нчи йылда Къандавуравул юртда тувгъан. Гиччиден билимге гьасирет улан 1935-нчи йылда Магьачкъалада Дагъыстан пачалыкъ университетини физика-математика бёлюгюне охума тюше. 1939-нчу йыл оьр охув ожакъны битдире ва Хасавюрт шагьарда 1 номерли орта школада муаллим болуп ишлеме башлай.

Уллу Ватан даву башлана. Агьмат Алиев де бирге ишлейген ёлдашлары да булан гёнгюллю кюйде фронтгъа гете. Асгерде оьр билими барлагъа тергев артыкъ бола, Агьматны да арасындан сайлап командирлер гьазирлейген училищеге охума йибере. 1942-нчи йыл Краснодар шагьардагъы шо училищени битдирип, лейтенант чин де алып, Агьмат Алиев взводну командири бола. 4-нчю Украина фронтну сыдыраларында фашист елевчюлерден Чехословакияны, Румынияны, Польшаны азат этив давларда ортакъчылыкъ эте.

Гёрсетген къоччакълыгъы учун ол Къызыл Юлдуз ва Ватан давну 1 даражалы орденлери ва кёп санавдагъы медаллар булан савгъатлана.

Польшаны немислерден азат этегенде авур яралана, тек кёп ятмай къолай болуп чыгъа.

Давдан сонг ол Хасавюрт военкоматда инспектор, Хасавюртдагъы педагогика училищеде дарс берип, медучилищеде завуч болуп, Яхсай ва Солтанянгыюрт, Хасавюртдагъы 1, 3 ва 4 номерли школаланы директору, Къызылюрт райисполкомда ва кёп йыллар Хасавюрт шагьардагъы школаларда математика дарслар берип ишлей.  Агьмат Алиевни эл арада уллу абуру бар эди.

Огъар Россияны билим беривюню гьюрметли къуллукъчусу, Дагъыстанны ат къазангъан муаллими деген атлар да берилген.

Ол охутгъанлар сонггъу йылларда дюньягъа аты айтылгъан алимлер болгъан. Шоланы бирисин айтып къойсакъ да таманлыкъ этер: илмуланы доктору, Социалист Загьматны Игити, дюньяны иерченин этген – Всеволод Егоров ону инг яхшы охувчуларыны бириси болгъан.

Агьмат Арсланалиевич татувлу агьлю къуруп 6 авлет де тарбиялагъан. Оланы да 13 авлети бар, олар да ата-ана болгъанлар.

Агьмат Арсланалиевич Алиев 100 йылгъа ювукъ яшап, 2017-нчи йылда гечинди.