Адамгъа яшавда билим-илму нечик тарыгъы айтмасакъ да англашыла. Билимни башлапгъы канзилери буса школадан башлана. Тёбен Жюнгютей школаны уллу тарихи бар. 160 йыл тарихи булангъы   школалар Дагъыстанда ёкъ.

Тёбен Жюнгютей школаны тарихи гьакъда айтсакъ, мунда 1856-нчы йылда Дагъыстанны районларыны арасында биринчилерден болуп орус тилде охутагъан мактап ачыла. Шону булан бирге яш наслуну орус тилде охума ва язма уьйретмеге имканлыкълар да яратыла. Школаны ачгъанланы бириси Иван Семёнович Костемеревский деп санала. Ол оьзю Рязань губернияда тувса да, аслу гьалда Дагъыстанда яшагъан, мунда 1852-нчи йылда асгер полкгъа эмчи болуп бакъдырылгъан болгъан. Шо йылларда ол Темирхан-Шурада яшагъан.

Тёбен Жюнгютейде школаны ачмакъны аслу мурады, яшланы охутувдан къайры да, оланы медицинагъа тюшюндюрмек ва шо илмудан башлапгъы билимлени бермек болгъан. Уьстевюне, о йылларда югъагъан аврувлардан кёплер авруй болгъан, бир фельдшерге онча адамны савлугъун бакъма тынч болмай. Шолай, Костемеревский инг башлап адамланы таза турмагъа, медицинадан англавларын болдурмагъа ойлаша.

Башлапгъы школагъа 14 яш къабул этиле. Сонг оланы санаву бир къадар арта. 1860-нчы йылда И. Костемеревский «Кавказ» деген газетде шулай язгъан: «Уллу Жюнгютейде ачылгъан мактапгъа асгер къуллукъчуланы ва юртлуланы яшлары кёп сююп геле. Хоншу юртлардан ва районлардан да геле. Ерли аптекни ичиндеги мактапны бинасы тыгъыслыкъ этегени саялы, полкну командири бирдагъы уьй гёрсете, яшлагъа эркин клас бола. Мени булан бирге фельдшер де дарслар бере. Яшлар орус тилде язма ва охума уьйрене, арифметикагъа тюшюне, лакъыр арада олагъа географияны ва тарихни гьакъында да айтыла. Мисал учун, китаплар нечик чыгъарылагъанны, кагъыз нечик этилегенни, темир ёллар нечик къурулагъанны гьакъында ва шолай башгъалары. Бу дарслагъа яшлар жумада 4 гюн геле. Жуманы къалгъан 3 де гюнюнде яшланы охутув молланы янында арап тилде юрюле…». Ол дагъы да язагъаны йимик: «Буссагьат школада 25 улан охуй, оланы арасында 7 яш − офицерлени авлетлери, экиси буса − Гьажимуратны ва Абдулкъадырны яшлары… Школа ачылгъандан берли охуп болмай бирлери тайды, 8-и толу курсну битдирди, оланы да экиси асгер къуллукъгъа алынды, бирдагъы экиси Россиягъа охума йиберилди…».

Бу сынавлу муаллимни, врачны чалышыву яшланы охутув булан тамамланып къалмагъан, пенсиягъа чыкъгъанда ол Дагъыстанда биринчилерден болуп край уьйренив музейни ача. Шо агьвалат да Темирхан-Шурада бола.

Костемеревский ачгъан школа 1884-нчю йыл болгъанча ишлеп тургъан. Октябр айдагъы инкъылапдан сонг, йигирманчы асруну башында мунда янгыдан школа ачыла. Шонда охуйгъан яшланы санаву йылдан-йылгъа арта. Адамлар билим алывну агьамияты барны англай, муаллимлеге инанма башлай. Школада ишлеген башлапгъы муаллимлерден: завуч Магьаммат Гьажиев, Найляв Мусаев, Магьамматамин Мусаев, Юсупбек Акаев, Магьаммат Батталов ва башгъалары. Магьаммат Батталов юртлуланы эсинде лап да белгили муаллим гьисапда къалгъан. Ол кёп йыллар, айрокъда лап да къыйынлы давдан сонггъу вакътилерде школаны директору болуп да ишлеген. Загьмат Къызыл Байракъ орденине лайыкълы болгъан. Сонг да, Зумрут Герейханова билим берив тармакъда етишген уллу уьстюнлюклери учун ДАССР-ни ва РСФСР-ни ат къазангъан муаллим деген атгъа ес болгъан.

Буйнакск районда уллу ер тербенивню натижасында башлапгъы школаны бинасы бузула. Шондан сонг мунда янгы, уьч къабатлы школа къурула ва 1974-нчю йылда пайдаландырывгъа бериле. Гьали школада ишлейгенлени арасында алда мунда охугъанлар кёп. Олар мактапгъа, билим берив ишге гьалаллыгъын гёрсетип, яшланы охутувгъа ва тарбиялавгъа яшавун да, късматын да байлагъанлар. Бу школада охуп нечесе адамлар уллу алимлер, язывчулар, шаирлер ва йыравлар болгъан. Шолай белгили адамлардан Ибрагьим Керимовну, Мухтаритдин Батталовну, Адилгерей Гьажиевни, Абдурагьман Къазиевни, Багьавутдин Закаевни ва оьзгелени эсгермеге ярай.

Юбилей байрамда билимлени, яшлыкъны, къонакълыкъны, рагьмулукъну, къоччакълыкъны-игитликни, яратывчулукъну, пагьмуну, эсделикни майчыракъларын ягъа туруп, школаны тарихи, бугюнгю яшаву, уьстюнлюклери гьакъда айтылды.

Оьзлени сююмлю муаллимлерин биринчилерден болуп школаны башлапгъы класларыны охувчулары къутладылар. Яшлар айтгъан йырлар, шиърулар, гёрсетген сценкалар барысы да муаллимлеге, сююмлю школасына багъышланды. Тёбен Жюнгютей юртдагъы «Юлдуз» деген яшлар бавуну тарбиялавчуларыны бийивлерин де жыйылгъанлар уллу харс урувлар булан къаршылады. Оьрдеги класланы охувчулары буса школаны биринчилей ачгъан орус миллетли докътур Иван Костемеревскийни гьакъында сценка гёрсетди.

Буйнакск район администрацияны башчысыны борчларын кютеген Абдурагьман Салавутдинов оьзюню къутлав сёзюнде эсгергени йимик, Тёбен Жюнгютейни школасы огъар да ят тюгюл. Нечик чи, башлапгъы класгъа ол хоншудагъы Оьр Жюнгютей школада баргъан болгъан.

− Сонг Москвада охусам да, мен оьзюмню районумну, ата юртумну бир заманда да унутмагъанман, − деди ол. – Бу школада оьз ишин яхшы билеген сынавлу ва бажарывлу яшланы да, танглагъан касбусун да сюеген муаллимлер ишлей. Яш наслуну охутувда ва тарбиялавда сизге дагъы да уллу уьстюнлюклер ёрайман! Байрымыгъыз булан бирдагъы керен де къутлайман! Школагъа савгъатгъа бир класгъа янгы стол-шанжаллар да савгъат этемен.

Ондан сонг сёз берилген Дагъыстан ТОКС-ну командири, отставкадагъы генерал-майор, Буйнакск районну гьюрметли ватандашы Омар Муртазалиев булай деди:

− Бугюн мен Тёбен Жюнгютей юртгъа гелип, шу юбилейде ортакъчылыкъ этегениме бек шатман. Залда олтургъанда мен де оьзюмню биринчи муаллимлеримни, школамны гёз алдыма гелтирдим. Муаллим – сыйлы касбу, школа буса – гьар яшны экинчи уью. Буйнакск районгъа мени къачан чакъырса да, амалдан геле туруп, гелмей къалма болмайман. Мени бу район булан кёп зат байлай. ТОКС-ну янындан айтгъанда буса, сизин школагъызда яшланы патриот ругьда тарбиялавгъа гёре бир къадар яхшы ишлер юрюлегенни билемен. Тёбен Жюнгютей школа оьзюню выпускниклери, охувчулары булан оьктем болуп бола. Гьалиден 10 йыллар алда мени де ортакъчылыгъым булан школаны алдындагъы майданда орнатылгъан тереклер, гёресиз, нечик оьсген. Шоланы гьариси давда къалгъан юртлуларыгъызны эсделигине салынгъан эди. Булай яхшы ишлени Тёбен Жюнгютей школаны коллективи энниден сонг да кёп этежегине инанаман.

Юбилей байрамны бирден-бир шат этип, тёбенжюнгютейли йыравлар Руслан Загьиров, Адабият Салигьова ата юртгъа багъышлангъан йырлар йырлады, школаны охувчулары бийивлер гёрсетди, накъыра сокъду, республика оьлчевдеги конкурсда да утгъан ЮИД команданы атындан да къутлавлар айтылды.

Школаны коллективин къутлап, Буйнакск РУО-ну начальниги Зайнутдин Залимханов да сёйледи.

− Муаллим – жамиятыбыздагъы бары да касбуланы биринчиси деп айтсам, янгылыш болмас. Нечик чи, муаллим яшланы уллу яшавгъа элте. Яшлар буса – бизин гележегибиз, − деди ол. – Биз гьар охув йылны ахырында школаланы лап да яхшы ишлейгенлерин, гёрмекли гьасиллени къолда этегенлерин билмек учун рейтинг юрютебиз. Шо рейтингде бу школа алдынлы ерлени ала геле. Нечесе муаллимлер мунда намуслу кюйде ишлеген, оьр атлагъа ес болгъан. Школаны гьалиги директоруну чалышывуна да бек разибиз.

Юбилей байрамда алда школада ишлеген педагогика ишни ветеранларына гьюрмет этип, олагъа чечеклер ва грамоталар тапшурулду.

− Бугюн школаны байрамына табиат да шатланагъанда йимик, нечик арив чакъдыр, − деди узакъ йыллар ишлегенлени атындан чыгъып сёйлеген Сиражутдин Абдуллаев. – Бары да къонакълагъа: «Хошгелдигиз!» − деп айтма сюемен, сизге ишигизде уьстюнлюклер ёрайман. Мен оьзюм де школада ишлейгеним кёп йыллар бола буса да, гьай аман, дагъы да шончакъы заман ким ишлемес эди деп ойлашаман. Мени билимлени дюньясына элтген муаллимлерим Магьаммат Батталовични, Ражап Магьамматовични эсге аламан.

Юбилейни ортакъчылары шо гюн бу школада да ишлеген Дагъыстанны халкъ язывчусу Ибрагьим Керимовну, школа атын юрютеген Советлер Союзуну Игити Юсуп Акаевни эсге алдылар. Юсуп Акаевни агьлюсюнден – Буйнакскидеги 8 номерли ДЭП-ни ёлбашчысы Магьамматрашат Салаватов школагъа проектор савгъат этди. Буйнакскидеги 7 номерли орта школаны директору Ибрагьим Ибрагьимов (о школа да Ю. Акаевни атын юрюте) къутлав адреси булан бирге савгъат тапшурду.

Сагьнада − школаны гьар тюрлю йылларда битдирген выпускниклер. Олар оьзлени муаллимлерин эсге алдылар, школадан сонг къысматы нечик болгъанны гьакъында хабарладылар.

Шатлы байрамны ахарында школаны коллективи булан бирге сагьнагъа гётерилип, директору Гюлнара Гьюсейнова бары да жыйылгъанлагъа баракалла билдирди. 160 йыллыкъ ёлну оьтген школаны коллективи, муаллимлер гьаман да тутгъан ёлуна амин кюйде къалажагъын эсгерди.

− Байрамны барышында ягъылгъан майчыракълар сизин юреклеригизни исивюн сёнме къоймасын! Савболугъуз!

Сонг олар, залдагъылар да къошулуп, школагъа багъышлангъан йырны йырладылар.

Гь. ГЬАЙБУЛЛАЕВ.