Табии газ ягъарлыкъдан пайдаланагъан айрыча къурумланы ва ватандашланы санаву бизин республикабызда йыл сайын кёп бола бара. 2030- нчу йылгъа ерли Дагъыстанда яшайгъан бары да къоллавчуланы газ ягъа­рлыкъ булан толу кюйде таъмин этмеге гёз алгъа тутулгъан

Республикабыздагъы къоллавчуланы 70 процентден къолайы бугюнлерде онгайлы табии газ ягъарлыкъдан пайдалана, тек оланы арасында къуллукъланы сан янына байлавлу чакъда-чакъда ра­зисизликлер тувулунагъаны ойлашдыра.

 

Къыш сувукъда йимик, яй иссиде де яшавлукъ-коммунал къуллукъланы даражасына, оьлчевлерине байлавлу болуп къыс­тавуллу гьаллар негьакъ тувулунмай. Разисизлик­лер аслу гьалда табии газ ягъарлыкъны къоллавчулагъа етишдиривде къаршылашагъан тас этивлери булан байлавлу.

Тас этивлени алдын алыв сынавда къолланагъан транспорт газ сетлени ва шолай да ер-ерде ясандырылгъан къуралланы аманлыгъындан гьасил бола. Шону учун газчылагъа къоллавчуланы артагъан талапларын гьисапгъа алып, борчларына жаваплы кюйде янашмаса бажарылмай. Къоллавчулагъа да онгайлы къуллукъ учун гьакъларын заманында тёлемеге тюше.

– Гьакъыкъатда буса, харжланагъан табии газ ягъарлыкъны гьисабын юрютген къуралланы пломбаларын бузагъанлар да къаршылаша. Уьстевюне, газ юрюйген транспорт быргъылагъа ихтиярсыз оьзбашына къошулагъан тайпалар аманлыкъны низамын четимлешдире, – дей «Газпром-межрегионгаз-Магьачкъала» деген ихтиярлары дазуландырылгъан жамиятны (ООО) баш инженери Шамсутдин Алиев республикабызны маълумат къураллары учун баянлыкъ бере туруп.

– Шамсудин Асадбекович, къолланагъан табии газ ягъарлыкъны харжланагъан оьлчевлерин кимлер токъташдыра?

– Табии газ ягъарлыкъны харжлайгъанлар кёп квартирлик уьйлерде яшай буса, гьисапны юрютеген уьйлерде къолланагъан газ алатланы, къуралланы пайдаландырывну низамын къорув булан уьй есилерини иш юрютюв компаниялары машгъул бола. Айры есликдеги уьйлерде яшайгъан есилери булан ягъарлыкъ береген къурумланы вакиллери булан хас дыгъарлар байлай. Дыгъарда гьисапны юрютеген алатланы терейген шартларына гёре къайдалары, низамы токъташдырыла. Ягъарлыкъны тутумлу ва асувлу кюйде къоллавгъа байлавлу къабул этилинген законларыны талапларына гёре токъташдырылгъан низамны гери урмагъа тюшмей. Эгер де хас есликдеги яшавлукъ уьйлерде яшайгъан къоллавчулар эки ва экиден кёп газ къураллар булан пайдалана буса, озокъда, гьисабын юрютеген алатланы салмагъа борчлу этилине. Газны береген къурумланы аслу борчу – тас этивлеге ёл болмайгъан кюйде, къоллангъан газны толу оьлчевюн гьисапгъа алып тёлев гьакъны болжалын гёрсетив болуп токътай. Эгер де, къоллавчу гьар айны 25-нчи гюнюнде харжлангъан ягъарлыкъны гьисабын чыгъарып касгъа бермесе, бир айлыкъ гьагъы алдагъы уьч айда харжлангъан газны оьлчевлерине гёре орта гьисапда токъташдырыла.

– Табии газ ягъарлыкъны тас этивлери аслу гьалда уру ва шолай да транспорт сетлердеги технический тетиклер булан байлавлу бола. Уьстевюне, тас этивлеге гьаваны иссилиги, сувукълугъу ва оьзге себеплери таъсир эте. Шолай гезиклерде харжлангъан газны оьлчевлерин токъташдырмагъа четим болмаймы?

– Газны гьисабын юрютеген алатлардан оьтеген ягъарлыкъны толу кюйде гьисапгъа алывгъа четим этеген кемчиликлер де къаршылашмай къалмай. Айтагъаныкъ, чакъны гьалына гёре тетиклер тувулуна. Шону учун газны иссилигини 20 градуслукъ даражасына гёре алына. Дагъы да ачыкълашдырып айтсакъ, гьисап юрютюв алатлардагъы гёрсетивлени даражасына гелтирмек учун чаралар гёрюле.

– Харжлангъан газны гьисабын юрютеген къуралланы тергейгенде   къоллавчуланы янындан разисизликлер не саялы тувулуна?

– Къаравулланмагъан тетиклер де аз къаршылашмай, гьисап юрютюв алатлар да сан яны акъсай буса болжалы битгинчеге алда бузулма бола. Болжалы битген алатланы заманында алышдырмаса, гёрсетивлери тюз ва толу болмай. Газны гьисабын юрютеген алатланы аманлыгъын токъташдырмакъ учун пачалыкъ метерология къурумланы янындан чакъда- чакъда тергевлер оьтгериле.

– Харжланагъан газны гьисапгъа алагъан алатлар белгиленген болжалларында тергелмей арадан заман гетип къала. Шо заман къоллавчу не этмеге герек?

– Дыгъар этилинген тийишли къурумгъа алданокъ арза язып билдире.

– Газны гьисабын юрютген алатланы пломбасы башгъа-башгъа себеплеге гёре бузулмагъа бола. Шону не себепден бузулгъанын ким ва нечик токъташдыра?

– Бизин компанияда заводда этилингенин де, ялгъан пломбаны да токъташдырагъан экспертлер бар. Не саялы заралланагъанын да олар аян этежек. Айтагъаныкъ, бирлешип тас этивлени алдын алма муштарлы болсакъ эки арада разисизликлер аз болажакъ.

– Газ быргъылагъа оьзбашына соравсуз-изнусуз къошулагъанлар да кем болмай, олагъа къаршы не йимик чаралар гёрюле?

– Законланы бузмагъа биревге де изну берилмей. Тек не этерсен, артдагъы йылларда Дагъыстанда законлагъа къаршы чыгъагъанлар табии газдан пайдаланагъанланы арасында да къаршылаша. Бугюнлерде шоланы алдын алмакъ учун рейдлер оьтгерилип тура. Неге десегиз, бир-бир муниципал къурулувларында харжланагъан ягъарлыкъ газны 50 процентден де артыкъ пайы тас этивлеге тарый. Белгили себеплеге гёре, рейдлер Къаягент, Къызылюрт, Къарабудагъгент, Лаваша ва Дербент районланы теплица хозяйстволарында кёп оьтгериле.

– Тас этивлени алдын алывгъа байлавлу болуп оьтген йыл оьтгерилген тергевлени-рейдлени натижаларына гёре не йимик чаралар гёрюлген?

– 2022-нчи йылда табии газ ягъарлыкъдан низамны бузуп пайдаланагъан 5 мингден де кёп къоллавчу гьисапгъа алынды. Газ къуралларындан ва алатларындан пайдаланыву гери урулуп, шоланы алышдырмагъа таклиф этилинди. Умуми низамыны талапларына жавап бермейген къураллар къоллавчуланы савлугъуна ва аманлыгъына къоркъунчлукъ тувдура. Газ булан таъмин этеген къуллукъланы ва къоллайгъанланы ра­зилиги булан этилинеген дыгъар­ланы шартларын бузув заралгъа, тас этивлеге токътайгъаны гьакъда да унутма ярамай.

– Гьали-гьалилерде РГВК «Дагъыстан» деген телерадиокомпанияда «Газлашдырывгъа кёмек­лешив» деген федерал программагъа гёре ДР-ни энергетика ва тарифлер министерлигини башчысы Марат Шихалиевни прес-конференциясы болгъан эди. Ол оьзюню баянында Дагъыстанда шо проект­ни оьлчевюнде яшавлукъ шартларын яхшылашдырмакъ учун 6 385 арза гелгени гьакъда эсгерди. Шо иш токъталмай узатылып да тура. Къоллавчуланы аманлыгъына зарал болмасын учун этилинген ишлени сан янына ким къыймат берегени гьакъда айтмагъа бажарыламы?

– Бажарыла, озокъда. Догазификацияны программасында кёмеклешив ишлени «Газпром» ва ону регионлардагъы, ерлердеги къурумлары тегин кюйде, яшавгъа чыгъармагъа борчлу. Газчылар, программада айтылагъан кюйде газ быргъылар салынгъан муниципал къурулувларындан газны гьар уьйню алдына ерли тартып гелтире. Уьйлени ичлерин газлашдырыв буса оьзлени есилерини харжына этиле. Шону учун да 100 минг манатгъа кёмек этиле. Этилинген ишлени сан янына ва къоллавчуланы аманлыгъына документлени къабул этип, онгайлы къуллукъну болдурув булан машгъул болагъан «Газпромну» къурумлары жавап бережек.

Ери гелген сонг эсгерип къоймагъа тюше, Дагъыс­тандагъы газ тартылмагъан муниципал къурулувларыны бирлери кёмеклешивню программасы булан пайдаланмай.