…Къарай олар, къарчыгъалар, къанатсыз,
Къара ерни нюрсюз сувукъ гёзлери
Гёз нюрлени къойгъан олар савлагъа,
Гёзден салмай сакъласын деп оьзлени…
Анвар ГЬАЖИЕВ.
Уллу Ватан давну оту, къайгъысы тиймеген шагьарлар, юртлар, агьлюлер ёкъдур. Дав башлангъанда Ватаны учун жанын къурбан этмеге гьазир кюйде нечесе яш уланлар, къызлар гёнгюллю кюйде фронтгъа гетген.
Ата юртум Тебен Къазанышдан Уллу Ватан давда 1500 адам ортакъчылыкъ этгени белгили. Оланы арасында янгы школаны тамамлагъан яшлар да болгъан. Тёбен Къазанышда июн айны 21-нде орта школаны тамамлагъан 15 яш уланлар ва къызлар гёнгюллю кюйде Ватанын якъламагъа фронтгъа гетген. Оланы гьарисини бир къысматы бар. Бирлери давдан уьстюнлюк алып къайтып, яшавун узатгъан, башгъалары дав майданда къан тёкген, жан берген. Тек олар барысы да – сёнмейген юлдузлар йимик оьзлерден къалгъан наслулар учун гьали де яна ва бир заманда да сёнмежек.
Юртумдан Уллу Ватан давгъа гетгенлени арасында муаллимлер де, муаллим касбуну сайлап, Буйнакск шагьардагъы педагогика училищени янгы охуп битдирген яш уланлар да болгъан. Шоланы бириси Шапиев Гьюсен Шапиевич. Ол 1919-нчу йылда тувгъан.
Ол дав башлангъынча, 1940-нчы йылны февраль айында Ватаныны алдындагъы борчун кютмеге Къызыл Армияны сыдраларына чакъырылгъан. Офицер курсланы битдирген Гьюсен Шапиевге младший лейтенанты чини берилгени белгили. Интернетдеги маълуматлагъа гёре, Уллу Ватан давда Москва бойда фашистлеге къаршы дав этмеге башлагъан. Тула шагьарны янында юрюлген ябушувларда биринчи гезик яралангъан. Ондан сонг Ржевск шагьарны янында бирдагъы яра тийген.
Гьюсенни анасы Нажабат Ватанын якъламакъ учун къанын-жанын аямай дав этеген уланына гьар намазыны артындан дуа этип, «Я Аллагь, Гьюсен буту-къолу сав кюйде къайтсын» деп Аллагьдан тилей болгъан. Анасыны тилевлери, дуалары къабул болуп, Гьюсен Шапиевге сав кюйде давдан къайтмагъа насип болгъан. Тек 1943-нчю йылда Смоленск бойда ону башына авур яра тийген. Шонда фашистлеге этген гьужумуну, герти игитлигини гьакъында «Халкъны эсделиги» деген сайтда булай язылгъан:
– Смоленск учунгъу ябушувларда 133-нчю Смоленск атышывчу дивизияны 521-нчи полкуну 3-нчю ротасыны командири старший лейтенант Гьюсен Шапиевич Шапиев Смоленск шагьарны фашист елевчюлерден азат этмек учунгъу тапшурувну вакътисинде Церковница деген юртну боюнда яхшы онгарылгъан душман булан бетге-бет къаршы тургъан. 1943-нчю йылны сентябр айыны 24-нде гече душманны окопларына оьзюню ротасын гьужумгъа гётерген ва шонда къызгъын кюйде дав юрюлген. Гьюсен Шапиевни ёлбашчылыгъы булан юрюлген шо ябушувда бёлюкню къоччакъ асгерлери бир де бюдюрмей, яхшы онгарылгъан душмандан уьст гелмеге бажаргъан. Фашистлени кёплери къырылгъан. Гьюсен Шапиевични ротасы 1943-нчю йылны ноябр айыны 25-нде Смоленск шагьаргъа биринчи болуп гирген ва тас этивлерсиз дегенлей шагьарны душман елевчюлерден азат этген. Оьрде эсгерилген къоччакълыгъы учун старший лейтенант Гьюсен Шапиевични 1943-нчю йылны ноябр айыны 27-нде 521-нчи полкну командири подполковник Дубровин «Красное Знамя» орденге лайыкълы гёре ва таклиф эте. Узакъ къалмай къоччакъ Гьюсенге эсгерилген орден де бериле.
Оьрде де эсгергеним йимик, Смоленск шагьарны душмандан азат этмек учунгъу ябушувланы вакътисинде башына авур яра тийген. Авур ярасы янгыз башында болмагъан. Яякъ башында ва бавурунда да топну яркъычлары булан 1944-нчю йылда уьйге къайтарылгъан. Гьюсен Шапиевични къызы Лайла атасыны давдан сонггъу яшавуну гьакъында булай хабарлай:
— Атам авур яраларыны себебинден болгъан буса ярай, давну гьакъында кёп хабарламай эди. Башындагъы гюлле яркъычын тайдыргъанда, нече операциялагъа тюшдю. Огъар артыкъ къавгъа да ярамай эди. Давну ортакъчылары-юртлулар, къурдашлары бизге кёп геле эди: Гьажи Абакаров, Магьаммат Сайитов, Ягьия Магьамматов, Мурза Жамалов, Паша Айдемиров ва башгъалары эсимде бар. О вакътилер мен 5-6 йыллыкъ къызъяш эдим. Къурдашлары кёбюсю муаллимлер эди. Атама да, педагогика училищени битдирсе де, муаллим болуп ишлемеге насип болмады. Атамны давну гьакъында кёп хабарлап эшитмегенмен. Олар Ватанын гьакъ юрекден якъламакъ, душмандан къорумакъ, азат этмек учун дав этген, тек оьзлени игитликлерини гьакъында айтып айланмагъан. Атамны анасы Нажабат уланы давдан авур яра булан гелгенде: «Дуаларымда бутуна-къолуна башын да къошгъан бусам эди», — деп къыйнала, талчыгъа эди.
Уллу Ватан давну къоччакъ ветераны Гьюсен Шапиевич яралары, санларындагъы давну яркъычлары сызлай туруп, узакъ яшамагъан. 1982-нчи йылда гечинген. Бугюнлерде ону яшларыны яшлары уллатасыны сураты булан «Бессмертный полк» деген гьаракатда ортакъчылыкъ эте. Эсделигин сакъламагъа къаст эте.
* * *
Давгъа гетгенлени арасында чагъына гелген яшлы-башлы агьлюлени аталары да Ватанына къыйынлы гюн гелгенде уьйде олтурмагъан, душманны янчмагъа гьазир тургъан. Шолайланы арасында Абдулмуслим Гьажиханович Гажиханов да болгъан. Ол 1906-нчы йылда Тёбен Къазаныш юртда тувгъан. Загьмат чалышывун ата юртундагъы «Къызыл Октябрь» деген колхозда башлагъан. Ол дав башлангъынча уьягьлюсю Заза булан эки яшын тарбиялай болгъан. Ол 1942-нчи йылда гёнгюллю кюйде, Ватанын якъламагъа фронтгъа гете.
Давда ол Волховский фронтну составында болгъан, санинструктор ва разведчик гьисапда дав этген. Нечесе керенлер яралангъан ёлдашларын ва къурдашларын дав майдандан аркъасына гётерип чыгъаргъан. Оьзю де разведкагъа баргъан ерде яралангъан ва госпитальгъа тюшген.
Яралары къолай болгъан сонг дав гьаракатын 239-нчу дивизияны 248-нчи полкунда пулемётчик гьисапда узатгъан. 1944-нчю йылны январ айыны 15-нде бирдагъы гезик авур кюйде яралангъан. Шогъар да къарамайлы, къоччакъ Абдулмуслим дав гьаракатын токътатмагъа рази болмагъан.
Тек СССР-ни савлукъ сакълав ишлеге къарайгъан халкъ комиссариатыны буйругъу булан 942 номерли асгер бёлюгюне бакъдырылгъан. Шонда да ону яралангъан сол аягъын мекенли сав этип болмагъанына гёре, уьюне къайтаргъан.
Къызыл Армияны къоччакъ солдаты Абдулмуслим Гьажиханов давда гёрсетген къайратлыгъы учун деген медаль булан савгъатлангъан. Огъар Уллу Ватан давну 1 ва 2 даражалы орденлери, «Германиядан уьст гелгени учун», «Давну йылларында къайратлы кюйде ишлегени учун» деген ва башгъа медаллары да тапшурулгъан.
Давдан къайтгъан сонг да, ол сакъатман деп бош турмагъан. Гьар тюрлю ишлени кютген, тюкенчи ва складчы болуп ишлеген, юрт хозяйство тармакъда да чалышгъан.
Давну ветераны 92 йыл яшагъан. Абдулмуслим Гьажихановну къызы Хадижатны торунлары Къырымхан Къырымханов, Ильяс Чопалаев ва Хизири Абдуллаев бугюнлерде Украина бойда юрюлеген хас асгер гьаракатда уллатасындан уьлгю алып Ватанын якълай. Къырымхан асгерде къуллукъ этегенли 18 йыл бола. Ол бёлюкню командири гьисапда хас асгер гьаракатда гёрсетген къоччакълыгъы учун июн айны 28-нде «За боевые отличия» деген медаль булан савгъатлангъан. Шолай да огъар гьар тюрлю йылларда башгъа медаллар да берилген.
Абдулмуслим Гьажихановну сёнмейген юлдузу торунларыны къасты булан бугюнлерде дагъы да гючлю ярыкъ булан яна.
Бетни гьазирлеген П. БЕКЕЕВА.
