Мухтарбий АЖЕКОВ:
Бугюнлерде «Дагъыстан» деген республика маълумат агентлигинде оьтгерилген прес-конференциясында ДР-ни юрт хозяйство ва сурсат министри Мухтарбий Ажеков оьзюню баянлыгъын Дагъыстанны Башчысы Сергей Меликов регионну Парламентине йиберген Чакъырывундан башлады.
Неге десегиз, Республикабызны Башчысы яшавлукъ-экономика масъалаланы ёрукълашдырывда, къоллавчуланы ва пачалыкъны сурсат аманлыгъын болдурувда агропромышленный комплексини къуллукъчулары аслам къошумун этегени гьакъда разилик булан эсгерди.
Шону булан бирче гележекде де юрт хозяйство къуллукъчуланы ва шолай да къоллавчуланы талапларын гьисапгъа алып, логистика къуллукъланы яшавгъа чыгъарма тюшегенине айрыча тергевюн бакъдырды.
– Гертиден де, бизин аграр республикабызда оьсдюрюлеген юрт хозяйство продукцияны ишлетеген, сакълавгъа салагъан ва сатывгъа чыгъарагъан предприятиелер-логистика центрланы къурув ва оланы пайдаландырывгъа берив гьажатлы. Алгъа салынгъан жаваплы борчланы тергевсюз къоймайлы, бугюнлерде аграр тармакъда логистика центрланы къурулушлары республикабызны башгъа-башгъа бойларында давам этилине, – деди Мухтарбий Къошманбетович. – Агрологистика проектлени якълап «Мар», «Анжелина» деген ихтиярлары дазуландырылгъан жамиятлар ва «Бав» деген сабанчы-фермер хозяйство узакъ тартмай ювукъ заманны ичинде 70 минг тонгъа ювукъ юрт хозяйство продукцияны сакълайгъан предприятиелени къуруп пайдаландырывгъа бермеге умут эте. Бир нече йылны ичинде шо санавну бизин республикабызда 100 минг тонгъа етишдирмеге гёз алгъа тутулгъан.
Гьакимият да, далапчылыкъ да къол ялгъай
Прес-конференцияны барышында республикабызны баш аграр къуллукъчусу гьали-гьалилерде Каспийск шагьарда оьтгерилген халкъара оьлчевдеги жынслы къойланы ва эчкилени Бютюнроссия выставкасыны натижаларына да аслу тергевюн бакъдырды. Гьалиги заманда гьайванчыланы, къойчулукъ булан машгъул болагъан тайпаланы гьакимият къурумлар булан бирликде мадарлы далапчылар да эки де якъны пайдаларын якълап къол ялгъамагъа тюшегени гьакъда айрыча эсгериди. Жынслашдырыв ишлерде маячыланы харжларын ва пачалыкъ субсидияланы асувлу кюйде къоллавуну натижасында янгы предприятиелени къурмагъа имканлыкъланы ахтарывну узатмагъа тарыкъ. Хантав къалмагъа ярамай, жынслы къойланы ва эчкилени выставкасы Дагъыстанда арт-артындан экинчи гезик оьтгерилди ва гелеген йыл да оьтгермеге умут этилине.
Озокъда, выставканы аслам савгъатларына дагъыстанлы къойчулар ес болгъаны гьакъда эсгерсек де, кёп зат англашыла. Шонда бизин уьлкебизни 20-гъа ювукъ регионундан гелген ортакъчыларына барысына да сынав алышдырмагъа имканлыкълар яратмакъ учун Россияны юрт хозяйство министерлигини, къойчуланы милли союзуну ва республикабызны башчыларыны гьаракаты кёмек этгени гьакъда да айрыча эсгермеге тюше.
Гележекде буса выставканы халкъара оьлчевде оьтгерилежегине байлавлу болуп Россияны юрт хозяйство министерлиги булан байлавлукъда Азияны ва ювукъдагъы тыш пачалыкъланы вакиллерин чакъырмагъа гьазирлик гёрюле.
– Белгили себеплеге гёре, малланы санаву Россияны янгы регионлары Запорожск ва Херсон областларда кем болгъан. Выставканы къурувчулары гьисапда шо бизин де ойлашдыра. Айтмагъа сюегеним, тувулунгъан гьалны алдын алмакъ учун тийишли чараланы гёрмеге борчлу эте, – деди Мухтарбий Ажеков. – Шогъар байлавлу болуп ДР-ни Гьукуматыны Председатели Абдулмуслим Абдулмуслимов айрыча буварыв этегени де негьакъ тюгюл.
Юн не саялы учуз бола?..
Къойчулукъда къой ва эчки малланы юн, эт ва сют береген жураларын оьсдюрювге айрыча тергев бакъдырыла. Буссагьатгъы вакътиде Дагъыстанда, министр де эсгерген кюйде, 5 миллионгъа ювукъ эчки ва къой сакълана.
Тюзюн айтмагъа герек, шогъар да къарамайлы, Дагъыстанны базарларында къой этни ва бишлакъны багьалары артып тербей, юнню багьасы буса тёбенлеше бара. Бираз алларда юнню килосун 180-200 манатлардан алмагъа разилешген китай компаниялар да гьали 80-100 манатлагъа тёбен тюшюрген. Неге? Неге десегиз, Россияда йимик, Дагъыстанда да юнню тазалайгъан ва ишлетеген предприятиелер къойчуланы талапларына толу жавап бермей. Муна шо саялы да ит багьасына юн тышгъа гете. Юнден гьар тюрлю маллар гьазирлейген халкъ саниятларыбыз да кётюр болгъан, пачалыкъны ва маячыланы харжларына харлылыкъда къалып тура.
Этни багьасы буса республикабызны базарларында йыл сайын арта бара. Гьали де Къурбан байрамны алдында ломайчылар къойчуланы башын-гёзюн чырмап, багьаланы иш этип артдырмагъа муштарлы болагъаны айлана якъда разисизликлени тувдура.
Уьстевюне, эт учун сакъланагъан гьайван-мал, арагъа сугъулуп иш гёрегенлени айыбындан, тышгъа гете. Шо гьакъда юрт хозяйство продукцияны оьсдюрегенлеге де, къоллавчулагъа да ойлашма зат бар.
Конференцияны барышында юрт хозяйство тармакъны алдында токътагъан жаваплы борчлагъа, тувулунгъан гьалгъа байлавлу болуп журналистлер берген кёп къадардагъы соравлагъа ахырында жаваплар да къайтарылды.
«Ёлдашны» соравларына да Мухтарбий Къошманбетович разилигин билдирип жаваплар къайтаргъаны гьакъда айрыча эсгермеге тюше.
– Мухтарбий Къошманбетович, эсигизде бар буса, оьтген йылгъы прес-конференцияда мен сизге совет девюрде савлай уьлкеге аты белгили «Червлённые Буруны» деген жынслы маллар оьсдюрюв булан машгъул болагъан предприятиени къысматы гьакъда сорав берген эдим. Бугюн шо не гьалдадыр?
– Эсимде, яхшы этдигиз сорап. Мен оьзюм де Ногъай районну башчысыны къуллугъундан гелдим министерликге ишге. Озокъда, о масъала мени де къыйнай. Бугюнлерде эсгерилген предприятиени акцияларына ес болгъанлар судгъа берилген. Районну еслигине айландырмакъ учун чаралар гёрюле.
– Бугюн арагъа салынгъан масъала – жынслашдырыв ишлени камиллешдирив. Дагъыстанда бёрклер тигеген усталар кёп, бухари бёрклер кёп къоллана. Туркменистандан Дагъыстангъа бухари тери тигеген терилери булангъы жынслы къойланы гелтирмек учун ойлашмагъанмысыз?
– Шо гьакъда ДР-ни Гьукуматыны Председатели Абдулмуслим Абдулмуслимов булан ва бир нече далапчы тайпаланы да къуршап гьакълашгъан эдик. Гертиден де, шо агьамиятлы масъаланы гьакимият мадарлы компаниялар ва далапчылар булан байлавлукъда чечмеге герек бола. Дагъы болмагъанда, айлана якъдагъы талапланы гьисапгъа алып, бухари жынслы 500 минг малны сакъламагъа да ярамай тюгюл. Айрыча маячыланы танглап, пачалыкъ харжлар да къошуп, шолай инвестиция майданланы яшавгъа чыгъармагъа умут этилине. Шону булан дазуланмайлы, къалмукъ жынслы къуйрукълу къойланы оьсдюрюв де тергевсюз къалмажакъ. Неге десегиз, бугюнлерде бизин республикабызны базарларында къуйрукъдан гьазирленген маллары къоллавчуланы янындан айрыча талап этилине.
Жавапланы жамын чыгъарып айтсакъ, гележекде республикабызны агропромышленный тармагъында да янгы санавлу экономиканы имканлыкъларындан пайдаланывгъа айрыча тергев бакъдырылажакъ. Къойчулукъ тармакъда жынслашдырыв ишлени камиллешдиривде илмуну ва сынавну имканлыкъларындан асувлу кюйде пайдаланывну масъаласы да агьамиятлы.
Озокъда, жынслашдырыв ишлени камиллешдиривде зооветеринар къуллукъланы касбучуларыны, балагъа токътатывну усталарыны билимлерин къолайлашдырыв – заманны аслу талабы. Шону булан бирче республикабызда сакъланагъан кёп къадардагъы гьайван-малны сан янлы емлер булан таъмин этмесе, гёчювюл гьайванчылыкъны отлавлукъларын заралландырмай къолламасакъ, бугюнгю сынав ачыкъ этип гёрсетегени йимик, алгъа салынгъан борчланы толу кюйде яшавгъа чыгъармагъа бажарылмайгъаны да аян.
Къ. КЪАРАЕВ.
Автор чыгъаргъан сурат.
