Яшны охуву, низамы, билим алыву башлапгъы класланы муаллим-леринден гьасил бола десек, ялгъанчы болмасбыз. Биринчи муаллимден тюзелмек – яшны насиби.  Биринчилей школагъа гелген класдагъы яш да, муаллим де бири-бирин англаса, яшланы ата-аналары булан аралыкъ-байлавлукъ тутмагъа бажарса, охувчуланы да, муаллимни де ишлери тюзележеги гьакъ зат. Шону учун да, яшланы ата-анасы  кёбюсю гезиклерде яшына муаллимни ахтара, танглай къала. Билимлени кюрчюсю башлапгъы класларда салынагъанын яшланы ата-анасы тюз англай.

 

Хумторкъали районда Къоркъмаскъала юртдагъы эки номерли школаны башлапгъы класларыны муаллими Папув Закарьяева янгы клас ала буса, биринчи класгъа баражакъ яшланы ата-аналары ол оьзюню класына алсын учун муаллимге тилеп, бир йыл алда  гезикде токътай. Элли йылгъа ювукъ башлапгъы класланы муаллими болуп ишлеген Папув Сайпутдиновнагъа  ата-аналар яшларын гьакъ герти кюйде инана.

Папув Закарьяева 1969-нчы йылда, Хумторкъали юртдагъы школаны сегиз класын битдиргенде, Буйнакск шагьардагъы педагогика училищеге охумагъа тюше.

– Анабыз, мен медицина училищеге тюшгенни, медсестра болгъанны сюе эди. Не буса да, юрегим муаллимни касбусуна тарта эди. Ондан къайры да, мени къурдаш  къызларым да документлерин педучилищелеге берген эди. Элли йылгъа ювукъ муаллимни касбусун юрютюп, яшлар булан ишлеп турагъаныма бирдокъда гьёкюнмеймен.

1973-нчю йылда, дёрт йыл охуп, муаллимни дипломун да алып, ата юртум Къоркъмаскъалагъа къайтдым. Башлапгъы йыл Къоркъмаскъала школада пионервожатый болуп ишледим. Школадагъы ишимден айрылмагъан кюйде, Дагъыстан пачалыкъ университетни филология факультетини орус-дагъыстан бёлюгюне охумагъа тюшдюм. Школаны директору къумукъ тилден де сагьатлар берди. Университетни охуп битдирмеге имканлыкъ болмады. Уьчюнчю курсундан тайып къалмагъа тюшдю.

Эрге баргъанда, агьлю масъалагъа байлавлу болуп Магьачкъалагъа гёчдюм. Магьачкъаладагъы 15 номерли школада 25 йыл башлапгъы класларда дарслар бердим. Артдагъы йылларда, ата юртум Къоркъмас-къалагъа къайтып, мундагъы 2 номерли школада ишлеп тураман, – деп хабарлай Папув, муаллимни касбусун нечик танглагъаны гьакъында айта туруп.

Бу йыл Папув 3-нчю «а» клас булан ишлеп тура. Мен школагъа баргъанда Папув Закарьяеваны къумукъ адабият дарсына къаршы болдум. Муаллим уьйге берилген ишлени тергеп тура эди. Яшлар Абусупьян Акаевни «Мактапгъа бар, мактапгъа» деген шиърусун чебер охуй. Доскагъа чыкъгъан яшлар шиъруну тирелмей, чебер охумагъа гьаракат эте.

– Яшлар шиъруну яман охумады. Шиъруда ёлугъагъан четим сёзлени маъналарын да англай. Яшланы къумукъ тилни билегени нечикдир?

– Класда таза къумукъча охуп-язып болагъан 5-6 яш бар. Оьзге яшлар къумукъ тилде осал. Къумукъча бир сёзню билмейген яшлар да бар. Анасы мычыгъыш, атасы авар яш бар. «Къумукъча билгенни сюемен»  деп, атасы уланын къумукъ группагъа салгъан. Сюйген булан боламы, яш къумукъча бир сёзню де англамай буса? Оьзлер ата-ана да яшгъа уьюнде орус тилде сёйлей. Бу яшгъа къумукъ тилни билмесе де айып тюгюл. Атасы да, анасы да къумукълар, къумукъ юртда тувгъан-оьсген яшланы да бирлери къумукъча сёйлемей чи. Биринчилей, айыпны ата-анасына салар эдим. Яш школада 4-5 сагьат тура буса, уьюнде 20 сагьат тура. Ата-ана уьюнде бир-бири булан орус тилде сёйлей буса, яш къайдан алып къумукъча сёйлемеге герек!? Къумукъ тилге ва адабиятгъа охув программаларда гёрсетилген 2 сагьатны ичинде яш нени уьйренип бола? Яшлар къумукъ тилин билмейгенликге дагъы да кёп тюрлю себеплер бар.

– Папув Сайпутдиновна, гьалиги яшланы билим даражасын, охувгъа жаваплыгъын, гьасиретлигин гетген юз йылны 70-нчи йылларындагъы яшлар булан тенглешдирип къараса нечик бола?

– 30-40 йыллар алда оху­гъан яшланы билимлери де, охумагъа гьасиретлиги де гьалиги яшлар булан тенглешдиргенде кёп артыкъ эди.  Гьалиги яшларда охуюм деген гьаракат аз. Уьстюнде туруп, гюч этип охутмасанг, охума да сюймей.

– Янгы программалагъа гёре ишлейбиз дейсиз. Шо программалагъа янгы  китаплар чыкъгъанмы?

–  Къумукъ тилден ва къумукъ адабиятдан болса тюгюл, дагъы башгъа предметлерден янгы программалагъа охув китаплар ёкъ. Китаплар болмаса да, янгы программаланы уьс­тюнде ишлеп турабыз.

– Элли йыллар школада яшлар булан ишлемек тынч иш тюгюл. Школада ишлемеге йылдан-йыл къыйын бола. Янгы программалар, янгы талаплар…

– Тюз айтасыз, школада ишлемеге йылдан-йыл къыйын болса тюгюл, тынч деп айтмагъа болмайман. Артдагъы йылларда оьрден гелеген кагъыз­ къалмагъал да аслу ишибизге пуршав этсе тюгюл, енгиллик этмей.  Болса да мени школагъа тартагъан бир гюч бар. Шо да – яшлагъа, оьз ишинге бакъгъан якъдагъы герти сююв. Уьйдеги аз аврувларым да школагъа гелгенде, яшланы гёргенде, тайып, саппа-сав болуп къаламан. Яшлар аврувларымны унутдура.

– Белгили йимик, класдагъы бары да яшлар бир йимик яхшы охума гючю чатмай. Осал охуйгъан яшлар булан нечик ишлейсен?

– Мен бу йыл 3-нчю «а» класны юрютемен. Класда 23 яш бар. Шоланы бешиси лап яхшы къыйматлагъа, тогъузу буса яхшы, орта къыйматлагъа охуй. Къалгъан осал охуйгъан яшлар булан август айда ишлемеге тюшдю. Яхшы кёмек болду. Осал охуйгъан яшлагъа къошум дарслар этмесе, олар булан айрыча ишлемесе, бешинчи класгъа чыкъгъанда охумагъа бек къыйын бола. Осал  охуйгъан яшлар  булангъы ишге ата-аналаны да къуршайман. Школада да, уьйде де яшны уьстюнде даим­лик тергев болмаса, яш къолдан чыгъа, охувгъа иштагьлыгъын тас эте.

Яшлагъа, гьар дарсда йимик, экзаменлени эсине сала тураман. Олагъа башлапгъмы класлардан тутуп гьазирлик гёрмеге тюшегени гьакъда анг­латаман.

Папув Закарьяева муаллимлик касбуда алгъан педагогика иш сынавун жагьил, янгы ишлемеге башлагъан муаллимлеге эринмей-талмай бермеге къаст эте. Бу йыл – педагогну ва насигьатчыны йылы. Папувну яш муаллимлеге берген насигьатлары яш наслуну охутувда ва тарбиялавда пайдалы болажагъына инанмагъа сюесен. Яш наслуну охутувда ва тарбиялавда етишген уьстюнлюклери учун Папув Закарьяева «Дагъыстан Республикада билим беривню отличниги» деген белги булан савгъатлангъан.

 

Жават ЗАКАВОВ.