Янгы охув йыл башлангъаны ва биринчи зенг къагъылгъаны экинчи айгъа айланды. Школаны посагъасындан абатлангъан гиччипавлар биринчи гьарп­ларын этме уьйрене, уллу класдагъылар болажакъ экзаменлени гьакъында ойлаша туруп, къаст этип охума башлай. Муаллимлер буса оьтген йылда йиберилген кемчиликлени гёзден гечире, арагъа салып ойлаша ва дарс беривню янгы къайдаларын излей. 

Къызылюрт районну билим берив управлениесини ёлбашчысы Гьайбулла Гьажиев шоланы гьакъында айта туруп, оьтген охув йылны гьасиллерин де эсгере. Тек башлап ол янгы охув йылны биринчи гюнюнде ачылгъан охув ожакъланы гьакъында хабарлады.

 

– Охума башлагъан биринчи гюн Къызылюрт район учун бек уллу байрам болду, билимлени гюнюнден къайры да бир-нече мукъаятлы онгарылгъан школалар ва яшлар баву ачылды. Комсомольское юртда 80 яшгъа деп ачылгъан яшлар бавунда олагъа билим алмагъа, тюрлю оюнлар булан машгъул болма ва ойнама бары да имканлыкълар болдурулгъан. Шо  — республикада ачылгъан 13 яшлар бавуну бириси эди. Шону ачывда Дагъыстанны загьмат ва яшавлукъ оьсювюню минис­три Мурат Казиев де ортакъчылыкъ этди. Шо бизин район учун уллу агьвалат эди, неге тюгюл 9742 яшдан 1528 яш тюгюл яшлар бавларына бармайлар. Шо да 16 процент бола.

Шону учун да 2018-2025-нчи йыллагъа деп къабул этилинген районну программасында гележекде яшлар бавланы янгырт­ма ва къошум биналар къурма гёз алгъа тутулгъан. Солтанянгыюрт, Зубутли-Миятлы, Стальское, Акнада, Гелбах, Тёбен Чирюрт, Чонтавул ва Гадари юртларда шо ишлер тезликде юрютюлмесе, гьал яхшы тюгюл. Биз яшлар бавланы янгыз гиччипавланы сакъламакъ учун къолламажакъбыз, шоланы яшланы ата-аналары булан ёлугъуп, гьакълашып ва пикру алышдырып болагъан центрлар этме сюебиз.

 

Натижаларыбыз осаллашды

 

– Артдагъы заманларда гьар школаны ишин яшлар ЕГЭ-лени ва ОГЭ-лени берген кюйге гёре къыйматлай…

–Оьтген охув йылны айтсакъ, бизин яшлар билим алывуну сан янын 59,2 процент гёрсетди. Шо яман да тюгюл, тек натижада шо санавлар кем болду.

ЕГЭ-лерде 215 яш ортакъчылыкъ этди ва 28 яш экзаменлерин берип болмадылар. Гетген йыл шо санав 20 эди. Яхшы къыйматлагъа 13 яш экзамен берди, шо да алдагъы йылдан 6-гъа кем.

9 класдан сонг экзамен береген 1115 яшдан 251-вю гёрсетилген инг де гиччи «посагъаны» оьтюп болмады. Шолар аттестатсыз къалдылар. Яхшы къыйматлагъа буса 90 охувчу экзамен берди. Шо да алдагъы йыл булан тенглешдиргенде 25-ге аз. Шогъар да бир-нече себеп бар. Недир кемчилигибиз? Бары да школалардан маълуматлар гелгенде биз шоланы арагъа салып пикру алышдыражакъбыз. Гьар школада айры-айры кюйде выпускной класлардагъы гьар дарс береген муаллимни бажарывлугъу, касбусуна янашагъан кюю тергележек. Дагъы гезик булай натижалар болса, муал­лимлени ишине башгъачалай къаралажакъ, неге тюгюл пачалыкъ экзаменлерде яшланы билими гюзгюде йимик гёрюне.

Мени эсиме гелеген кюйде муаллимлер янгылыкъланы къыйын ала, осал къоллай, кёбюсю школаларда янгы гёрсетив пособиялар ёкъ ва ата-аналаны янындан яшларыны охувуна тергев осал. Шону гьайын 9-нчу яда 11-нчи класны битегенде этме тарыкъ тюгюл, гиччи класлардан тутуп башлама тюше.

 

Янгы талаплагъа янгы къарав

 

– Артдагъы йылларда кёп федерал программалар чыгъып тура. «Гьалиги школа» деген программагъа гёре не ишлер этиле, шолар пайдалымы?

– Муаллимлеге бакъгъан якъдагъы талаплар артгъан. Эсгерилген программагъа гёре Зубутли-Миятлыдагъы, Комсомольскоедеги ва Солтанянгыюртдагъы 1 номерли школаларда ва Стальское юртдагъы гимназияда шайлы иш этилди. Шоларда муаллимлени билимин камиллешдирив оьтгерилди, муаллимлер аттестация этилди, бажарывлу педагогланы сынавун ахтарыв юрюлдю, тюрлю-тюрлю конкурслар оьтгерилди ва олар оьзбашына билимин артдырыв нечик юрюлегени тергелди.

Муаллимлени арасында толу ва бар затны къоллайгъан диктант оьтгерилди, олар «Воспитатели России», «МААМ», «Педкопилка», «Завуч» ва башгъа атлары булангъы педагог­ланы къуршайгъан интернет торунда ортакъчылыкъ этеген кюю, оьзлени сайтларын юрютеген даражасы, демек, муаллимлер бары да яндан тергелди.

Шолай да олар «Инг яхшы муаллим», «Ана тиллени инг яхшы муаллими», «Инг яхшы психолог» деген ва шолай башгъа конкурсларда ортакъчылыкъ этелер.

Сентябр айдан февраль болгъанча 22 предметден 23 школада олимпиадалар юрюле. Ортакъчылыкъ этеген 3600-ден де артыкъ яшны арасында билимлилери, бажарывлулары сайлана ва шо пагьмулар булан айрыча иш юрюле.

Солтанянгыюртдагъы 1 номерли школаны охувчу къызы Умлайла Сотавова,  шо юртдагъы 2 номерли школаны охувчусу Камилла Саадуллаева республика оьлчевдеги олимпиадаларда утдулар.

Райондагъы 44 муаллимни къардаш адамлары Украина бойдагъы хас асгер гьаракатда ортакъчылыкъ эте, биз оланы агьлюлери булан, отпускагъа гелгенде оьзлер булан да ёлугъувлар оьтгеребиз. Шондагъы игитликни гьакъында дарслар юрютебиз.

Ватанны якълай туруп эсгерилген агьвалатларда жанын берген ва Къоччакълыкъ орден булан савгъатлангъан Магьаммат Сотавовгъа ва Тимур Жанаевге эсделик мармар такъталар ачылагъан чаралар да яшланы къуршап оьтгерилди. Оланы патриот ругьда тарбиялавгъа кёп тергев бериле. Яшлар загьматны ва давланы ортакъчылары булангъы ёлугъувлагъа да къуршалгъанны талап этебиз.

Психологларыбыз да ишин яхшылашдыргъан, гетген охув йылда 2800 яшны къуршап кёп санавдагъы чаралар оьтгерилди. Олар аслу гьалда низамы осал яшлар булан кёп ишлейлер, шолайлар районда 109 бар, шолай да ал йылларда законсуз савутлу уьюрлеге къошулуп аталары оьлген яшлар да тергевню тюбюнде. Оланы барысын да жамият ишлеге, школада юрюлеген чаралагъа кёп къуршамагъа къаст этиле.

 

Башлап — имканлыкълар, сонг — талаплар

 

– Бир янындан алгъанда бары да тарыкълы ишлер этиле, бирдагъы янын алса, экзаменлер осал… Балики охувчу яшлагъа имканлыкълар ёкъдур…

– Ёкъ деп айтып болмайман. Бары да школалар толу кюйде ишлей, бары да зат етише. Озокъда, 2-3 сменде охуйгъан школалар да бар.

Районну школаларында 12 мингден де артыкъ яш охуй. Олар 24  школада, 13 яшлар бавларында ва 8 къошум билим берив къурумда охуйлар. Бары да охув биналарыбыз 57 бар. Шолардан 18-и мукъаятлы къурулгъан, 15-и къурум-шит къайдада этилген, 24 бина школагъа къыйышылгъан. Янгы школалар этмек учун тарыкълы ерлеге документлер етишдирилген ва гезиги булан районда янгы школалар къурулуп туражакъ.

Биз 5600-ге ювукъ гиччи класдагъы яшгъа исси аш беребиз. Район админис­трацияны кёмеги булан кёп кемчиликлерибиз аз болса да, гьали де аш береген ерлерибиз, шолай да медицина кабинетлерибиз толу кюйде гьазирленип битмеген.

Бу янгы охув йылгъа Тёбен Чирюртда да 216 яшгъа ери булангъы, гьалиги талаплагъа жавап береген янгы школа ачылды. Шолай да, 640 яшгъа ери булангъы школа Кировавулда да къурула, гезикде Шушановка юрт.

Яй айларда Солтанянгыюртдагъы 1 номерли школаны да мукъаятлы ярашдырдыкъ. «Спецстроймонтаж» деген иш къурум федерал бюджетден гёрсетилген 6,5 миллион манатны харжлап шо школаны танымасдай арив этди. Къалкъысы алышдырылды, класланы ичлери янгыртылды ва башгъа тарыкъ ишлер этилди. Шолай, Чонтавулдагъы ва Акнададагъы школалар да ярашдырылды.

Школалардагъы яшланы аманлыгъын сакъламакъ учун да кёп иш этгенбиз, тергейген пунктлар къурулгъан, бирлерине камералар салынгъан.

Башлап яшлагъа имканлыкълар болдурулма герек деп ойлашаман, талап этивню артгъа къойгъанбыз. Школадан ариде яшайгъан яшланы етишдирмек учун районда 16 автобус бар, шолагъа дагъы да янгы экини къошма сюебиз.

Китапланы айтсам, шолар булан яшланы 74 проценти таъмин этилген.  Янгы охув йылны алдында 1-5-нчи класлар учун 2305 къумукъ, авар, 2241 Дагъыс­танны географиясыны  ва 1298 Дагъыстанны адатларыны гьакъындагъы китап­лар гелди. Тезде къалгъан етишмейгенлери де гелер деп умут этебиз.

 

Яш муаллимлер – бизин гележегибиз

 

– Бизин лакъырыбыз кемчиликлени кёп эсгере туруп оьтдю…

– Мен сизге герти гьалны суратладым. Районну башчысы Рустам Татарханов менден алда билим берив управлениени башын тутуп ишледи, гьалны эшитип билмей. Менден де герти гьалны талап эте.

Муаллимлик дюньяда инг де тарыкълы ва сыйлы касбуланы бириси деп гьисап этемен. Къызылюрт районда 1000-ден де артыкъ муаллим яшлагъа толу билим бермекни гьайында къыйынлы ва жаваплы ишде гечесин-гюнюн бир этип ишлейлер. Оланы барысыны да дегенлей оьр билими бар, уьч пайлап бир пайы – оьр категориялы муаллимлер. 38-и милли проектлеге гёре конкурсларда ортакъчылыкъ этип, 100 ва 200 минг манат грантлар да алгъан. Тек муаллимлени кёбюсю оьмюр якъдан уллулар, яш педагоглар етишмей. Дагъыстан пачалыкъ педагогика университет булан тыгъыс байлав-лукъдабыз, шонда яшавун педагогика булан байлама сюегенлени охутма сёйлешивлер юрютебиз. Яш муаллимлер школалагъа янгылыкъланы алып гележек, яшлагъа янгы къайдада дарслар бережек,  о – дарс беривню янгы даражасы болажакъ. Буссагьат ишлеп турагъан муаллимлени бай сынавуна янгы къайдаланы къошса, яшлагъа билим берив артса тюгюл кем болмажакъ.

– Тутгъан муратлары­гъызгъа етишме насип болсун!

– Савбол, гёз алгъа тутулгъан ишлерибиз кютюлгенде сизин янгыдан къонакълыкъгъа чакъырарбыз.

– Сёйлешдик.

 

 Гебек КЪОНАКЪБИЕВ.