Бугюнлерде бизин республикабызны тахшагьары Магьачкъаладагъы «Дослукъ» деген жыйынлар оьтгерилеген уллу залда болгъан регионара форум агьамиятлы масъалагъа багъышлангъан эди.
Пикру алышдырыв
Уллу залда республикабызны башчылары, тармакъ министерликлерини, шагьар, посёлок, район, юрт администрацияланы вакиллери жыйылгъан. Олар булан бирче Москвадан гелген Росреестрни жаваплы къуллукъчулары, оьзге регионлардан гьатта Мурманск, Томск областлардан, Якъут-Саха, Башкъырт республикалардан чакъы-рылып гелген къонакълар да янаша ерлешгени регионара форумну агьамиятлыгъын ачыкъ этип гёрсетди.
Белгили болгъан кюйде, шо гюн, дагъы да ачыкъ этип айтгъанда, 2024-нчю йылны январ айыны 25-нчи гюнюнде, форумну ортакъчылары айры-айры гюплеге бёлюнюп гьакълашыв, пикру алышдырыв ёлугъувлар оьтгерилди. Шону учун болмагъа ярай, сав гюн юрюлген гьакълашывланы натижасында къавшалгъанланы гёнгюн аяп, оланы хошландырмакъ учун форум яшёрюмлени бийивлери ва тамазаланы йырлары булан ачылды.
Гюнлюк низамгъа салынгъан масъалагъа байлавлу форумну ортакъчыларына Дагъыстанны Башчысы Сергей Меликов англатыв берди.
– Форумну ортакъчылары республикабызны яшавлукъ-экономика масъалаларын ёрукълашдырывгъа байлавлу болуп алданокъ оьтгерилген гьакълашыв жыйынларда берилген таклифлерине разилигимни билдиремен. Гьасилин чыгъарагъанда шоланы бириси де тергевсюз къалмажагъына да сизин инандырмагъа сюемен, – деп башлады оьзюню сёзюн Сергей Алимович. – Эсгерилген проект уьлкебизни башчыларыны таклифине гёре Дагъыстанда биринчилеринден болуп оьтгерилегени гьакъда да айрыча эсгермеге тюше. Ерлерден жыйылагъан маълуматланы машинлешдиривден, демек, экономиканы имканлыкъларындан пайдаланыв тийишли маълуматланы толу кюйде жыйывда аслу ерни тутажакъ. Янгы заманны талапларына арт бермеге ошамай. Адамлар ва шолай да къурумлар – ер ва мюлк есилери кагъызларын онгарып толу кюйде ачыкъгъа чыгъармаса, пачалыкъ кёмекден магьрюм къалажагъын англама заман болгъан. Шону гьисапгъа алып, артдагъы йыл бизин республикабызда ер ва мюлк есилерин толу кюйде ачыкъгъа чыгъарывгъа байлавлу болуп тийишли гьазирлик гёрюлдю демеге ярай.
Савлай Россияда йимик, Дагъыстанда да гьар тюрлю бойларда-регионларда кёп къадардагъы миллетлени вакиллери бирлешип яшай. Айтмагъа сюегеним, бугюн бир-бирибизге гьюрмет булан янашып гьакълашмагъа-гьаллашмагъа «Дослукъ» уьйде жыйылгъаныбыз да негьакъ тюгюл.
Эришивлюклеге себеп болмасын
Республикабызны баш гьакими эсгергени йимик, топуракъ, мюлк ва шолай да табиат байлыкъларыбыз миллетлени арасында эришивлеге себеп болмасын учун Россияны законларыны талапларына гьюрмет булан янашып яшамагъа, иш гёрмеге герекбиз. Пачалыкъны башчылары гележегибизни гёз алгъа тутуп, эсгерилген проектни эришивлюклеге ёл къоймайлы, инсаплы ёлда чечмеге чакъырагъаны англашыла.
Гертиден де, артдагъы йылларда бизин республикабызда топуракъ-мюлк масъалаланы ёрукълашдырывда законлагъа, умуми низамгъа арт берилип, айлана ягъыбызда къыставуллу гьаллар тувулунагъан гезиклер де болду. Шону гьисапгъа алып, оьтген йыл ДР-ни топуракъ байлыкъларыны ва мюлк министерлигини башчысы Завур Эминовну башчылыгъы булан кёп ишлер этилинди. Ерли муниципал къурулувларында да шолай жаваплы борчларына уьстденсув янашагъан янашагъан гезиклеге ёл къоймас учун ой къуруп чалышмаса бажарылмай. Тюзюн айтмагъа герек, Хасавюрт шагьарда ва районда, Сулейман-Стальск, Къазбек ва оьзге муниципал къурулувларында топуракъ байлыкъларыны ва мюлкюню оьлчевлерин-дазуларын токъташдырывгъа байлавлу маълуматланы жыйып, тийишли къурумларда ерлеш-диривюню натижаларына багьана тапма къыйын.
Белгили болгъаны йимик, Дагъыстанда гьалиги заманда 3 миллион 200 мингге ювукъ адам яшай. Топуракъ байлыкъланы умуми къадары 50, 3 минг квадрат метрлеге етише. Дагъы да ачыкъ этип айтгъанда, республикабызны топуракъларыны бары да майданы 5 миллион 200 минг гектардан кем тюгюл.
Гьалиги заманда Дагъыстанда 10 шагьар ва 52 район муниципал округлары ва къурулувлары гьисапгъа алынгъан. Районлардагъы ерли муниципал къурулувларыны дазуларыны ичинде 1600-ге ювукъ уллу ва гиччи юртлар ерлешген. Артдагъы йылларда тавлардан таба шагьарлагъа, тюзлюкдеги гёчювюл гьайванчылыкъны топуракъларына башалман кюйде гёчювню натижасында тавлардагъы 50-ге ювукъ юрт толу кюйде дагъылывгъа тарыгъан. Муна шо саялы да, республика есликдеги гёчювюл гьайванчылыкъны топуракъларында законсуз кюйде къурулгъан 200-ге ювукъ юртлар да хас ихтияр берилмей гьавада къалып тура. Амма шогъар да къарамайлы, законсуз кюйде къурулгъан къонушларда яшавлукъ масъалалар ерли муниципал къурулувларындагъы юртлардан эсе хыйлы да артыкъ чечилегени ачыкъ болуп гёрюне.
Тюзлюк бойда яшайгъан миналы халкълардан эсе гьар адамбашына гьисап этгенде гёчювюл гьайванчылыкъны топуракъларында тав районланы вакиллерини къоллавундагъы топуракълар онлар булангъы гектарларда артыкъ тие. Уьстевюне, пачалыкъ регион ва федерал программаланы харжларына сув, газ ягъарлыкъ ва электрик токдан таъмин болагъаны давам этилине. Отлавлукълар гьисапда къолланып гелген къышлав къотанланы орнунда школалар ва оьзге яшавлукъ объектлер къурулуп пайдаландырывгъа берилегени де узатыла.
Айтмагъа сюегенибиз, форумда Дагъыстанны Башчысы Сергей Меликов да эсгерген кюйде, муниципал, регион ва шолай да федерал даражадагъы топуракъланы ва шоларда ерлешген мал-матагьны, мюлкню, яшавлукъ-экономика масъалаланы ёрукълашдырмакъ учун топлангъан ер маълуматланы ахтарып-танглап иш гёрювден къачма тюшмей. Дагъыстанда, Россияны оьзге регионлары булан тенглешдиргенде, юрт хозяйство агьамияты булангъы топуракълар кёп. Республикабыздагъы юрт хозяйство агьамияты булангъы 4 миллион гектардагъы майданланы асувлу къолламаса бажарылмай.
Жаваплы кюйде янашма тюше
Айлана якъдагъы ич тюше ва тыш талапланы гьисапгъа алып, аграр, туризм, балыкъчылыкъ тармакъланы оьсдюрювню чалтлашдырывгъа байлавлу чараланы алдына чатакъ салагъан кемчиликлер ёлгъа йиберилегени зараллы.
Озокъда, шону учун пачалыкъны янындан гёрсетилинген харжланы къоллав булан дазуланмайлы, тышдагъы маячыланы харжларын пайдаландырыв агьамиятлы масъала болуп токътай. Оьзлени маяларын бизин республикабызда пайдалан-дырмагъа муштарлы мадарлы адамланы ва къурумланы гьар тюрлю онгайлыкълары булан иштагьландырмагъа, шолай да айрыча топуракъ фондун болдурмагъа байлавлу оьтгерилеген чаралар да – гележек учун тарыкълы иш. Газлашдырыв, ёлланы къурув, электрик линияланы тартывгъа этилинеген кёмек бугюнлерде де инвестиция майданларыбызда давам этилине.
Форумну оьлчевюнде арагъа салынгъан агьамиятлы масъалагъа байлавлу болуп Сергей Меликовну пикруларын якълап Дагъыстанны Халкъ Жыйынны председатели Завур Аскендеров, ДР-ни Гьукуматыны председатели Абдулмуслим Абдулмуслимов, топуракъ ва мюлк байлыкъларыны министри Завур Эминов, Росреестрни башчысыны заместители Татьяна Громова ва оьзгелери оьз пикруларын малим этди.
Форумну ахырында этилинген докладгъа ва арагъа чыгъарылагъан пайдалы таклифлеге гёре хас къарар къабул этилинди. Шондан сонг регионну маълумат къуралларыны вакиллерини алдына чыгъып Сергей Меликов, Эмин Завуров ва Татьяна Громова журналистлер берген соравларына жаваплар къайтарды.
– Ерлерде еслик маълуматланы милли къурулушун толу кюйде токъташдырывгъа кимлер жавап бережек? – деген соравгъа Эмин Завуров:
– Озокъда, аслу борчлар ерли муниципал къурулувларына салына. Шо маълуматланы бар кююнде, толу ачыкъгъа чыгъарывда кемчиликлеге ёл берилмесин учун, тийишли пачалыкъ къурумлар, къуллукълар булан байлавлукъда иш гёрюв агьамиятлы.
«Дагъыстан пачалыкъ оьлчевюнде оьтгерилеген эсгерилген программагъа не учун биринчилерден болуп гийирилген», – деген соравгъа Татьяна Громова да: «Дагъыстан «Туризмни отавлары» деген проектни ортакъчыларыны арасында артдагъы бир нече йылны ичинде алдынлы ерге ес болгъаны гьисапгъа алынгъан», – деп жавап берди.
– Дагъыстанда туризмни, аграр тармакъланы оьсдюрювге онгайлы табии шартлар, топуракъ, сув байлыкълары болушлукъ этегени, уьстевюне, онгайлы къуллукълар болдурулагъаны негьакъ гетмегени разиликни тувдура, – деп къошду Сергей Алимович де. – Оьтгерилген форум булан дазуланмайлы гележекде биринчи форумда белгили болгъан борчланы яшавгъа чыгъарывгъа байлавлу бирдагъы форум болажагъы гьакъда да айрыча эсгермеге сюер эдим. Муна шо саялы да алгъа салынагъан жаваплы ва агьамиятлы борчлагъа ерлерде сувукъ-салкъын янашывлагъа ёл берилмеге тюшмей.
Къ. КЪАРАЕВ.
СУРАТЛАРДА: форумдан гёрюнюшлер.
