Бир гюн менден бираз жагьил къурдашым 16 йыллыкъ уланы булан юрютеген лакъыргъа къаршы болуп къалдым. Уланы атасындан 8-нчи мартгъа анасына савгъат алма акъча тилеген болгъан.
– Не подарка алма сюесен? – дей атасы.
– Гюллер.
– Я, уьюнг йыгъылмасын, мен этмеген затланы сен неге этесен? Менден бек билемисен? Сен яхшы охусанг, пайдалы ишлер этсенг – муна ананга уллу савгъат. Болмаса болмай буса, торт сама ал, бизге де тюшер. Мени атам да бермеген анасына гюллер, мен де бермегенмен, сен де берме, сени яшларынг да бермесин, – деп къыздырып алып бара къурдашым. Кюйге къарагъанда, ишинде къатынланы байрамын белгилеп къайтып турагъан вакътиси. Буса да уланы къайпанмады:
– Не бар мунда мунча доклад этмеге? Анасына гюллер берсе не бола? Киноларда байрам тюгюлде де гюллер бере.
– Гьона, шо кинолар сизин бузуп турагъан. Сизге тарбия береген – Интернет, телевизор… Олар буса сизге орусланы ва башгъа ят халкъланы адатларын уьйрете. Сен чи къумукъсан. Къумукъ ата-ана тарбиялагъан…
Атасы бираздан, яшын къоюп, магъа бакъды:
– Муна сен педагоггъа охугъансан. Журналистсен. Халкъгъа гьакъыл уьйретесен… Шолай затланы неге язмайсыз, айтмайсыз?
Энни магъа къарсаламагъа тюшдю:
– Мен де, башгъалар да язгъан булан, яшлар охуйму? Яшлар тюгюл, уллулар да (сен де барсан шоланы арасында) охумай ана тилинде. Башлап оьзюбюз уьлгю гёрсетсек, яшларыбыз да шону этежек. Ата-аналаны яшларын тарбиялама вакътиси ёкъ, яшавгъа ябушгъанлар, байынывну гьайында. Школа тарбиялагъанны сюебиз. Тек школада ишлейгенлер де бизин йимик адамлар. Олар да сюелер башгъалардан артда къалмайгъан кюйде яшамагъа. Шону учун лап алдын оьзюбюзню айыплайыкъ…
– Мен нетме герекмен? Яхшы болугъуз, охугъуз, тюз юрюгюз деп уьйретемен. Ишлеймен. Бары тапгъаным шулагъа: уллусуна секция алдым, шугъар да алажакъман, Аллагь буюрса. Анасы да сав гюн базарда, сонг – уьй къуллукъ, аш-сув, намуслар. Тарбиялама заман да къалмай. Яшлар оьз хотуна оьселер. Интернет барына да сююнемен: шону булан алданып, ичкиге, наркотиклеге сама тарымай туралар. Тек, гёресен чи, аталарыбыз юрютген адатланы алмай, ят кюйлеге уьйренген. Нетме герек, айтсана?
– Нетме герекни чи мен билмеймен: шайых тюгюлмен. Тек этме герекмейген затны билемен…
– Айт да, шону сама билейим.
– Шону сен де яхшы билесен. «Болагъаны болуп битген, адатларыбыз оьлген, узакъ къалмай тилибиз де, миллет де оьлежек», – деп, гёнгюлсюз болуп, алжап къалма ярамай. Этсе болар давалар деген айтыв бар. Адам къаст этсе, кёп ишлени ахырына чыкъма бола…
– О – теория. Конкретно мен нетме герекмен уланым къумукъ ругьда тарбиялансын учун?
– Лап алдын, сен оьзюнг уьлгю гёрсетме герексен. Не башгъа, мен де, оьзге аталар да. Къумукъ эркеклер уланларыны тарбиясын аналарына ва школагъа тапшуруп къоя. Ана уланын нечакъы сюе буса да, ону къызча тарбиялажакъ: «Сакъ бол, оьзюнгден гючлюлер булан эришме – сагъа бир зат этип къояжакъ, ябушма, къоюп къой», – дер ва шолай башгъалары. Школа да китапларда язылагъан кюйде (демек, орус ва европа ругьда) тарбиялай. Шону учун, ювугъум, уланынг къумукъ ругьда тарбиялангъан эркек болгъанны сюе бусанг, шону тарбиясын оьз бойнунга ал.
– Я, мен шулар булан гьар заман сёйлеймен шо затланы…
– Айрокъда ичгенде сёйлейсендир?
– Не билдинг?
– Неге билмейим, мен оьзюм де шолайман. Яшларыбыз буса бизге къарап ойлашадыр: бизге бир кюйде айта, оьзлер башгъа кюйде эте. Мисал учун, биз: «Ичмек – яман ва зараллы къылыкъ», – дейбиз, амма оьзюбюз ичебиз. Яшлар да нетсин, яман болгъан буса, оьзлер де ичмес эди деп, биз айтагъанны тюгюл, биз этегенни этме бола. Шону учун, мени гьисабымда, къылыкъ, тарбия сёзлер булан тюгюл, уьлгю, этилеген ишлерибиз, гьар алагъан абатыбыз булан берилме герек.
Къурдашым мени булан рази болду.
