(«Молла Насрутдинге»  – 85 йыл)

 

Алим-Паша Салаватовну атындагъы Къумукъ музыкалы-драма театрыны сагьнасында салынгъан къужурлу спектакллер кёп. Шоланы арасында уллулар да, яшлар да ушатагъан «Молла Насрутдин» деген  спектакль милли театрны сагьнасында биринчилей ойналгъанлы арадан 85 йыл оьтюп тура. Тюпде 1939-нчу йылдан берли къаравчулагъа гёрсетилип гелеген шо спектаклни гьакъын­да лакъыр юрюле. 

 

Къумукъланы арасында айтылып турагъан гиччи, къанна хабарлагъа асасланып, эсгерилеген спектакль салынгъан дёрт актлы пьесаны Магьаммат Къурбанов язгъан. Ол 1916-нчы йылда Тёбен Къазаныш юртунда тувуп оьсген. Ата юртундагъы школаны битдирген сонг, 1934-нчю йылда ол Къумукъ театргъа ишге тюшген. Бажарывлугъу усталыгъы булан барышгъан пагьмулу артистлени сынавундан уьлгю алып, олар береген насигьатлагъа тынглай туруп, ол да театрны сагьнасында бириси бирисине ошамайгъан кёп келпетлени яратгъан. Шолардан «Айгъазиде» Якъупну, «Къой булакъда» Корольну, «Тулпарда» Сурхайны, «Къызыл партизанларда» Абдулмежитни ролларын айрыча айтмагъа тюше.

Магьаммат Къурбановгъа «Молла Насрутдинден» къайры дагъы пьеса язмагъа насип болмагъан. Ол давдан къайтмай къалгъан, элини азатлыгъы учун жанын къурбан этген. «Молла Насрутдин» бир буса да, о Къумукъ театрда ойналагъан спектакллени инг де кёп юрюлгени болуп токътай.

Россияны халкъ артис­ти, айтылгъан драматург ва режиссёр Гьамит Рустамов башлап салгъан шо спектаклде Молла Насрутдинни ролюн Россияны халкъ артисти Тажутдин Гьажиевге, ону къатыны Жумайсатны  ролюн буса СССР-ни халкъ артисткасы Барият Муратовагъа тапшургъан.

Барият Муратова Жумайсатны келпетин биринчилей яратагъанда оьзюне 25 йыл тюгюл болмай болгъан. Олар булан бирге гьар тюрлю  йылларда шо спектаклге къумукъ халкъны герти кюйде сюювюн къазангъан Дадам Сайитнуров, Гьайбат Магьамматова, Ушкъият Сафаралиева, Саният Муратова, Амир Къурбанов, Гьажи Бекболатов, Наби Алхасов, Солтан Касимов, Шагьмардан Абдуллаев, пьесаны автору оьзю Магьаммат Къурбанов ва кёп оьзгелери къуршалып тургъан.

Къумукъ театрны актёру Шагьмардан Абдуллаев эсделиклеринде язагъанда йимик, ол Молла Насрутдинни ролюн оьзюне бережек деп умут этип тургъан. Неге тюгюл, шо йылларда Къумукъ театр­да кюлкюлю ролланы ойнайгъан­ланы бириси Тажутдин Гьажиев, экинчиси де оьзю болгъан. Тек огъар спектаклни баш ролларындан бириси гьисапланагъан юртну байы Бёрюню уланы Хасайны ролю берилген.

Дейгеним, Гьамит Рустамов шо спектаклни режиссер гьисапда эки керен сагьналашдыргъан. Жамият яшавда болгъан алмашынывлагъа къыйышагъан кюйде онгаргъан Амир Къурбанов да пьесаны хыйлы ролларын алышдыргъан. Къадини келпетин юртну старшинасына айландыргъан. Старшинагъа кёмекге чавушну да къошгъан.

Арадан хыйлы йыллар оьтюп, Молла Насрутдинни ролюн Дагъыстанны халкъ артисти Магьамматамин Акъмурзаев, сонггъа таба Россияны ат къазангъан артисти Басир Магьамматов тизив ойнап турду. Масхарагъа оьзю Насрутдин йимик уста, уьстю ямавлу гёлекли Жумайсатны ролюн Дагъыстанны халкъ артисткасы Надежда Мусаева бираз заман ойнагъан. Бугюнлерде буса Россияны ат къазангъан артисткасы Тотуханым Осаева оьзю­ню шо ролюна онча да гире чи, сагьнада гьар тербениши булан да, гьатта бети булан этеген юмчум булан да къаравчуланы тазза къурчун къандырып, оланы харс урувларын къазана. Барият Муратованы йимик, халкъ да ону Жумайсат гьисапда къабул этген.

Шо гьакъда айта туруп, спектакль салынгъан башлапгъы вакътилерде Молла Насрутдин булан бирче ону эшеги де сагьнагъа чыгъып  тургъанын да  айрыча эсгермеге тюше. Къаравчуланы кюлкюсюнден, харс урувларындан уьркюп, алгъа багъып абат алмай эшек токътап къалагъангъа, арадан бираз да гетмей, ону сагьнагъа чыгъарыв гери урулгъан. Сонг да, шо спектаклни гёрсетмеге баргъанда, гьар юртда да эшекни тапмагъа бажарылмай болгъан.

Артдагъы йылларда къумукъ сагьнада Молла Насрутдинни келпетин яратгъан Дагъыстанны ат къазангъан артисти Пахурдин Ихивов да оьзю пагьмулу актёр экенине мюкюр болмагъа барыбызгъа да имканлыкъ берди. Олар булан бирге Байсолтан Осаев, Нариман Акавов, Имамутдин Акавутдинов, Зарема Магьамматова ва къумукъ сагьнаны оьзге усталары, олай да яш актёрлар да оьзлеге тапшурулгъан ролланы къаравчуланы разилигин алып ойнай.

Къумукъ халкъны бек гьакъыллы ойларын, итти тилин, хасиятыны ачыкълыгъын гёрсетеген бу спектакль бир заманда да оьлмежек. Озокъда, Россияны инчесаниятыны ат къазангъан чалышывчусу, белгили режиссёр ва актёр Ислам Казиев де алдын эки керен шо спектаклни сагьнагъа салгъандан къайры да, о гележекде дагъы да янгыртылмакъ бар. Тек «Молла Насрутдин» Къумукъ театрны сагьнасында наслулардан-наслулагъа гёчюп туражакъгъа бир де шеклик этмеге тюшмей.

 

Насрулла БАЙБОЛАТОВ.

 

СУРАТЛАРДА: «Молла Насрутдин» деген спектаклни автору М. Къурбанов; эсгерилген спектаклде гьар тюрлю йылларда Т. Гьажиев, Б. Муратова, М. Акъмурзаев, Б. Магьамматов, Т. Осаева ва П.Ихивов яратгъан  келпетлер.