Гьакъыл яндан оьсювю артда къалагъан яшланы янгыз дарманлар булан сав этегенден къайры да, уьйретив къайдаланы къоллап, яшланы бир-бири булан къатнама имканлыкълар яратып, гьакъыл оьсювюн хыйлы алгъа элтеген ёллар да бар.
Охув чагъы етишмеген яшланы тарбиялавда яшавлукъ-загьмат шартлары булангъы центрыны директоруну заместители Зайнап Найибова билдирген кюйде, Магьачкъаладагъы иш гёреген яшлар бавунда гьакъыл якъдан артда къалагъан 100 яш тарбиялана. Ол яшлар бавуну гьакъында булай хабарлай:
– Охутув-тарбиялав къайдаланы къоллайгъан «Улыбка» деген яшлар баву 1995-нчи йылдан берли ишлей. Алда «Улыбка» эсги бинада ерлешген эди. Чырларында уллу ярылывлар болма башлагъанда бу бинагъа гёчдюк. Гьали мунда бизге герекли бары онгайлыкълар бар. Бизин яшлар баву 140 яшны сыйындырмакъ учун онгарылгъангъа да къарамайлы, бизде 250 яш тарбиялана. Оланы арасындан 97-вю имканлыкълары, англаву аз яшлар. Тек яшланы оьсюв якъдан башгъалыкъларына да къарамайлы, аралыкълары бек яхшы. Олар бирче ойнайгъанда къайсы авруйгъан яш экени билинме де билинмей.
Мунда тарбияланагъан яшланы арасында гёзлери осал гёреген, даун аврувдан авруйгъан, сёйлеп бажармайгъан сакъат яшлар бар. Тек мунда къартыллавукъ авруву тутагъан яшланы алмай. Неге тюгюл медицина кёмек болдурмагъа имканлыкъ ёкъ. Тек эсгерилген аврувлары булангъы яшланы ата-анасына оьзлер булан алып гелме ихтияр бериле.
Биз сёйлемейген яшлагъа, даун авруву булангъы яшлагъа кёмек этебиз. Бизге яшланы 4 йыл битген сонг гелтирегени саялы, олагъа заманында кёмек этмеге бажарылмай. Неге тюгюл, яшгъа 3 йыл битеген замангъа ону сёйлевюнде 300 сёз сама болмагъа герек. Бизге гелеген авруйгъан яшлар 4 йыл болагъанда да 3 сёзню билмейгенлери де бар.
Зайнап Найибова эсгерген кюйде, гьакъыл янындан артда къалагъан яшланы оьзлерде юрюлеген къайдалар булан тарбиялагъан сонг, 7 йыл битегенге хыйлы алышынып, оьзлени тенглилери булан умуми билим берив школада билим алма башлайгъанлары да бар.
Ондан къайры да, кёбюсю гезиклерде яшланы авруву геч аян этиле, шо саялы ону савлугъуну гьайы заманында этилмей. 6 йыл битген сонг сёйлеп билмейген яшны сёйлеме уьйретме бажарылмай деп айтма да ярай. Аврувлу яшны гиччи заманындан аян этмек учун шулай масъалаланы уьстюнде ишлейген центр ачылма герек деп ойлашаман.
Бизин яшлар бавуна 3 йыл битген яшланы алабыз, яхшы натижалагъа етишмек учун буса, 2 йыллыкъ яшлар булан да ишлеме ярай. Эки йыл битген сонг да, яшны аврувун билмеге, аян этмеге бажарыла. Бизде тарбияланма сюеген яшланы санаву да йыл сайын арта, алдагъы йылларда авруйгъан 20 яш геле эди буса, бу йыл 45 яш гелди. Биз болгъан чакъы оланы къайтармай ишлеме къаст этебиз. Бизде тарбияланагъан гьакъыл янындан артда къалагъан яшланы санаву 97 бар. Гезикге токътагъанлар да бар. Биз янгыз шагьарда яшайгъан яшланы алып болабыз. Юртлардагъы яшланы айтма да айтмайман.
Бираз алларда оьрде эсгерилген центрда оьтгерилген ДР-ни билим беривге ва илмугъа къарайгъан министри Шагьабас Шагьов булангъы ёлугъувда гьар яшлар бавунда биздеги йимик бёлюклер къурмакъны таклиф этген эди. Тек, Зайнап Найибова англатгъан кюйде, бирлешип тарбиялайгъан бёлюклерде авруйгъан яшланы санаву уьч пайдан бир пайы болмагъа герек. Шолай шартларда яшланы гьакъыл якъдан оьсювюн яхшылашдырмагъа бола. Озокъда, гьар яшлар бавунда бирлешип, хас кюйде тарбиялайгъан бёлюклер болса нечакъы да яхшы болажакъ. Тек бизге касбучулар етишмей. Дагъыстан пачалыкъ университети логопед, дефектолог касбучуланы гьазирлей, мунда буса тилсиз яшлар булан ишлейген касбучулар да герек.
Охув чагъы етишмеген яшланы тарбиялавда яшавлукъ-загьмат шартлары булангъы центрыны директоруну заместители Зайнап Найибова билдирген кюйде, Магьачкъаладагъы иш гёреген яшлар бавунда гьакъыл якъдан артда къалагъан 100 яш тарбиялана. Ол яшлар бавуну гьакъында булай хабарлай:
– Охутув-тарбиялав къайдаланы къоллайгъан «Улыбка» деген яшлар баву 1995-нчи йылдан берли ишлей. Алда «Улыбка» эсги бинада ерлешген эди. Чырларында уллу ярылывлар болма башлагъанда бу бинагъа гёчдюк. Гьали мунда бизге герекли бары онгайлыкълар бар. Бизин яшлар баву 140 яшны сыйындырмакъ учун онгарылгъангъа да къарамайлы, бизде 250 яш тарбиялана. Оланы арасындан 97-вю имканлыкълары, англаву аз яшлар. Тек яшланы оьсюв якъдан башгъалыкъларына да къарамайлы, аралыкълары бек яхшы. Олар бирче ойнайгъанда къайсы авруйгъан яш экени билинме де билинмей.
Мунда тарбияланагъан яшланы арасында гёзлери осал гёреген, даун аврувдан авруйгъан, сёйлеп бажармайгъан сакъат яшлар бар. Тек мунда къартыллавукъ авруву тутагъан яшланы алмай. Неге тюгюл медицина кёмек болдурмагъа имканлыкъ ёкъ. Тек эсгерилген аврувлары булангъы яшланы ата-анасына оьзлер булан алып гелме ихтияр бериле.
Биз сёйлемейген яшлагъа, даун авруву булангъы яшлагъа кёмек этебиз. Бизге яшланы 4 йыл битген сонг гелтирегени саялы, олагъа заманында кёмек этмеге бажарылмай. Неге тюгюл, яшгъа 3 йыл битеген замангъа ону сёйлевюнде 300 сёз сама болмагъа герек. Бизге гелеген авруйгъан яшлар 4 йыл болагъанда да 3 сёзню билмейгенлери де бар.
Зайнап Найибова эсгерген кюйде, гьакъыл янындан артда къалагъан яшланы оьзлерде юрюлеген къайдалар булан тарбиялагъан сонг, 7 йыл битегенге хыйлы алышынып, оьзлени тенглилери булан умуми билим берив школада билим алма башлайгъанлары да бар.
Ондан къайры да, кёбюсю гезиклерде яшланы авруву геч аян этиле, шо саялы ону савлугъуну гьайы заманында этилмей. 6 йыл битген сонг сёйлеп билмейген яшны сёйлеме уьйретме бажарылмай деп айтма да ярай. Аврувлу яшны гиччи заманындан аян этмек учун шулай масъалаланы уьстюнде ишлейген центр ачылма герек деп ойлашаман.
Бизин яшлар бавуна 3 йыл битген яшланы алабыз, яхшы натижалагъа етишмек учун буса, 2 йыллыкъ яшлар булан да ишлеме ярай. Эки йыл битген сонг да, яшны аврувун билмеге, аян этмеге бажарыла. Бизде тарбияланма сюеген яшланы санаву да йыл сайын арта, алдагъы йылларда авруйгъан 20 яш геле эди буса, бу йыл 45 яш гелди. Биз болгъан чакъы оланы къайтармай ишлеме къаст этебиз. Бизде тарбияланагъан гьакъыл янындан артда къалагъан яшланы санаву 97 бар. Гезикге токътагъанлар да бар. Биз янгыз шагьарда яшайгъан яшланы алып болабыз. Юртлардагъы яшланы айтма да айтмайман.
Бираз алларда оьрде эсгерилген центрда оьтгерилген ДР-ни билим беривге ва илмугъа къарайгъан министри Шагьабас Шагьов булангъы ёлугъувда гьар яшлар бавунда биздеги йимик бёлюклер къурмакъны таклиф этген эди. Тек, Зайнап Найибова англатгъан кюйде, бирлешип тарбиялайгъан бёлюклерде авруйгъан яшланы санаву уьч пайдан бир пайы болмагъа герек. Шолай шартларда яшланы гьакъыл якъдан оьсювюн яхшылашдырмагъа бола. Озокъда, гьар яшлар бавунда бирлешип, хас кюйде тарбиялайгъан бёлюклер болса нечакъы да яхшы болажакъ. Тек бизге касбучулар етишмей. Дагъыстан пачалыкъ университети логопед, дефектолог касбучуланы гьазирлей, мунда буса тилсиз яшлар булан ишлейген касбучулар да герек.
К. Рагьимханова.
