Артдагъы йылларда эсли ва жагьил чагъындагъы адамлар, савлай агьлюлери булан да, янгыз-янгыз да табиатны гёзел бойларына ял болма, геземе барагъанлыкъ мердешге айланып битген. Йылны боюнда ишден къавшалгъанлар — ял алывун аслу гьалда республиканы, уьлкебизни ичиндеги табиат берген арив ерлеринде оьтгермекни тийишли гёре. Шолай муратлар булан ёл чыгъагъанланы санаву йыл сайын арта.
Яхшы муратланы гёз алгъа тутуп…
Ял алывгъа олар агьлюлери, къурдашлары булан чыгъалар. Оланы къуллукъларын кютмек учун, хыялларын яшавгъа чыгъармакъ муратда айры адамлар тюгюл савлай шагьарлар, пачалыкълар маълумат къураллардан таба гьаракат этип чалыша. Халкъ хозяйствону гьар бир тармагъында йимик, туризм де яхшы гелим гелтире. Ял алмагъа ёлгъа, сапар чыгъагъанланы оьз ягъына тартмакъ учун тартышывлар, «тюпден ябушувлар» да юрюле. Шо гьаракатда шагьарларда, республикаларда, пачалыкъланы ичинде тувулунгъан онгайсыз гьаллар ял алмагъа гелегенлеге пуршавлукъ этмеге бола. Масала, 1999-нчу йыл дагъыстанлылар учун шолай йыл болду демеге ярай. Шо йыл Дагъыстанда болгъан дав агьвалатлар ял алмагъа гелегенлени кёплерини ёлларын бир нече йыллагъа къыркъды. Арадан 10-15 йыллар оьтюп, 2013-нчю йылны артдагъы айларында Дагъыстанны Гьукуматы шогъар байлавлу къарар къабул этди. Англавун артдырмакъ ва гёнгюн ачмакъ мурат булан къыдырмагъа гелегенлени санавун кёп этмен учун Дагъыстанда айрыча министерлик къурулду. Янгы министерликни касбучулары, къуллукъчулары халкъара, регионара жыйынларда, оьзге чараларда янгылмай ортакъчылыкъ эте туруп, гьалны алышдырмагъа бажардылар. Шо ишде журналистлер де активлик гёрсетди.
Дагъыстанны кёбюсю шагьарларында, районларында йимик Къаягент районда да уьстде эсгерилген масъалалар къурумлу кюйде чечиле. Ял алыв ишлени камиллешегени районну башчысы Магьаммат Элдерхановну аты булан байлавлу. Ону гючю жагьлыгъы булан артдагъы йыллар Янгыкъаягентде ва оьзге юртларда ял алывну масъаласына, тергев бериле.
Бугюн районда ял алывну бир нече ерлери белгиленген. Биринчиси къырдан ял алмагъа гелегенлеге Каспий денгизни боюнда тийишли ерлер онгарыв болуп токътай. Яхшы муратланы гёз алгъа тутуп артдагъы йыллар Янгы Къаягентде денгиз бойда заманны талапларына жавап береген ял алывну ерин (район пляж) къурув лап аслу масъалагъа айлангъан эди. Натижада денгиз бойда кёп иш этилген. Пляж янгыртылды: ял алагъанлар учун гётермелер къурулду, сув тартылды, ягъасы тазаланды. Шо ишлер булан бирге ял алмагъа гелегенлер учун денгиз бойда яшавлукъ уьйлер, сатывалыв ерлени биналары къурулду. Инчхе поселок, «Райский», район пляжланы айланасы ял алмагъа гелегенлени центрлерине айланды. «Тимхан», «Серир», «Аччы кёл», деген ял алыв комплекслер туристлеге белгили болду.
Гьали-гьалилерде район администрацияны башчысы Магьаммат Элдерханов булан ёлукъдукъ. Лакъырлашывну ахырында районну башчысы райондагъы пляжда этилген къурулуш ишлер гьакъда къысгъача хабарлады ва шонда бармагъыбызны арив гёрдю. Гертиден де, район пляжда кёп иш этилген. Пляжны майданы азындан 2-3 гектар ерни тутгъан. Мунда азындан 15 чарлакъ къурулгъан. Пляжны айланасында бир метр бийиклиги булан таш бару къурулгъан. Баруну бою булан 2-3 метр генглиги ва 100 метрден артыкъ узунлугъу булан хас плиталардан сокъмакълар тизилген. Баруну бою булан опуракъларын алышдырагъан ва чайынагъан 6 гиччи уьйлер тигилген. Арт вакътиде мунда Янгы Къаягентден тюгюл, районну оьзге юртларындан да адамлар ял алмагъа гелелер. Биз онда болгъан гюн, гьава шартлагъа да къарамай пляжда яшлары булан 4 агьлю къаршылашды. Оланы барысыда денгиз бойгъа таза гьавада геземе гелген эдилер.
Тармакъ оьсе, ишлер арта
– Артдагъы йылны ичинде биз райондагъы ял алыв ерлени барысын да гьисапгъа алмагъа къаст этип чалышабыз, – дей район администрацияны туризмни оьсювюне къарайгъан бёлюгюню башчысы Марат Магьамматов. – Шо масъала чечилсе, биз ял алмагъа гелеген къонакъланы толу ерлешдирмеге де бажаражакъбыз. Тармакъ оьсе, ишлер арта. Районгъа гьар йыл азындан 10-15 минг адам ял алмагъа геле. Мен ойлайгъан кюйде, район администрацияда ял алмагъа гелегенлер булан иш гёреген айры бёлюкню ачмагъа заман болгъан.
М. Магьамматов булан лакъырлашывубуз битген сонг, гьава шартланы йымышакълыгъындан пайдаланып къаягентлилеге тюгюл, кёбюсю дагъыстанлылагъа да белгили «Воронцовские ванны» деген исси сувлагъа багъып тербендик.
Исси сувланы айланасында хыйлы ишлер этилгенин гёрдюм. Сувукъ болса да, мунда киринеген адамлар да эследим. Таныш болабыз. Киринегенлени барысы да тышдан гелгенлер. Али Алиев избербашлы.
– Избербашда яшасам да мен Янгы Къаягентде тувуп оьсгенмен, мунда чакъ-чакъда гелемен, исси сувланы къабул этмеге къаст этемен. Пайдасы бар.
Ону булан сувгъа гирген оьзге дагъыстанлылар да Алини сёзлерин арив гёрдюлер ва якъладылар. Ял алмагъа, ванналаны къабул этген сонг чай ичмеге, ерлер бар. Гиччи-миччи кемчиликлер де ёкъ тюгюл. Яй айларда онгайлы болса да, гюз, язбаш, къыш айларда киринегенлени айланасында сувукъ ел ойнайгъан гезиклер бола. Амма кемчиликлеге де къарамайлы, савлугъун беклешдирмеге «Воронцовские ванналагъа» гелгенлени бетлериндеги разилик бизин сююндюрдю.
Ял алмагъа гелегенлер янгыз савлугъун беклешдирип къоймай, айлана якъдагъы табиатны, тарихин де билмеге сюелер. Шолай тарихи эсделиклер районда 60-гъа ювукъ бар. «Шахсенгер», «Таргъу», «Чакавургент, «Явушгъанюрт», «Эсгигент» бырынгъы шагьарлар ва юртлар болгъан ерлер. Бириси – белгили орус шаир Пушкинни бетин суратлайгъан «Избербаш тав». Шо Къаягент районда болса да, эсгерилген шагьарны Буйнакскийни аты берилген орамындан шаирни суратланыв келпети арив гёрюне.
Гёзелликни ери
Ял алмагъа гелегенлени санаву йыл сайын арта. Гьали оланы кёплери Избербаш шагьарда ер тапмай Къаягент районгъа багъып тербенелер, районда денгиз бой 42 километрге узатылгъан. Ял алмагъа ва киринмеге онгайлы ерлер мунда кёп бар. Инчхе посёлок да ял алмагъа гелегенлени ерине айлангъан. Гёзелликни ери гьисапланагъан — Аччы-Папас кёлге ял алмагъа гелегенлени санаву да йыл сайын арта. Далапчы М.Ибрагьимовну гьаракаты булан мунда да ял алма сюегенлер учун тийишли шартлар болдурулгъан. Къонакълар Каспий денгиз бой булан пайдаланып къалмай табиат берген уллу байлыкъ – Аччы-Папас кёллерде де ял алалар, балыкъ тутмагъа сюегенлер учун да онгайлыкълар бар.
Гележекде де Избербаш шагьар ва Къаягент муниципал район администра-цияланы ял алыв тармакъда чалышагъан касбучулары гьаракат этип ишлежегине шекленмейбиз.
Магьамматрасул ИБРАГЬИМОВ,
Къаягент район.
