Бугюнгю шартларда ана тилинде сёйлемек, ана тилинде ойлашмакъ, ана тилинде язып болмакълыкъ яшгъа да, уллугъа да уллу насип. Ана тилинде сёйлейгенлени санаву йыл сайын аз бола бара. Ата-ана авлетине ана тилинде сёйлемеге нечакъы къаст этсе де, янгы сёйлемеге башлагъан яшны биринчи сёзлери орус тилде айтыла. Неге тюгюл де, яш сёйлемеге башлагъынча да, телевизоргъа къарай, къолуна телефонну тута. Телефонну алсанг, «дав» башлана. Яшны айланасындагъы маълумат къураллар орус тилде юрюле. Орус тилни «чапгъынындан» яшны нечик сакъламагъа, къорумагъа боласан? Болмайсан…

 

Яшы ана тилинде сёйлеп билмей деп, ону ата-анасын айыплайбыз. Мунда ата-ананы айыбы ёкъ. Ана тиллер тас болмай сакълансын учун масъаланы оьрге гьукуматны оьлчевюне чыгъар­ма, къарама тюшедир деп ойлайман.

Феврал айны 21-нчи гюнюнде гьар йыл Ана тиллени халкъара байрамын белгилейбиз. Хумторкъали район администрацияны башчысы Айнутдин Зиявутдиновну якълаву булан Къоркъмаскъаладагъы эки номерли М-З. Баймурзаевни атындагъы школасында, билим берив  управлениесини сиптечилигине гёре оьтгерилген къужурлу байрам шо масъалагъа багъышлангъан эди. Янгы школа ачылгъандан берли къумукъ тилни сакълавчулар ва якълавчулар: аты айтылгъан шаирлер ва «Ёлдаш» газетни журналистлери, Дагъыстанны халкъ шаири Агьмат Жачаев, журналист, шаир, язывчу ва драматург, «Ёлдаш» газетни баш редактору Гебек Къонакъбиев, пагьмулу шаир ва журналист Казим Казимов, журналист ва шаир, яшлар учун чыгъагъан «Къарчыгъа» журналны редактору Насрулла Байболатов, шаир ва журналист Жават Закавов  чакъырылып ана тиллени байрамына гелген эди.

Ана тиллени халкъара байрамыны чараларын, адатлы кюйде, аты айтылгъан «Сарихум» деген яшланы бийив ансамблини чыгъышлары булан ачылды.

Ана тиллени халкъара гюнюне багъышлангъан чараланы ача туруп, билим беривню Хумторкъали район управлениесини начальнигини заместители Батыр Жапаров байрамгъа гелген къонакъланы ва муаллимлени, охувчуланы ана тиллени байрамы булан къутлап, булай деди:

– Биз оьктем болагъан­ къумукъ халкъыбызны тарихин, ону башгъа тиллени арасындагъы ерин, оьсюв ёлларын билмек – бизин тувра борчубуз. Не девюрюн алсакъ да, къумукъ халкъны къайсы  юртун эсгерсек де, бизин халкъыбыз чомарт, эркин юрекли, рагьмулу, терен ругь байлыгъы да булангъы халкъ экенибиз гёрюне. Яшавда не ерни тутсакъ да – шо борч бизин алдыбызда къала. Неге тюгюл, бу тилде анабыз «балам» деп ушанагъаны, ананы акъ сютю булан, атаны къаны булан жаныбызгъа сингген, биз биринчилей сёйлеген – къумукъ тил.

Ана тиллени халкъара байрамын белгилейген чараларда районну  школаларындан гелген охувчу яшлар белгили шаирлер Дагъыстанны халкъ шаир­лери Анвар Гьажиевни, Агьмат Жачаевни, Шейитханум Алишеваны, Багьавутдин Гьажиевни, Жават Закавовну ва оьзге шаирлени шиъруларын уста кюйде чебер охумагъа бажарды.

Тилибизни байлыгъы халкъны йырларында, сагьна спектакллерде, адат-къы­лыкълагъа кюрчюленген фольклор байрамларда арив сакълана. Уьчгент орта школаны охувчу яшлары ана тиллени байрамына «Къыз гелешив» деген гёрюнюшню алып  гелген эди. Яшлар  къумукъларда лап да бырынгъы заманлардан берли юрюле гелген адат – къыз гелешив. Къыз тилемеге де алда къатын гиши булан бир эргишини де йибере болгъан. Нечик буса да адамланы да йибермей болгъан – тилге югюрюк, оьтгюр, айтывлар, аталар сёзлери булан сёйлеп бажарагъанланы йибере болгъан. Шолай, къыз тилеме баргъанлар къызны ата-анасындан сёз алмай туруп къайтмай болгъан. Гьали шо адат да тайып бара десек ялгъан болмас. Гьалиги къызлар, уланлар гелешивню масъаласын «СМС» булан чече. Шолай бизин къумукъ адатлар да, тилибиз де аста-аста сёне. Уьчгентли яшлар «Къыз гелешив» деген гиччи сагьна гёрюнюшю булан алдагъы заманны гёз алгъа гелтирмеге къаст этдилер.

Районну школаларындан гелген гиччи класланы охувчу яшлары: Уьчгент школадан – Айида Салихова, Валида Гебекова, Гьажидада школадан – Ибрагьим Ичакъаев,­ Патив Шихаева, Алмалы школадан – Дина Хамалова, Албина Зайнутдинова, Шамхал Янгыюртдан – Азиза Акаева,  Абидат Къартакъаева, Бурлият Ягьияева, Темиркъую школадан Хадижа Салаватова, Шихаммат Шихболатова, «Ёммакъ» деген яшлар бавундан Женнет Алиева ана тилге, анагъа багъышлангъан шиъруланы къаравчуланы къурчун къандырып охуду.

Байрамгъа чакъырылгъан къонакълар: Дагъыстанны халкъ шаири Агьмат Жачаев, «Ёлдаш» газетни баш редактору, язывчу Гебек Къонакъбиев, шаир ва журналист Казим Казимов, «Къарчыгъа» журналны редактору Насрулла Байболатов, шаир ва журналист Жават Закавов ана тиллени масъаласыны айланасында гьариси оьзлени ойларын аян  этди.

 

Жават ЗАКАВОВ.