Базар аралыкъланы шартларында яшайгъан башгъа-башгъа къуллукъ-лагъа ва маллагъа харлы къоллавчуланы янындан кёп разисизликлер тувулуна. Неге десегиз, йиберилген багьаланы шартларында пайдаланагъанлагъа маллар ва къуллукълар гьатдан оздурула. Шогъар байлавлу болуп чакъда-чакъда бизин республикабызда багьаланы айланасында къыставуллу гьаллар да тувулуна, хабагъан багьалар къоллавчулагъа заралгъа токътай.
Сатагъанны иманы ёкъ, алагъанны амалы. Шону алдын алмакъ учун къоллавчуланы онгайын ойлашып, не йимик къуллукълар иш гёре, олар оьзлени алдында токътагъан жаваплы борчларына нечик, не ёрукъда янаша деген соравлар тувулуна. Гьали-гьалилерде монополиягъа къаршы иш гёреген федерал управ-лениесини Дагъыстандагъы бёлюгюню башчысы Къагьир Бабаев республикабызны маълумат къуралларыны къуллукъчуларына къысгъаракъ баянлыкъ берген. Баянлыкъ айлана якъда тувулунагъан разисизликлени гьисапгъа алып тёбенде «Ёлдашны» охувчуларыны тергевюне бериле.
– Къагьир Абуталибович, бизин республикабызны къоллавчулары яшавну онгайлыкъларындан артда къалмагъа сюймей. Гьариси деген кюйде, къурум болсун, айрыча адам болсун, бар имканлыкълардан бирни йимик пайдаланмагъа муштарлы. Тек не этерсен, багьаланы артып тербейгени къоллавчуланы авадан пайына талапларын толу кюйде яшавгъа чыгъармагъа имканлыкъ бермей, харжы етишмей. Сизин ишигизде къоллавчуланы пайдаларына кёмек болдурмакъ учун не йимик чаралар гёрюле?
– Биринчилей, къоллавчуланы бир-биринден айырмагъа тюшмей. Оланы барысы да онгайлы къуллукълагъа, тарыкълы маллагъа бирни йимик харлы. Озокъда, малланы ва къуллукъланы гьар къоллавчу оьзюню бар имканлыкъларына, къазанчыны даражасына гёре талап эте. Багьаланы да шо саялы базар девюрде аслу гьалда дыгъарлашып, сёйлешип токъташдырылагъан гезиклери кёп къаршылаша. Тек сатывчулар ломайчылар булан бирлешип иш этип къоллавчуланы алдатагъан гезиклерде кемчиликлеге ёл къоймагъа тюшмей. Шону учун разисизликлеге гёре 2023-нчю йылда бизин бёлюкню къуллукъчуларыны ортакъчылыкъ этивю булан тергевлер оьтгерилди. Тергевлени натижасында гьар тюрлю тармакъларда йиберилген кемчиликлеге байлавлу арадан оьтген бир йылны ичинде 837 гезикде адиминистратив законланы бузувлар гьисапгъа алынды ва шолагъа байлавлу такъсырлавну тийишли чаралары гёрюлдю.
– Тергевлени барышында гьисапгъа алынгъан кемчиликлер къайсы тармакъларда кёп къаршылаша?
– Уьстде де эсгерилген кюйде, гертиден де, биз барыбыз да къоллавчулар гьисапда яшавлукъ учун тарыкълы маллагъа ва къуллукълагъа харлыбыз. Айтмагъа сюегеним, шолар бизин мадарыбызгъа гёре сатылагъаны да герек эди. Россияны оьзге регионлары булан тенглешдиргенде бизин республикабызда къоллавчуланы имканлыкълары осал. Айлана якъдагъы талаплар да къоллавчуланы имканлыкъларына гёре яшавгъа чыгъарыла. Базар аралыкълар оьмюр сюреген девюрде пачалыкъ тапшурувлагъа гёре къуллукълагъа ва маллагъа байлавлу дыгъарлар этилегенде кемчиликлер кёп къаршылаша. Шо ёрукъдагъы кемчиликлер оьтген йыл 640 керен аян этилинди. Тюзюн айтгъанда, бары да кемчиликлер сатыв-алыв, алыш-бериш ишлерден таба башлана. Реклама, мал-матагьны есликге айландырыв тармакъларда да законланы бузагъан гезиклер кёп ёлугъагъаны гьакъда айрыча эсгермеге сюер эдим. Сатыв-алыв ишлени ёрукълашдырмакъ учун оьтгерилеген чараларда дыгъарланы шартларын малланы ва къуллукъланы болдурагъанлар оьз пайдаларына токъташдырмагъа муштарлы бола. Шолайлыкъда, оьз заманында тергев етишмей къалса, озокъда, къоллавчуланы талапларын кютювге чатакъ салына. Бизин борчубуз да мал болдурувчуланы ва алывчуланы арасында тувулунма имканлы къыставуллу гьалланы алдын алыв болуп токътай.
– Къагьир Абуталибович, 2022-нчи йыл булан тенглешдиргенде 2023-нчю йылда къоллавчуланы талапларына гёре ва иш планлагъа байлавлу оьтгерилген тергевлени натижалары нени гёрсете? Кёпмю яда аз боламы?
– Умуми кюйде алгъанда, артдагъы бир йылны ичинде алдагъы йыл булан тенглешдиргенде сатыв-алыв, дыгъарлашыв ишлерде йиберилеген кемчиликлер 15 процентге тёбен тюшген. Озокъда, кемчиликлени алдын алмакъ учун янгыз такъсырлав булан дазуланмагъа тюшмей. Бар имканлыкълардан пайдаланып, тийишли еринде англатыв ишлеге де айрыча агьамият берилмесе бажарылмай. Жавапгъа тартгъынча алданокъ англатыв ишлени оьтгермеге тюшегени англашыла.
– Сынав да ташдырагъан кюйде, къуллукъланы ва малланы сатып алывда, сиз де эсгерген кюйде, дыгъарланы адилли шартларын яратмагъа ва асувлу кюйде пайдаландырмагъа тюше. Дыгъарлашыв ишлерде законланы талапларына янашыв рази къалдырамы?
– Дыгъарланы шартлары толу ва адилли болмаса, бизин де рази къалдырмай, къоллавчуланы да къайнашдыра. Къоллавчуланы билдиривлерине гёре арадан оьтген бир йылны ичинде 640 арзагъа къаралгъан. Тергевлени натижаларына гёре айыплылагъа къаршы 371 къарар чыгъарылды ва 8 миллион манат акъчаны оьлчевюнде къодулар салынды.
– Къуллукъланы ва малланы болдурагъанланы янындан адилли тогъатартывгъа янашыв нечикдир?
– Шо масъалалагъа байлавлу болуп бизин управлениеге 7-ге ювукъ арза гелди. Арзалагъа къаралгъан сонг жавапгъа тартывну чаралары гёрюлдю. Шондан къайры, эсгерилген законну 18,1 статьясына гёре борчларын йырагъанлагъа разисизлигин билдирип 213 арза гелген эди. Шоланы да 177 -сине къаралып, гечикдирилмей жаваплар да къайтарылды. Кюрчюсюз язылгъан арзалар есилерине къайтарылып бакъдырыла, олайлары да къаршылаша.
– Къоллавчуланы базарларында ва шолай да къурулуш тармакъда ишлейген компанияланы янындан багьалар иш этип сёйлешилип гьатдан оздурулуп токъташдырыла. Монополиягъа къаршы иш гёрегенлер шогъар нечик янаша?
– Монополиягъа къаршы иш гёреген законланы талаплары базарларда бузулагъаны саялы бир йылны ичинде 100-ден де кёп кемчиликлер гьисапгъа алынып, пачалыкъны пайдасына 40 миллион манат акъча маялар къайтарылды. Къурулуш тармакъда тогъатартывну законларына арт берип ишлейгенлер де жавапгъа тартыла ва оланы ишлерине арбитраж судда къарала.
Бир-бир къурулуш компаниялар ва шолай оьзгелери школаланы ва ясли бавланы къурагъанда багьаларын иш этип гётерегени саялы жавапгъа тартылгъан…
Къ. КЪАРАЕВ.
