Дагъыстанны халкъ шаири Анвар Гьажиевни 110 йыллыгъына

 

Анвар Гьажиевни яратывчулугъуну гьакъында къумукъча да, орус тилде де кёп санавда адабиятчылар язгъан. Ону поэзиясыя бюс-бютюнлей болмаса да, шайлы ахтарылгъан. Бу йылны январ айында ол тувгъанлы 110 йыл тамамлана.

Мени наслума халкъ шаирибизни оьзюн гёрюп, ону булан лакъыр этип, пайдалы насигьатларына тынглама насип болду. Анвар Абдулгьамитович яш шаирлер, язывчулар булан ёлукъма, лакъыр этме оьтесиз кёп сюе эди. Олардан сююне эди.

Оьтген асруну 70-80-нинчи йылларында Дагъыстанны язывчуларыны Союзу республиканы районларындан, юртларындан, шагьарлардан язма янгы башлагъан яш язывчуланы, шаирлени жыйып жыйынлар оьтгере эди. Анвар, Аткъай, Абдулвагьап Сулейманов ва оьзге шаирлерибиз жагьиллени яратывчулугъуна огь, нече де бек асырап, аявлап янаша эди. Къумукъ адабиятгъа къошум этме авторлар баргъа сююне эди.Олар береген насигьатлар шаирлерибизни, язывчуларыбызны нечесе наслусуна адабиятны ёлуна тартынмай абат алма кёмек этгени белгили. Къумукъ миллетибиз бар чакъы Анвар йимик халкъ шаирлерибиз де унутулмажагъы, халкъыбызны эсинде яшажагъы герти. Тюпде белгили шаирибизни шиъруларыны бир бёлюгюн охувчуларыбызны тергевюне беребиз.

Яраш БИЙДУЛЛАЕВ.

 

Анвар ГЬАЖИЕВ

 

Ногъайлыны толгъуву

 

Гьей-й-й-й, абайымны уьюнде,

Айсувлудай эркемен де мен, торкъаман.

Тирменлеге тирлик тартма гелген еримде..

Тоюгъузда толгъумагъа къоркъаман.

Тёрюгюзде тёнгекдей болуп къалгъанман

Терик сувлар ташып салгъан сёрюмдей.

Толгъан тюбек йимик сюелип,

Тоюгъузда Къазакъ неге гёрюнмей, гье-й-й

Оьлен битмейген авлакъ да болмас, чёл болмас,

Ел уьфюрсе чайкъалмайгъан да кёл болмас.

Юрекдегин ятлар билсе сыр болмас

Юрек тебип чыкъмагъан сёз йыр болмас

Йырлар эдим сизге мен, къумукълар…

Йыр къапчыгъым сёгюлген,

Йылланы бою жыйгъан йырым тёгюлген.

Къазакъдагъы гюч де ёкъ мен ногъайда,

Къонакъ атлар къурсакъ этмес тогъайда.

Гьей-й-й, яратгъаным бизге шулай ёрагъан,

Ярлы ногъай юн тёлеме яралгъан,

Яныкъ мурзалар ёрмелеме яралгъан.

Мендей йырав ёрмеп авзун тиксе де,

Сёз сёйлеме, йыр йырлама яралгъан.

Гьей-й-й, йыры ёкъну тынгламагъа халкъы ёкъ,

Халкъы ёкъну эркин уллу эли ёкъ.

Эллерден элге эрсек йырлар элтеген

Элигизде магъа ошагъан дели ёкъ.

Эрсек бийлер элден савут жыйгъан гюн,

Эл уланлар савут такъмай ялкъгъандыр

Савутсуз къалгъыр къумукъ геделер

Савут этип Къазакъны йырын такъгъандыр.

Туралини тузун тёксе де толмайгъан,

Тогъуз авузлу тузлакълар къайда, гён къайда?

Толгъугъанда тюе керванны токътатгъан,

Татар огълу Къазакъ къайда, мен къайда?

Гьайт уланлар, йыр терекни бутакълары булутда,

Бутагъан ёкъ ону бий, хан болуп да.

Йыр терекни тамурлары терендир

Тамурундан тартса тахлар тербенир.

Ювушанны да чала, йырны чалгъан ёкъ,

Йылкъы йимик огъар юген салгъан ёкъ.

Ярдымлы бир Къазакъ йимик йыравланы кишенлеп,

Аллагьымны дюньясында къалгъан ёкъ.

 

Бугъав ва йыр

 

Къан савдуруп къазакъ эрни бутуна,

Бугъав тургъан бир зангырлай, бир тына.

Бутну-къолну бувнагъангъа къанмайлы,

Къанлы гёзю къайнай болгъан янмайлны.

 

Йылан болуп, йыр тамырын тикмеге,

Йырчыны о юрегине тикленген.

Юрек деген йыр бишеген отагъа,

Отдан алып йырлар атгъан ортагъа.

 

Йыр, бугъавгъа гёрюнсе де солкъ йимик,

Солгъу гёзюн тешген, тийип окъ йимик.

Шондан бугъав сокъур гетип, манг гелген,

Къазакъ йыргъа къан хозгъайгъан занг гелген.

 

Шатлангъанлар шатсызланы бары да,

Шайтан къалгъан шат юреги ярыла…

 

Алты юлдуз

 

Татарланы танг булан дос Токъайы,

Къазахланы къара хатлы Абайы.

 

Иристонну эрсек йырлы Костасы,

Орус ерни Пушкин — зор йыр устасы.

 

Украина — узун мыйыкъ Тараслы,

Къумукъланы Къазакъдыр йыр карасы,

 

Алты шаир, алты юлдуз янагъан,

Алты юрек, алты ерден къанагъан.

 

Алты эмен, индырлардай салкъыны,

Алты къардаш, гётерген бир къалкъыны.

 

Алты тавну айгъа ювукъ башлары,

Алты сабан, авур ёллар харшлары.

 

Алты китап, айтса битмес алты йыр,

Алтысы да асрулагъа алтын сыр.

 

Алты атлы, этмей оьзлер хапар да,

Алтысы да мени булан сапарда.

 

Къазакъ десе

 

Къазакъ десе, къар япгъан къыр гёремен,

Уьюрюлюп уьстюнден ел ойнайгъан.

Къарда янгъан от йимнк йыр гёремен,

Асруланы теренлигин ибойлайгъан.

Къазакъ десе, кёкде юлдуз гёремен,

Булгъанышгъан булутланы ичинден.

Аччы къыллы акъ тал хомуз гёремен,

Атоллугъа къол алдыргъан бичимден.

Къазакъ десе, таллыкъда тав гёремен,

Къарагъайлы тюзге чыкъгъан салкъыны,

Къумукъну мен осуз тилкъав гёремен,

Тили де о, юреги де халкъымны!

 

Къазакъ гёнгюревлер

 

I

Къайгъы гюйшеп оьсемикен къарагъай,

Къарагъайдан къара лачин къарамай,

Къайгъысыз гюн къара лачин эрлеге

Къайгъылы гюн къаргъа болма ярамай.

 

Алысланы алдын япгъан акъ туман,

Акъ туманда эр адашмас ат булан.

Гюл ашналар гёк тавлардан гёз сала,

Биз дангылда дос болабыз ят булан.

 

Къарагъайлар бою, къазакъ, къакъ элме,

Къамалгъан гюн досунг къоюп сав гелме,

Къамалгъан гюн досунг къоюп сав гелсенг,

Дос-ювукъгъа дагъы гёнгюнг ал деме.

 

Оьзден эдик, оьксюз болдукъ харшлагъа,

Оьктем эдик, оюн болдукъ яшлагъа.

Он айланып бир жан берсе кёп тюгюл,

Тарлыкъгъан гюн таяв болгъан ашнагъа.

 

Девлетсизлер досну малгъа санамай,

Девлет учун дос-ювугъун сата бай.

Дос-ювукълар ичермикен гьаракъы,

Дос гёрюп бир жаныбыздан атамай.

 

II

Гиччи болуп ятдыкъ, къоллар къолбавлу,

Уллу болуп турдукъ, бутлар бугъавлу.

Бутлардагъы бугъавланы гесмеге

Къолларда къылыч да ёкъ къылавлу.

 

Тенгириден тели тюшюм умутлап,

Дюньябызны туман басгъан булутлап.

 

Гюнге энни гюн деп нечик айтайым,

Гёленткиси гёк тавлардан озмаса.

Елге энни ел деп нечик айтайым,

Ерни япгъан туманланы тозмаса.

 

Атгъа энни ат деп нечик айтайым,

Айланчы кёп авур ёлда акъсаса.

Эрге энни эр деп нечик айтайым,

Эл сувукъда эр юрегин якъмаса.

 

Досгъа энни дос деп нечик айтайым,

Дорба гёлек йимик эки къат буса.

Йыргъа энни йыр деп нечик айтайым,

Йылар гюнде ёнкю бийдей шат буса.

 

III

Акъ увузлар булан гелген асил тил,

Ананайлар булан синген къаныма.

Ананайлы сёзюм эсгик гёрген сонг,

Айтмагъа нем къала мени ханыма.

 

Кюйленген бир гюл авузлу тил берген,

Кёп сюймей аз сюейими анамны.

Анам берген айбат тилим болмаса,

Барлакъ оту бал татырмы таламны.

 

IV

Сазлыкъларда сари жийрен акъсаса,

Сыйрагъына тийген ону таш болур.

Насипсиз къазакъ эрни юртунда

Намуссуз осал эрлер баш болур.

 

Баркаманлы авлакълагъа от тюшсе,

Бавру чубар къувлар юзген кёл къалар.

Акъ къысматлы аталаны артында

Уланлары оьрюш алгъан эл къалар.

 

V

Гёк-ала гёз къырлар, чыгъы кепмейген,

Гёнгюлчек кюр къызлар гоган чёплейген.

Гюл ашналы гёзел тувгъан ерибиз,

Гёк тавлары гюнге бакъгъан элибиз,

Гюнжувукъда гёргенни айтып олтурма

Къучагъына энни къачан гелирбиз?!

 

Адабият бёлюк.