Агьмат ЖАЧАЕВ,
Дагъыстанны халкъ шаири
Дагъыстанны халкъ шаири, Дагъыстан Республиканы Пачалыкъ савгъатыны лауреаты Агьмат Жачаев поэзияда кёп тюрлю темаланы къуршама болгъан, кёп тюрлю поэмалар яратгъан, кёп тюрлю китаплар чыгъаргъан. Буссагьатда да ол яшайгъан кюйде язагъан, язагъан кюйде яшайгъан шаирлерибизден бириси. Бу гезик биз ону «Йыр да, жан да бир ерде» деген янгы поэмасын беребиз. Газетни шу сагьифасы халкъ шаирибизни 85 йыллыгъына багъышлана.
(ПОЭМА)
1
Яш шаирге жавап
Сен язасан, харбуз-пастан чачгъан сонг,
Йырлар язма тюше магъа чола деп.
Мурадынгны магъа ачыкъ ачгъан сонг,
Сен сорайсан: – Шаир нетсе бола? – деп.
Жавап берме тынч тюгюл шо соравгъа,
Тынч тюгюлдей Айгъа къонуп къайтмагъа.
Аршны ярып адамлагъа къуванчгъа,
Ай-Гюн нечик тувагъанны айтмагъа.
Шаир бола юрек йырдан толгъан сонг,
Шаир болмай юрегинде шакъы бар.
Ана берген акъ сют гьалал болгъан сонг,
Шаирмен деп айтма ону гьакъы бар.
Шаир ёкъ зат эки жанынг болса да,
Къылыкъ якъдан къысгъа бусанг, зар бусанг.
Шаир бола толкъунсанг да, толсанг да,
Шаир бола йырда оьзюнг бар бусанг.
Шаир тува адамлагъа базмагъа,
Шаир тува атолугъа ошама.
Нечик яшай буса – шолай язмагъа,
Нечик яза буса – шолай яшама.
Харбуз чачмас бек болмасдай эргиши,
Бек болмаса, ташгъа батар чюй де ёкъ.
Харбуз-пастан чачгъан булан гьар гиши,
Йырчы Къазакъ болуп чыкъма кюй де ёкъ.
2
Мени къоркъувум
Мен шаирмен гьар язарым ярыкъда,
Мен шаирмен нечакъы не десенг де.
Юмуругъум гёрсетмеге тарыкъда,
Ай, мен киммен, къыссам ону кисемде?
Ёкъ тюгюллер мен къоркъардай затлар да,
Шогъар шагьат ювукълар да, ятлар да.
Мен къоркъаман къолда къалам къалгъырдан,
Ярыкъ йыргъа къара ялгъан къатнардан.
Денгизге мен къулакъасгъан заманда,
Чайка къавгъа гелмей онча хошума.
Мен къоркъаман язгъанларым башлардан
Чайкалардай бир-бирине ошама.
Юрек сюе язма бир де бошамай,
Юрек салып язсам, кёкде саркъаман.
Юрексиз йыр, гёк толкъунгъа ошамай,
Гёзге бите къалардан мен къоркъаман.
Балжибинлер бал этеген талада
Мен къоркъмайман олар огъун ура деп.
Мен къоркъаман олар къувун салардан,
Бал этмейген жибин геле тура деп.
Къоркъувдан шо къуру къалсам эгер де,
Йыр да, жан да болмас эди бир ерде.
3
Шо гертидир
«Къумукъ тилде осал язылгъан
шиъруларынг орус тилге тизив
гёчюрюлген» демеге сюеген
биревге жавап гьисапда».
Шо гертидир, байлам болса ёкъ гюлден,
Ёкъ булакъдан бола буса сув ичме,
Этик этме бола буса ёкъ гёнден,
Ёкъ териден бола буса тон бичме.
Шо гертидир, аянг толса бюртюкге,
Увгъан булан боп-бош будайбашланы,
Бир сама да учуп гёрсенг сен кёкге,
Чюйген булан къанаты ёкъ къушланы.
Къычырмагъа къап-къабулсан яр салып.
Бар этген деп къумукъ тилде ёкъ затны!
Шо гертидир, яврун сыйпап, ер салып,
Гьайдамагъа бола буса ёкъ атны.
Шогъар шеклик этмес эдим мен бир де,
Шо герти деп ярар эди къол салма.
Алтын уста я езден, я темирден
Алтын юзюк этген буса бир сама.
Баракалла сёйлетмеге болагъан
Шаирлеге къумукъ шиърум рус тилде.
Отлукъташны мен бергенмен олагъа,
От чыгъаргъан олар табып сатил де.
4
Халкъым бар
Къазакъ йимик къарлы бузлу Сибирде,
Къалмасам да болат бугьав сюйрей мен,
Йыр да, жан да дюр экенин бир ерде
Яшдан берли юрегиме тюйреймен.
Йыр дюньямда ишим болмай ял булан,
Яратгъаным берген ёлда барадым.
Басылып о берилгенге бал булан,
Балбуташдай къатты болма къарадым!
Бирлер ону сюйдю тозуп алма да,
Яда къышдан, яда оьтмей язбашдан.
Йыр дюньямны сюйдю ярдан салма да,
Халкъым ону тартып алды ярбашдан!
Мен шаирмен халкъгъа юрек ачгъанда,
Мен тюгюлмен юрек толгъан шакъым бар.
Юрегимде гьар гюн де, гьар къачан да
Юрек байлыкъ булан яшар халкъым бар.
Азлыкъ эте болмакъ мени оьз къалкъым,
Оьз халкъымсыз недир мени талайым?
Бар болмаса нетер эдим оьз халкъым,
Не болсам да, халкъым булан болайым.
Мен де болман мунда артыкъ къалмагъа,
Оьз халкъымдан алдым хыйлы дарсны мен.
Болгъай эдим гьалаллыгъан алмагъа
Халкъым магъа ургъан чакъы харсны мен.
Ял болувну этмеймен ян-ювукъ да,
Йыргъа болмай яшасам аз сувукъ да.
Жанталашман жан тамурум тартылса,
Йыр къысматым ярыкъ кюйде артылса.
Халкъым шолай сюймей бусам эгер де,
Йыр да, жан да болмас эди бир ерде.
5
Халкъ шаири деген ат
Гьайкел де о тюгюл тёшге тагъардай,
Мунаман деп, тёшюнге кёп къагъардай.
Алгъандан сонг ятып жибин кюшлесенг,
Оьзлюгюнден шо ат къолдан чыгъардай.
Шо ат яхшы сагъа шону бергенде,
Шаркъ этердей гёнгюнг сени хошласа.
Амма яман, ялагъайынг гёргенде,
Аркъасындан атып арек ташласа!
Сонг да шо ат тюгюл оюн-масхара,
Шо атдан сонг башгъа борчлар къысгъара.
Аслу борч шо бизге чёрек битгинче,
Ананг оьлгюр, аркъабашгъа етгинче.
Халкъ шаирден къалма деп бар ягъада,
Халкъым ону берген эди магъа да.
Жан еримде намус болуп ятгъан о,
Жан ериме жан тамурун атгъан о.
Оюм-дертим азны-кёпню сорамай,
Оьлгюнчеге дюрдей шо ат ойдашым.
Эки гюнлюк дюньягъа да къарамай,
Тирменташдай басгъан эки инбашым.
Илыкъмайман халкъ берген шо атымдан,
Абзар-уьюм тюгюлден де хансарай.
Илыкъ чы бар, къалса эгер артымдан
Аллагь ургъан шаиргедей халкъ къарай!
6
Йырыма йыр демеслерден гечемен
Йыр десегиз, йырыма баш иемен,
Йырым мени – жан азыгъым гьаман да.
Ат десегиз, ат минмеге сюемен,
Аркъан ташлап оьзюм тутгъан заманда.
Йыргъа есир экенгедир яшымдан,
Йырым оьте юрегимден, башымдан.
Башдан берли барым бардыр, ёгъум ёкъ,
Биревге де чепкен тюпде огъум ёкъ.
Юрегимде къалгъан буса окъ оьсе,
Шаир болмас эдим дагъы ёгъесе.
Шюкюр болсун, йыгъып гетмей Йыр атым,
Буссагьат да гечемен йыр къысматым.
Болмасам да болат йимик бойчанлы,
Болгъан кюйде йырдан йыргъа гёчемен.
Герти йыргъа гёзюм герти ачгъанлы,
Йырыма йыр демеслерден гечемен.
Сююнемен юрек менде ачыкъгъа,
Буссагьат да тюшмегенге бичакъгъа.
Язмай бусам юрегимни тындырып,
Ташлар эдим къаламым чорт сындырып!
Йырларым, сиз дослагъа кёп етерсиз,
Ятлагъа сиз чул бермес бет буругъуз.
Балики, сиз тарыкъ болуп гетерсиз,
Бавукъ болмас тюбек отдай туругъуз!
Йырымда мен ялгъан бусам эгер де,
Йыр да, жан да болмас эди бир ерде.
7
Охувчуларыма
Йырларым, сиз будайбашлар йимиксиз,
Охувчулар сизин увуп болса эди.
Бизге артда уялмагъа тюшмесдей,
Аясында ой бюртюклер къалса эди.
Янгы китап болса эди баш къуванчым,
Гьар бетинде чеберлик гюч зорбагъа,
Авлакъ ишге барагъанда сабанчы,
Унутмасдай салмагъа аш дорбагъа.
Сизге ачыкъ ялгъан йыргъа ёл беги,
Сизден алда бизге борч шо билмеге.
Ялгъан йырдыр тез оьлмеге тувмалы,
Бизбиз шону бизден арек къувмалы.
Сиз баргъадыр эсен-аман юз яша,
Йыр дюньяма есирмен бир тамаша,
Антым баргъа, арагъызда сав чакъы,
Ювушандай болмажакъгъа алаша!
Йыр ярала юрек салып къолласанг,
Йырынг сюе эгиз-эгиз артма да.
Язарларым сиз охур деп болмаса,
Тарыкъмы эди дагъы бир гьарп тартма да?
Кёп йылдан сонг кёп тюрлю йыр сайланар,
Кёп йыл алда йимик дюнья айланар.
Кёп йылдан сонг кёп зат болар тохума,
Тек мен болман сизге йырлар охума.
8
Къалам ёлдашлагъа
Тюшмей магъа Американы ачмагъа,
Бирлер бизин бир къучакълай, бир чала,
Бу шаир деп, бу тюгюл деп сачмагъа
Сюегенлер бугюн артыкъ борч ала.
Антлагъанман, ачыкъ бет не, тери не,
Мунда гелген бирев де ёкъ гьамангъа.
Заман салар гьар кимни оьз ерине,
Шо борчну биз къояйыкълар замангъа.
Арив бола сакъланса чы таш тавда,
Къойнубузда сакъламайыкъ биз ташлар,
Гёресиз чи, чакъсыз гетип яшавдан,
Сийрек бола бара къалам къурдашлар!
Бары затны халкъ эшите, халкъ гёре,
Ким танг яза, кимде – ялгъан янгырав.
Не яхшыдыр халкъны сокъур тюгюлю,
Не яхшыдыр халкъ тюгюлю сангырав!
Пагьму деген авур зат о агь йимик,
Пагьму деген тюгюл сатып алар зат.
О биздеги намус йимик, ягь йимик,
Яда болар, яда болмай къалар зат.
Оьз еринде оьктемлик де тарыкъ зат,
Оьктемлик шо юлдуз йимик ярыкъ зат.
Арагъызгъа тюшмесем де кёкден мен,
Кёпден берли сизин булан оьктеммен.
Биз тюгюлбюз бир-биревден ареклер,
Бизбиз бугюн бир болмагъа гереклер.
Биз болардан бизин Аллагь сакъласын
Ягъаларда янгыз битген тереклер!
Ай-гюн сайын поэзия уьйрете
Акъны-гёкню айырмагъа къарадан,
Авур нече темаланы сюйрете,
Артыкъ болмай гетерге биз арадан.
Агъым сувдай агъып тура йыллар да,
Ахыр гезик юмгъунчагъа гёзюбюз.
Йылларыбыз къалып бизин сынларда,
Юреклерде къалгъай эдик оьзюбюз!
Ажжал къойса болажакъбыз биз къарт да,
Алар йимик аягъыбыз сюйретип.
Не сюйсегиз ойлашыгъыз сиз артда,
Алдым сизге юрегимни чюйретип.
Поэмам бу язмас эдим, эгер де,
Йыр да, жан да тюгюл буса бир ерде.
Адабият бёлюк.
